Bh’rợ nâu ặt coh Dự án 8 đăh “Bhrợ têng rau liêm ma mơ bhlưa pân đil lâng pân jưih, bhlêh lơi rau căh liêm cơnh lâng pân đil, p’niên k’tứi”, âng xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung pa dưr pr’ặt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding ca coong, cr’chăl 2021 – 2024”.

J’niêng lơi abhuy âng ma nuyh Mông đhị zr’lụ da ding ca coong Tây Bắc tợơ a hay năc căh t’moọt ma nuyh chêệt ooy t’rang ha dơ nắc đơc a chắc ma nuyh chêệt đhị a lớ đơc coh m’pâng đong. J’niêng nâu căh muy vaih đhr’năng nha nhự, nặ k’hêêng nắc dzợ vaih rau k’pân cơnh lâng ma nuyh đong lâng vel bhươl.

Tơợ bấc c’moo đâu, tô bhuh Thào, ma nuyh Mông đhị vel Suối Chín Ván, chr’val Lũng Phìn, chr’hoong Đồng Văn, tỉnh Hà Giang ơy lơi j’niêng nâu lâng t’moọt ma nuyh chêệt coh t’rang. Bh’rợ nâu nắc bơơn lêy cơnh muy c’nặt ha dưr coh bh’rợ zư lêy c’rơ tr’mông âng đhanuôr lâng pa căh chr’năp chăp ma nuyh căh dzợ ma mông. T’cooh Thào Mí Sò, ma nuyh năl ghit j’niêng tô bhuh Thào Mí ặt đhị  vel Suối Chín Ván đoọng năl, tô bhuh t’cooh nắc ơy tự nguyện lơi j’niêng đoọng ma nuyh chêệt bêch đhị a lớ coh m’pâng đong bấc t’ngay. Xăl đêêc nắc apêê pa xập xa nập đoọng ha ma nuyh chêệt xang nắc t’moọt ooy t’rang. Zập c’nặt j’niêng t’tun đêêc zêng bơơn ta bhrợ cơnh j’niêng lơi abhuy âng ma nuyh Mông: “Lalăm a hay, đong n’đoo z’zăng nắc t’moọt ooy t’rang, đong n’đoo đha rựt nắc căh, ha dợ nâu kêi ngai chêệt zêng t’moọt ooy t’rang”.

Bhiệc xăl j’niêng lơi a bhuy âng tô bhuh Thào Mí nắc đoo bh’nơơn tơợ pazêng c’rơ pa zay xay moon đoọng, t’pâh k’dua âng chính quyền vel đong. Pa bhlầng, rau ting xơợng đươi, xăl cơnh cr’noọ pr’chăp âng đhanuôr, pa bhlầng nắc pazêng ma nuyh t’cooh t’ha coh tô bhuh ơy bhrợ vaih pr’đơợ đoọng ha vel bhươl ting lêy bhrợ. Amoó Hoàng Thị Xiêm, Chủ tịch Hội Pân đil chr’val Lũng Phìn, chr’hoong Đồng Văn đoọng năl: “Tô Thào Mí ặt đhị vel Suối Chín Ván zêng t’moọt ma nuyh chêệt ooy t’rang. Ha dợ apêê tô bhuh lơơng, đhơ ơy cán bộ xay moon nắc ahêê cung căh ting bhrợ. Nâu kêi, apêê C’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl xoọc t’pâh lâng xay moon cớ”.

Bhrợ têng Dự án 8 đăh “Bhrợ têng rau liêm ma mơ bhlưa pân đil lâng pân jưih, bhlêh lơi rau căh liêm cơnh lâng pân đil, p’niên k’tứi”, Hội Pân đil chr’val Lũng Phìn, chr’hoong Đồng Văn ơy bhrợ apêê “C’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl” prang zập ooy. Apêê xăl cơnh pa chăp, cơnh bhrợ căh liêm choom, lơi zập j’niêng cr’bưn căh ta nih liêm. Amoó Hoàng Thị Xiêm, Chủ tịch Hội Liên hiệp pân đil chr’val Lũng Phìn đoọng năl: “Tơợ bêl Hội Pân đil bhrợ t’vaih apêê C’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl, apêê ơy t’bhlầng xay moon k’rơ lâh mơ, pa zưm đh’rưah lâng zập g’luh họp vel. Ba bi cơnh đhị vel vêy xa nay n’hau đhanuôr k’rang nắc a zi pa zưm xay moon đoọng đhanuôr xoọc đêêc. Vel n’đoo vêy ma nuyh chêệt nắc C’bhuh nâu zêng tước xay moon, t’pâh đhanuôr t’moọt ma nuyh căh dzợ ooy t’rang, oọ đơc ma nuyh chêệt coh đong đanh t’ngay, oọ pa zi bấc  bh’năn bêl lơi a bhuy”.

