Bêl cr’chăl bha lâng n’năc, Huế ơy lêy muy xa nay bh’rợ chr’năp ga măc pa bhlâng, năc coh ha bu t’ngay 30/8/1945, đhị Ngọ Môn, bhua Bảo Đại xay moon căh dzợ bhrợ bhua, xay p’căh cr’chăl x’rịa âng lang bhua Nguyễn, lang phong kiến x’rịa coh lịch sử Việt Nam

C’moo đâu năc glặp 100 c’moo, abhươp Nguyễn Xuyến dzợ hay ghít cr’chăl âng pazêng t’ngay x’rịa c’xêê T’cool c’moo 1945 coh Huế. Ha bu t’ngay 30/8/1945, bh’rợ căh dzợ bhrợ bhua âng Bảo Đại năc vêy ta bhrợ coh Ngọ Môn lâng rau đương lêy âng k’bhan đhanuôr Huế. Abhướp Xuyến xoọc đêêc năc đha đhâm 20 c’moo ơy lêy cr’chăl bhua Bảo Đại pa đớp đoọng bhướt, năc pr’lứch lang phong kiến x’rịa coh lịch sử Việt Nam.

“Bh’rợ xay moon căh dzợ bhrợ bhua âng bhua Bảo Đại vêy ta bhrợ coh ha bu. K’bhan đhanuôr Thừa Thiên Huế, tơợ bhươl cr’noon tươc ooy thành thị, zêng chô k’rong đhị c’riing Ngọ Môn đoọng đương lêy. Xoọc đêêc, bhua xấp xa nấp bhua, xay moon căh dzợ bhrợ bhua lâng pa đớp bhướt ooy manuyh âng Chính phủ lâm thời âng hêê năc t’cooh Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng, Cù Huy Cận p’căh mặt Chính phủ đương đơp xa nay xay moon căh dzợ bhrợ bhua. Bêl Bảo Đại pa đớp đoọng bhướt xang, t’cooh Cù Huy Cận coh phái đoàn âng Chính phủ hêê pa đơp đoọng huy hiệu cờ bhrôông x’menh rơợc lâng coh t’ngay t’tun Bảo Đại vêy Chủ tịch Hồ Chí Minh k’dua gluh bhrợ cố vấn đoọng ha Chính phủ hêê”.

T’ngay 15/8/1945, Nhật Ban xay moon đầu hàng Đồng Minh, Chiến tranh bha lang k’tiêc g’luh bơr lứch. Xay bhrợ cơnh chỉ thị âng Uỷ ban Khởi nghĩa prang k’tiêc k’ruung, Thường vụ Tỉnh uỷ Thừa Thiên Huế xoọc đêêc đơơh hân ta đang moon bhrợ bh’rợ pay pa chô chính quyền. Bh’rợ ta đang moon bhua Bảo Đại căh dzợ bhrợ bhua năc vêy ta đoọng ooy t’cooh Phạm Khắc Hòe - Đổng lý Ngự tiền văn phòng. T’ngay 17/8, bhua Bảo Đại bhrợ Dụ số 105, xay moon năc pazao chính quyền ooy Việt Minh, ting n’năc rơơm kiêng bơơn ting pâh bhrợ t’vaih nội các t’mêê. Coh ha bu t’ngay 22/8/1945, Bảo Đại bơơn đớp muy búc điện tín tơợ Uỷ ban Dân tộc Giải phóng lâng xa nay: Đươi cơnh cr’noọ xa nay âng pazêng đhanuôr Việt Nam, muy loom trôông dzâc độc lập âng k’tiêc k’ruung, azi lứch loom ta đang moon Bhua năc xay bhrợ bh’rợ chr’năp coh lịch sử năc căh dzợ bhrợ bhua.

