Quảng Nam năc muy coh pazêng tỉnh coh zr’lụ miền Trung vêy bấc công trình thuỷ điện. Coh cr’chăl ahay, k’zệt r’bhâu pr’loọng đong đhanuôr năc pa tơơi đong ắt, đoọng k’tiếc bhrợ thuỷ điện. Nhâm mâng pr’ắt tr’mông ha đhanuôr coh zr’lụ crêê ta pa tơơi tu thuỷ điện, tỉnh Quảng Nam ơy bhrợ pazêng chính sách, bh’rợ bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ cha nhâm mâng đoọng ha đhanuôr. Coh đêêc, Quyết định 2148 ooy bh’rợ bhrợ cha nhâm mâng đoọng ha đhanuôr coh zr’lụ clong thuỷ điện coh vel đong tỉnh tước c’moo 2025 vêy bấc râu chr’năp liêm. Pazêng bh’rợ bhrợ cha bấc cơnh lâng ting pâh âng doanh nghiệp lâng chính quyền vel đong ơy ting pa mâng, pa dưr pr’ắt tr’mông âng đhanuôr coh zr’lụ da ding k’coong tỉnh Quảng Nam.

C’moo 2023, chr’val Trà Cang lâng chr’hoong Nam Trà My năc vel đong vêy UBND tỉnh Quảng Nam bhrợ têng lêy bh’rợ xay bhrợ cơnh xa nay Quyết định 2148 ooy bh’rợ zooi bh’rợ bhrợ cha đoọng ha đhanuôr ắt mamông đhị clong thuỷ điện. Coh đêêc, lâh đợ bh’rợ zập c’xêê pay đoọng tơợ 15 - 20kg ch’neh ha muy cha năc, pazêng đơn vị thuỷ điện xoọc pa bhrợ đhị Nam Trà My dzợ đoọng m’ma tơơm chr’noh, acoon bh’năn, bhrợ đợ công trình ha đhanuôr đươi dua… bhrợ t’vaih râu liêm choom bấc pa bhlâng ha đhanuôr acoon coh. T’cooh Trần Văn Mẫn, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Trà My prá xay, tơợ râu la lua 1 c’moo xay bhrợ cơnh Quyết định 2148 đhị Nam Trà My đoọng lêy, đhanuôr ting pâh bhrợ liêm choom bhlâng bh’rợ zư crâng, pr’ắt tr’mông âng đhanuôr công nhâm mâng lâh mơ: “Bêl đhanuôr ơy choh vaih cơnh crâng năc vêy cớ ta zooi ting bh’rợ zư lêy crâng ting cơnh Nghị định 75. Xoọc đâu, bh’rợ xay bhrợ năc vêy đhanuôr mr’cơnh cr’noọ xa nay lâng apêê k’rong bhrợ công n’năl ghít trách nhiệm âng apêê đoo. C’moo 2024 azi t’bhlâng xay bhrợ lâng 4 đong máy lâng cr’chăl c’moo 2025 - 2030 năc pazêng dự án k’rong bhrợ 13 công trình thuỷ điện coh vel đong chr’hoong Nam Trà My zêng xay bhrợ ting cơnh 1 xa nay cơnh đêêc”.