Tơợ bêl bhrợ t’vaih apêê c’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl nắc bh’rợ t’pâh k’dua đhanuôr âng chính quyền chr’val Lũng Phìn ghit lâng đhr’năng lalua, pr’ặt tr’mông âng đhanuôr liêm choom lâh mơ. Đươi cơnh đêêc, bhiệc bhrợ têng apêê c’lâng xa nay, chính sách Đảng, Nhà nước âng đhanuôr liêm choom lâh mơ. Ting cơnh t’cooh Thào Và, Phó Bí thư Đảng ủy chr’val Lũng Phìn: C’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl âng apêê vel bhươl chroi k’rong chr’năp pa bhlầng. Nâu nắc c’bhuh năl ghit rơơm kiêng âng đhanuôr đoọng vêy cơnh xay moon, t’pâh k’dua liêm choom, đâh loon đơơng bh’nơơn liêm dal: “Cơnh lâng xay truih xa nay đhị vel đong, chr’val ta luôn pa ghit lâng cung bhrợ têng cơnh Nghị quyết 27 âng Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Giang. Bhiệc Hội t’vaih c’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl năc pa dưr dal bh’nơơn lâh mơ bh’rợ xay moon, t’pâh k’dua đhanuôr. Cơnh coh  bh’rợ t’bil lơi đhr’năng tr’bơơn tr’pay tơợ dzợ p’niên k’tứi, pa sạch đong xang, tang c’ring vel bhươl, pa bhlầng nắc j’niêng lơi a bhuy t’moọt ma nuyh chêệt ooy t’rang”.

Tơợp tơợ bhiệc xăl j’niêng lơi a bhuy âng tô bhuh Thào Mí ơy vêy 5 tô bhuh ma nuyh Mông đhị  vel Suối Chín Ván, chr’val Lũng Phìn, pazêng: Sùng, Lỳ, Vàng, Mua lâng Giàng. Bhiệc xăl j’niêng mr’cơnh lâng bhiệc lơi chr’năp văn hóa ty đanh. Ha dợ, rau tr’xăl lơi nâu nắc đơơng chô rau ta nih đha nâng, rau ha dưr liêm choom ting cơnh lang nâu kêi đoọng zư lêy lâng pa dưr chr’năp văn hóa tơợ a hay. T’cooh Thào Và, Phó Bí thư Đảng ủy chr’val Lũng Phìn đoọng năl: “Cán bộ moon cơnh ooy nắc a đay ting xơợng cơnh đêêc, lêy crêê nắc a đay ting xơợng bhrợ. Ting cơnh a cu bhiệc t’mọot ma nuyh chêệt ooy t’rang nắc liêm choom lâh,doọ lêy nha nhự cơnh lalăm dzợ. Tô bhuh Thào zập ngai cung ting xơợng, ting bhrợ zêng. Apêê lơơng nắc căh vêy t’moọ tooy t’rang cơnh bhuh zi. Apêê moon, lalăm ahay căh vêy t’moọt, nâu kêi bhrợ cơnh đêêc. Azi rơơm kiêng nắc zập tô bhuh lơơng coh t’tun đâu nắc xăl j’niêng cr’bưn căh liêm choom nâu đoọng pa sạch pr’ặt tr’mông”.

Bh’nơơn xoọc tr’nơợp tơợ bhiệc xăl j’niêng cr’bưn căh liêm choom âng tô bhuh Thào Mí lâng bơr pêê tô bhuh lơơng đhị vel Suối Chín Ván, chr’val Lũng Phìn đoọng lêy c’rơ chr’năp âng bh’rợ xay moon, t’pâh k’dua. Rơơm coh cr’chăl ha y nắc c’bhuh xay truih xa nay đhị vel bhươl pa dưr lâh mơ c’rơ chr’năp nâu, vaih nắc poong pa tệêt bhlưa chính quyền vel đong lâng đhanuôr, chroi k’rong t’bhlầng pa dưr pr’ặt tr’mông âng zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding ca coong./.

HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ TRUYỀN THÔNG CỘNG ĐỒNG Ở XÃ LŨNG PHÌN

Sau 2 năm đi vào hoạt động, Tổ truyền thông cộng đồng tại các thôn bản ở tỉnh Hà Giang đã phát huy hiệu quả trong công tác tuyên truyền, vận động người dân thay đổi nếp nghĩ, cách làm. Hoạt động này nằm trong Dự án 8 về "Thực hiện Bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em", thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, giai đoạn 2021 - 2030".

Phong tục tang ma của người Mông ở vùng cao Tây Bắc từ xưa không đưa người chết vào quan tài mà để thi hài nằm trên chiếu đặt ở giữa nhà. Tập tục này không chỉ mất vệ sinh mà còn gây ám ảnh cho người nhà và cộng đồng.

Từ nhiều năm nay, dòng họ Thào, người Mông, ở thôn Suối Chín Ván, xã Lũng Phìn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang đã tiên phong xóa bỏ tập tục này và đưa người mất vào quan tài. Việc này được xem như một bước tiến đáng kể trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thể hiện sự tôn trọng đối với người đã khuất. Ông Thào Mí Sò, người nắm rõ luật tục chi họ Thào Mí ở thôn Suối Chín Ván cho biết, chi họ ông đã tự nguyện bỏ tập tục để người chết nằm chiếu giữa nhà nhiều ngày. Thay vào đó, mọi người tổ chức lễ khâm liệm trang trọng và đặt thi hài người chết vào quan tài. Các công đoạn tang ma sau đó vẫn được tổ chức đầy đủ theo nghi thức của người Mông. “Trước kia, nhà nào có điều kiện thì mới đưa không có điều kiện thì không đưa, nhưng nay người chết đều đưa hết vào áo quan đấy”.