T’ngay 25/8, phái đoàn âng Uỷ ban Dân tộc Giải phóng pazêng apêê t’cooh Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng lâng Cù Huy Cận tước ooy Huế đoọng đương đơp bh’rợ căh dzợ bhrợ bhua. Coh ha bu t’ngay 30/8/1945, bh’rợ xay moon căh dzợ bhrợ bhua năc vêy ta bhrợ ta nih, chr’năp đhị Ngọ Môn. Bhua Bảo Đại xấp xa nấp bhua, xay moon căh dzợ bhrợ bhua lâng k’bhạn đhanuôr. Ta la cờ quẻ Ly âng lang bhua Huế coh Kỳ đài vêy ta pa xiêr, xăl ooy đêêc năc ta la cờ bhrôông x’menh rơợc dưr păr lâng rau bhui har, xa nul n’táp têy lâng xa nul súng hơnh deh Quốc kỳ âng chính quyền cách mạng. Tơợ muy cha năc bhua, Bảo Đại năc dưr vaih đhanuôr k’tiêc k’ruung Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Chí Hiếu, Phó Trưởng Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Huế xay moon: Rau chr’năp lâng pa bhlâng chăp hơnh âng Cách mạng C’xêê T’cool đhị Huế năc bh’rợ pazao đoọng quyền lực vêy ta bhrợ liêm choom, doọ dưr vaih tr’zâl tr’vey.

“Coh Huế vêy đợ rau chr’năp năc ting pâh âng bơr c’bhuh năc trường ta đhâm c’mor tiền tuyến lâng apêê k’coon ta đhi coh tô bhuh âng Bhua, năc apêê bha lâng coh bh’rợ pay pa chô chính quyền Huế. Rau bơr cậ, Huế năc zr’lụ lang phong kiến x’rịa rau đêêc năc lang bhua Nguyễn lâng ađoo bhua x’rịa năc Bảo Đại. La lay cơnh lâng pazêng bh’rợ cách mạng coh lịch sử, bhua Bảo Đại pazao đoọng quyền lực ooy chế độ t’mêê đươi ooy bh’rợ căh dzợ bhrợ bhua. Bh’rợ xay moon căh dzợ bhrợ bhua coh đâu năc nhâm mâng bh’rợ pazao đoọng quyền lực coh rau têêm ngăn, t’vaih rau chr’năp liêm ga măc pa bhlâng, xăl tu bh’rợ cách mạng năc tr’zâl, tr’vey đoọng t’bil chính quyền ty t’vaih chính quyền t’mêê. Râu pêê cậ, năc bh’rợ zư lêy đong bhua, pazêng đong xang chr’năp âng lang bhua Nguyễn đoọng tô bhuh lang Bhua Nguyễn năc dzợ bơơn tươc lêy, rau đâu năc xay p’căh rau liêm crêê âng Cách mạng C’xêê 8 coh Huế”.

Bh’rợ bhua Bảo Đại xay moon căh dzợ bhrợ bhua năc xay p’căh muy coh pazêng bh’rợ pazao đoọng quyền lực têêm ngăn căh lâh bâc coh lịch sử bha lang k’tiêc. Ha dzợ bâc k’tiêc k’ruung n’lơơng năc dưr vaih rau căh liêm choom, tr’vey tr’zâl coh k’tiêc k’ruung sang bêl cách mạng, ha dzợ coh Việt Nam năc doọ vaih tr’vey tr’zâl, xay p’căh rau bhriêl ta béch âng lực lượng cách mạng lâng cr’noọ xa nay liêm choom âng Bhua tu rau liêm crêê ha k’tiêc k’ruung.