5 c’moo chô ooy đâu, bấc đơn vị thuỷ điện coh zr’lụ tu k’ruung âng tỉnh Quảng Nam ơy vêy bh’rợ zooi đoọng bh’rợ bhrợ cha nhâm mâng ha đhanuôr acoon coh. Tơợ đêêc, bấc pr’loọng đong ơy bhrợ đợ bh’rợ ch’choh b’băn chô đơơng râu liêm choom ooy kinh tế bấc pa bhlâng. Bh’rợ băn axiu coh rôh đhị cr’loọng clong thuỷ điện âng pr’loọng đong t’cooh Trần Văn Mạo coh chr’val Trà Sơn, chr’hoong Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam năc muy coh pazêng n’năc. T’cooh Mạo xay truih, 10 c’moo ahay, pr’loọng đong đoo năc muy coh lâh 2 r’bhâu pr’loọng đong đhanuôr acoon coh đhị pazêng chr’val Trà Đốc, Trà Tân, Trà Bui lâng Trà Sơn ma pa tơơi đong xang, r’veh r’đoong đớc đoọng k’tiếc ha công trình Thuỷ điện Sông Tranh 2. Xang bêl tước ooy zr’lụ ắt mamông t’mêê, vêy Nhà nước zooi zên bhrợ têng, m’ma bh’năn, ađoo dzợ băn axiu coh rôh đhị cr’loọng clong thuỷ điện, pr’ắt tr’mông âng pr’loọng đong đươi vêy cơnh đêêc năc bơơn nhâm mâng. Xoọc đâu, lâng 14 bêệ rôh băn lâng 100 bêệ bè pazêng râu axiu cơnh diêu hồng, lăng nha tăm, bhrôông, zing, axiu leo pa câl… zập c’moo chô đơơng râu bơơn pay pa chô công z’zăng bấc ha pr’loọng đong. T’cooh Trần Văn Mạo prá xay: Lâh đợ m’ma axiu âng Công ty thuỷ điện Sông Tranh zooi đoọng, t’cooh Mạo lâng 20 pr’loọng đong băn axiu coh cr’loọng clong thuỷ điện Sông Tranh năc dzợ vêy UBND chr’hoong Bắc Trà My xay truih zr’lụ pa câl axiu lâng bhrợ t’bhưah đhăm băn coh cr’loọng clong: “Acu bhrợ tước nâu cơy năc 6 c’moo ơy năc lêy c’moo t’tun liêm choom lâh mơ c’moo l’lăm. Cơnh coh c’moo ahay bêl pay đươi zên năc dzợ xưa k’nặ 400 ức đồng. T’piing lâng ng’bhrợ keo lâng ch’choh n’nâu đoo năc liêm choom lâh mơ”.

Đh’rưah lâng bh’rợ zooi bh’rợ bhrợ cha, zập c’moo, pazêng đơn vị Thuỷ điện coh k’ruung Vu Gia - Thu Bồn năc dzợ vêy bấc bh’rợ chr’năp cơnh p’loh m’ma axiu, bhrợ đong liêm loom, lướt lum lêy, đoọng pr’hêl ha pr’loọng đong đhanuôr acoon coh lum pr’ắt tr’mông zr’năh k’đhap… t’hước ooy pr’loọng đong đharựt, học sinh zr’lụ k’noong k’tiếc pazêng chr’hoong Nam Giang, Tây Giang… T’cooh lê Đỉnh Bản, Giám đốc Công ty thuỷ điện Sông Bung prá xay: “Coh pazêng c’moo đăn đâu, Công ty Thuỷ điện Sông Bung t’bhlâng zooi bh’rợ bhrợ cha ha đhanuôr. Azi ơy đoọng c’roóc, bhrợ đong đại đoàn kết, lâng đh’rưah lâng vel đong bhrợ têng lêy 2 zr’lụ bhrợ cha đoọng ha 2 chr’val coh zr’lụ dự án. Coh Quảng Nam vêy bấc clong thuỷ điện zêng bhrợ t’vaih cớ axiu achông, căh muy bhrợ t’vaih bh’rợ bhrợ cha ha đhanuôr ting n’năc năc dzợ bhrợ t’bấc pazêng râu m’ma, pazêng râu achông axiu, bhrợ t’vaih râu liêm choom coh cr’loọng clong vêy bấc râu achông axiu lâh mơ.”

T’mêê đâu, đhị cr’loọng clong thuỷ điện A Vương, đơn vị n’nâu công ơy p’loh lâh 15 r’bhâu axiu lăng, trắm tăm, axiu trôi, axiu mè… Đh’rưah lâng n’năc, Thuỷ điện A Vương công pa đớp đoọng 170 ức đồng bhrợ 3 Đhr’nong đong Đại đoàn kết đhị chr’val Dang, chr’hoong Tây Giang lâng chr’val Ma Cooih, chr’hoong Đông Giang. T’cooh Ngô Văn Thế, Phó Giám đốc Công ty CP Thuỷ điện A Vương prá xay, đơn vị ta luôn vêy xa nay bh’rợ bhrợ cha đoọng ha đhanuôr: “Lâng xa nay bh’rợ bhrợ cha n’nâu, Thuỷ điện A Vương công ơy prá xay ooy cr’noọ bh’rợ đoọng zooi đoỌng zên prặ. Coh Tây Giang năc xoọc bhrợ coh chr’val Dang lâng coh Đông Giang năc xoọc bhrợ coh chr’val Ma Cooih. Xang bêl bhrợ bh’rợ azi zooi zên lâng rơơm kiêng bh’rợ liêm choom năc vêy ta bhrợ t’bhưah. Tơợ đêêc, zooi pr’ắt tr’mông âng đhanuôr coh zr’lụ dự án ting t’ngay liêm choom lâh mơ”.