Việc thay đổi tập tục tang ma của dòng họ Thào Mí là kết quả sau những nỗ lực tuyên truyền, vận động của chính quyền địa phương. Đặc biệt, sự tiếp thu, thay đổi nhận thức của người dân, nhất là những người cao tuổi trong dòng họ đã tạo ra tiền lệ tốt cho cộng đồng. Chị Hoàng Thị Xiêm, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Lũng Phìn, huyện Đồng Văn cho biết: “Họ Thào ở thôn Suối Chín Ván đều đưa người chết vào quan tài cả. Còn các dòng họ khác, mặc dù đã tuyên truyền nhiều rồi nhưng người ta vẫn chưa thực hiện. Bây giờ, các Tổ truyền thông cộng đồng vẫn đang vậng động và tuyên truyền tiếp”.

Thực hiện Dự án 8 về "Thực hiện Bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em", Hội Phụ nữ xã Lũng Phìn, huyện Đồng Văn đã thành lập các “Tổ truyền thông cộng đồng” ở tất cả các thôn, bản. Các Tổ này có nhiệm vụ tuyên truyền, vận động để người dân nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, xóa bỏ các tập tục lạc hậu. Chị Hoàng Thị Xiêm, Chủ tịch Hội Phụ nữ xã Lũng Phìn cho biết thêm:  “Từ lúc, Hội Phụ nữ thành lập các Tổ truyền thông cộng đồng, các thành viên đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền hơn, lồng ghép nội dung tuyên truyền vào các buổi họp thôn.Ví dụ ở thôn có những nội dung gì bức xúc hay hoặc các văn bản chỉ đạo của xã thì Hội sẽ phối hợp với Tổ truyền thông để tổ chức họp thôn tuyên truyền cho bà con luôn. Thôn nào có người chết thì Tổ truyền thông đều  đều đến tuyên truyền, vận động bà con cho người chết vào áo quan, không làm ma  dài ngày, không giết mổ nhiều gia súc khi thực hiện đám tang”.

Từ khi thành lập các Tổ truyền thông cộng đồng tại các thôn bản, công tác tuyên truyền, vận động của chính quyền xã Lũng Phìn sát với thực tế đời sống đồng bào hơn. Nhờ vậy, việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước của người dân hiệu quả hơn hẳn. Theo ông Thào Và, Phó Bí thư Đảng ủy xã Lũng Phìn: Tổ truyền thông cộng đồng ở các thôn bản đóng vai trò quan trọng. Đây là đội ngũ nắm bắt rõ nhu cầu, tâm tư, nguyện vọng của bà con nhất để có cách vận động, tuyên truyền phù hợp, kịp thời mang lại kết quả cao: “Đối với công tác tuyên truyền trên địa bàn, xã luôn chú trọng và cũng đang thực hiện theo Nghị quyết 27 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Giang. Việc Hội thành lập các Tổ Truyền thông cộng đồng càng tiếp thêm hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động trong đồng bào. Như trong công tác xóa bỏ nạn tảo hôn, vệ sinh môi trường, nhất là tục tang ma đưa người chết vào áo quan”.

Khởi đầu từ việc thay đổi tập tục tang ma của dòng họ Thào Mí đã có 5 dòng họ người Mông ở thôn Suối Chín Ván, xã Lũng Phìn, gồm: Sùng, Ly, Vàng, Mua và Giàng. Việc thay đổi tập tục không đồng nghĩa với việc từ bỏ bản sắc văn hóa truyền thống. Ngược lại, nó chính là sự phát triển phù hợp với thời đại để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Ông Thào Và, Phó Bí thư Đảng ủy xã Lũng Phìn cho biết thêm:  “Cán bộ nói sao thì mình phải nghe, thấy nói đúng thì mình làm theo thôi. Theo tôi việc cho người chết vào quan tài nó tốt hơn vì giữ vệ sinh hơn. Dòng họ Thào ai cũng đồng tình, thực hiện cả. Họ khác thì nó lại không cho vào quan tài đâu. Nó bảo là trước các cụ nó không cho thì nó cũng không cho được. Chúng tôi cũng mong muốn là các dòng họ khác sau này nên thay đổi tập tục này để giữ vệ sinh”.

Hiệu quả bước đầu từ việc thay đổi tập tục ma chay của chi họ Thào Mí và một số dòng họ khác ở thôn Suối Chín Ván, xã Lũng Phìn cho thấy vai trò quan trọng của công tác tuyên truyền, vận động. Hy vọng thời gian tới, Tổ truyền thông cộng đồng tiếp tục phát huy vai trò, trở thành cầu nối giữa chính quyền địa phương và người dân, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi./.