Ting cơnh quy hoạch, tỉnh Quảng Nam vêy 40 dự án thuỷ điện, lâng pazêng công suất ta bhrợ lâh 1.775 MW, điện trung bình zập c’moo năc 6.183 ức kW giờ; coh đêêc, 10 dự án thuỷ điện bha nơợc, 30 dự án thuỷ điện z’zăng ga măc lâng k’tứi. Tước nâu cơy, tỉnh Quảng Nam ơy vêy 28 đong máy pa ang điện, 12 dự án xoọc ta bhrợ lâng xoọc bhrợ bha ar bha tơ k’rong bhrợ.

Xang lêh muy c’moo xay bhrợ cơnh Quyết định 2148 ooy xa nay bh’rợ bhrợ cha đoọng ha đhanuôr coh zr’lụ clong thuỷ điện đhị vel đong tỉnh tước c’moo 2025, pazêng bh’rợ bhrợ cha đoọng ha đhanuôr ơy vêy doanh nghiệp thuỷ điện đhị Quảng Nam xay bhrợ liêm choom. Ghít năc cơnh: Bh’rợ zooi ch’neh ch’na lâng m’ma choh crâng xăl ooy ha rêê đhuốch coh thuỷ điện Nước Biêu; choh tơơm giổi pay cr’liêng coh zr’lụ Đak Mi 4; p’loh m’ma axiu, băn axiu coh rôh đhị clong thuỷ điện A Vương, Sông Tranh 2; Sông Bung 2, Sông Bung 4… đh’rưah lâng n’năc, ngành chức năng tỉnh Quảng Nam công k’rong bhrợ bấc xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung lâng âng vel đong đoọng pa dưr kinh tế ha đhanuôr xoọc ắt mamông coh zr’lụ thuỷ điện cơnh băn axiu láy coh rôh, băn axiu coh đác ch’ngáach, tơơm zơ nươu, tơơm pay cha p’lêê, b’băn coh crâng đhị chr’hoong Tiên Phước, Nam Trà My, Tây Giang… T’cooh Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam prá xay: “C’moo 2024 bhrợ 2 bh’rợ lâng đợ zên năc 600 ức đồng ha 2 chr’val. Vel đong năc t’đui ooy cr’noọ cr’niêng âng đhanuôr, t’bhlâng choh n’loong ga măc, zư lêy crâng coh tu k’ruung, crâng phòng hộ. Lâng Thuỷ điện Sông Bung k’dâng 2,4 tỷ đồng. Lâh n’năc ta đang moon pazêng thuỷ điện n’lơơng tơợ xa nay bh’rợ n’năc k’rong đh’rưah lâng vel đong đoọng zooi đhanuôr lâng đợ bh’rợ tr’nêng, vêy cơnh năc 100 ức đồng, 200 ức đồng công choom, hân  đhơ cơnh đêêc năc crêê manuyh đhanuôr n’jưah zư crâng, n’jưah pa bhrợ, pa bhrợ đh’rưah lâng pazêng công ty Thuỷ điện coh vel đong.”

Bh’rợ bhrợ cha đoọng ha đhanuôr coh zr’lụ cr’loọng clong thuỷ điện năc muy c’lâng bh’rợ liêm choom pa bhlâng âng tỉnh Quảng Nan. C’lâng bh’rợ n’nâu xoọc ta bhrợ liêm choom coh zr’lụ 6 chr’hoong da ding k’coong coh tỉnh./.

SINH KẾ CHO BÀ CON DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở LÒNG HỒ THỦY ĐIỆN

Quảng Nam là một trong những tỉnh ở khu vực miền trung có nhiều công trình thủy điện. Thời gian qua, hàng chục nghìn hộ dân phải di dời nhà ở, nhường đất để xây dựng thủy điện. Đảm bảo cuộc sống cho người dân vùng bị ảnh hưởng bởi thủy điện, tỉnh Quảng Nam đã ban hành các chính sách, giải pháp tạo sinh kế bền vững cho người dân. Trong đó, Quyết định 2148 về chương trình sinh kế cho người dân lưu vực các hồ thủy điện trên địa bàn tỉnh đến năm 2025 mang nhiều ý nghĩa nhân văn. Các mô hình sản xuất đa dạng với sự tham gia của doanh nghiệp và chính quyền địa phương đã từng bước ổn định, nâng cao đời sống người dân vùng  miền núi tỉnh Quảng Nam.

Năm 2023, xã Trà Cang và huyện Nam Trà My là địa phương được UBND tỉnh Quảng Nam thì điểm triển khai quyết định 2148 về hỗ trợ sinh kế cho người dân lòng hồ thủy điện. Trong đó, ngoài việc hàng tháng cấp 15-20kg/1 khẩu, các đơn vị thủy điện đang vận hành ở Nam Trà My còn hỗ trợ giống cây trồng, con vật nuôi, xây dựng các công trình dân sinh…mang lại lợi ích thiết thực cho đồng bào. Ông Trần Văn Mẫn, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Trà My cho biết, qua thực tế 1 năm triển khai Quyết định 2148 tại Nam Trà My cho thấy, người dân đã tham gia rất tốt công tác giữ rừng, đời sống của bà con cũng ổn định hơn: “Toàn huyện quy hoạch 13 thủy điện vừa và nhỏ, trong đó có năm thủy điện đã hoạt động. Nhiều chính sách hỗ trợ sinh kế đã được triển khai để bảo vệ rừng, giữ nguồn nước bảo đảm hoạt động của thủy điện và người dân có thể sinh sống nhờ rừng, qua đó, thể hiện trách nhiệm, chia sẻ lợi ích, giúp đời sống của bà con bền vững hơn”.

5 năm trở lại đây, nhiều đơn vị thủy điện khu vực thượng nguồn của tỉnh Quảng Nam đã có các giải pháp hỗ trợ sinh kế bền vững cho bà con dân tộc thiểu số. Qua đó, nhiều hộ đã đầu tư các mô hình phát triển Nông - Lâm  nghiệp cho hiệu quả kinh tế cao. Mô hình nuôi cá lồng bè trên lòng hồ thủy điện của hộ ông Trần Văn Mạo ở xã Trà Sơn, huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam là một trong số đó. Ông Mạo kể, 10 năm trước, gia đình ông là một trong hơn 2000 hộ đồng bào thiểu số ở các xã Trà Đốc, Trà Tân, Trà Bui và Trà Sơn tự nguyện di dời nhà cửa, vườn tược nhường đất cho công trình Thủy điện Sông Tranh 2. Sau khi đến nơi ở mới, được Nhà nước hỗ trợ kinh phí, con giống, ông đầu tư nuôi cá lồng bè trên lòng hồ thủy điện, cuộc sống gia đình nhờ đó ngày càng ổn định. Hiện, với 14 lồng và gần 100 bè cá các loại từ cá diêu hồng, lăng nha đuôi đen, đuôi đỏ, cá chình, cá leo thương phẩm…mỗi năm mang lại nguồn thu nhập khá cho gia đình. Ông Trần Văn Mạo cho biết: Ngoài nguồn cá giống do Công ty thủy điện Sông Tranh hỗ trợ, ông Mạo và 20 hộ dân nuôi cá trên lòng hồ Sông Tranh còn được UBND huyện Bắc Trà My ưu tiên giới thiệu đầu ra để tiêu thụ cá và mở rộng diện tích nuôi thả trên mặt nước lòng hồ.

Cùng với hỗ trợ sinh kế, hàng năm, các đơn vị Thủy điện trên hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn còn có nhiều hoạt động ý nghĩa như thả cá giống, xây nhà tình nghĩa, thăm, tặng quà hộ đồng bào dân tộc thiểu số hoàn cảnh khó khăn…hướng đến hộ nghèo, học sinh vùng biên giới các huyện Nam Giang, Tây Giang… Ông Lê Đình Bản, Giám đốc Công ty thủy điện Sông Bung cho biết: “Trong năm 2023 và 2024 này, chúng tôi sẽ trao bò, làm nhà đại đoàn kết, và cùng với địa phương xây dựng điểm 2 mô hình sinh kế cho 2 xã trong vùng dự án. Sau khi thành công chúng tôi sẽ nhân rộng ra và triển khai theo đúng tinh thần quyết định 2148 của UBND tỉnh Quảng Nam, cùng chia sẻ lợi ích với người dân vùng dự án thủy điện”.

Mới đây, tại lòng hồ thủy điện A Vương, đơn vị này cũng vừa thả hơn 15.000 con cá lăng, các trám đen, cá trôi, cá mè... Cùng với đó, Thủy điện A Vương còn trao tặng 170 triệu đồng xây dựng 3 Nhà Đại kết tại xã Dang, huyện Tây Giang và xã Mà Cooih, huyện Đông Giang. Ông Ngô Văn Thế, Phó Giám đốc Công ty CP Thủy điện A Vương cho hay, đơn vị luôn có các chương trình sinh kế hướng về cộng đồng: “Quan điểm của công ty là đảm bảo cho bà con Cơ Tu có cuộc sống bằng hoặc hơn nơi ở cũ khi nhường đất cho thủy điện. Khi quyết định 2148 của tỉnh Quảng Nam ra đời càng giúp cho chúng tôi triển khai nhiều hơn các hoạt động an sinh xã hội như: làm nhà, tặng quà, hỗ trợ học sinh, rồi cấp gạo…mục đích cuối cùng là để bà con Cơ Tu sống ổn định hơn”.

Theo quy hoạch, tỉnh Quảng Nam có 40 dự án thủy điện, với tổng công suất thiết kế hơn 1.775 MW, điện lượng trung bình mỗi năm 6.183 triệu kW giờ; trong đó, 10 dự án thủy điện bậc thang, 30 dự án thủy điện vừa và nhỏ. Đến nay, tỉnh Quảng Nam đã có 28 nhà máy vận hành phát điện, 12 dự án đang xây dựng và thực hiện thủ tục đầu tư.

Sau hơn một năm thực hiện Quyết định 2148 về chương trình sinh kế cho người dân lưu vực các hồ thủy điện trên địa bàn tỉnh đến năm 2025, những mô hình sinh kế cho người dân đã được nhiều doanh nghiệp thủy điện tại Quảng Nam triển khai hiệu quả. Cụ thể như: Mô hình hỗ trợ lương thực và cây giống trồng rừng thay thế nương rẫy ở thủy điện Nước Biêu; trồng cây giổi lấy hạt khu vực thủy điện Đak Mi 4; thả cá giống, nuôi cá lồng bè trên các hồ thủy điện A Vương, Sông Tranh 2, Sông Bung 2, Sông Bung 4…Cùng với đó, ngành chức năng tỉnh Quảng Nam cũng lồng ghép nhiều chương trình mục tiêu quốc gia và của địa phương để phát triển kinh tế dân cư lưu vực thủy điện như nuôi cá thát lát cườm lồng bè, nuôi trồng thủy sản nước ngọt, cây dược liệu, cây ăn quả, chăn nuôi dưới tán rừng tại huyện Tiên Phước, Nam Trà My, Tây Giang…Ông Nguyễn Đăng Chương, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: “Nam Giang có các nhà máy thủy điện nơi đầu nguồn Sông Bung, huyện cũng đã phối hợp tốt trong triển khai nhiều giải pháp để đảm bảo an ninh công trình cũng như ổn định sinh kế cho bà con. Chúng tôi vẫn là huyện nghèo, còn nhiều khó khăn, nên rất mong tiếp tục nhận được sự đồng hành của các đơn vị thủy điện trong phát triển các mô hình sản xuất, sinh kế bền vững, góp phần giúp bà con giảm nghèo và phát triển hơn, khai thác thế mạnh du lịch lòng hồ để tạo ra nguồn thu cho người dân tại chỗ".

Sinh kế cho người dân lưu vực lòng hồ thủy điện là một chủ trương mang đầy tính nhân văn của tỉnh Quảng Nam. Chủ trương này đang được triển khai khá đồng bộ, hiệu quả, chặt chẽ ở khu vực 6 huyện miền núi cao trong tỉnh./.