T’cooh Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Cách mạng thành phố Huế prá xay, bh’rợ bhua Bảo Đại xay moon căh dzợ bhrợ bhua năc cr’chăl chr’năp pa bhlâng, năc x’rịa âng chế độ phong kiến, bhrợ t’vaih cr’chăl đhanuôr bhrợ c’la. Bh’rợ pa đớp đoọng bhướt ooy Chính phủ cách mạng năc bh’rợ chr’năp liêm pa bhlâng, g’đéch đoọng doọ vaih tr’vey tr’zâl:

“Ooy xa nay chr’năp liêm, bh’rợ pazao đoọng chính quyền năc doọ dưr vaih tr’vey tr’zâl, doọ vaih đhr’năng đương zâl năc bh’rợ chr’năp liêm pa bhlâng. Bhua Bảo Đại ơy xrặ coh xa nay xay moon căh dzợ bhrợ bhua năc: Zăng ađay dưr vaih đhanuôr âng k’tiêc k’ruung tự do, lâh mơ bhrợ bhua âng k’tiêc k’ruung đhân grua. Năc tu cr’noọ xa nay liêm chr’năp n’năc năc xay truih, p’too pa choom lâng năc vêy đhanuôr mr’cơnh cr’noọ xa nay, bhrợ t’vaih c’năl tơợ cán bộ, chiến sĩ pa tươc ooy pazêng lang đhanuôr coh Huế xoọc đêêc ng’moon la lay lâng prang k’tiêc k’ruung ng’moon zazum”.

Năc 80 c’moo ơy, Ngộ Môn, zr’lụ đương lêy xa nay xay moon căh dzợ bhrợ bhua âng bhua Bảo Đại lâng acoon c’lâng đhị Ngộ Môn vêy pr’đớc 23 c’xêê 8 ta luôn ha âu đơc xa nay bh’rợ chr’năp âng lang ahay, p’too pa choom ha pazêng lang nâu cơy lâng ha y chroo ooy muy cr’chăl lịch sử chr’năp ga măc, pa bhlâng ng’chăp hơnh âng k’tiêc k’ruung hêê./.

THỜI KHẮC VUA BẢO ĐẠI THOÁI VỊ Ở HUẾ

Cách mạng Tháng Tám thành công, mở ra kỷ nguyên độc lập cho dân tộc, là mốc son chói lọi trong lịch sử Việt Nam. Giữa cao trào ấy, Huế đã chứng kiến một sự kiện mang ý nghĩa đặc biệt, vào chiều 30/8/1945, tại Ngọ Môn, vua Bảo Đại tuyên bố thoái vị, đánh dấu sự chấm dứt của triều Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam

Năm nay đã tròn 100 tuổi, cụ Nguyễn Xuyến vẫn còn nhớ từng khoảnh khắc của những ngày cuối tháng Tám năm 1945 ở Huế. Chiều ngày 30/8/1945, lễ thoái vị của Bảo Đại được chính thức tổ chức ở Ngọ Môn trước sự có mặt của hàng vạn đồng bào Huế. Cụ Xuyến khi đó là một chàng trai 20 tuổi đã chứng kiến giây phút vua Bảo Đại trao ấn kiếm, chính thức chấm dứt triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam.

“Lễ thoái vị của vua Bảo Đại diễn ra vào buổi chiều. Hàng vạn người dân Thừa Thiên Huế, từ nông thôn đến thành thị, tập trung trước cổng Ngọ Môn để chứng kiến. Lúc ấy, vua mặc hoàng bào, tuyên bố thoái vị và trao ấn kiếm cho phái đoàn Chính phủ lâm thời của ta do ông Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng, Cù Huy Cận thay mặt Chính phủ chấp nhận sự thoái vị. Khi Bảo Đại trao ấn kiếm xong, ông Cù Huy Cận trong phái đoàn của Chính phủ ta trao huy hiệu cờ đỏ sao vàng và ngày hôm sau Bảo Đại được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời ra làm cố vấn cho Chính phủ ta”.

 Ngày 15/8/1945, Nhật Bản tuyên bố đầu hàng Đồng Minh, Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc. Thực hiện chỉ thị của Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, Thường vụ Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế lúc ấy nhanh chóng phát động giành chính quyền. Việc vận động vua Bảo Đại thoái vị được giao cho ông Phạm Khắc Hòe - Đổng lý Ngự tiền văn phòng. Ngày 17/8, vua Bảo Đại ban hành Dụ số 105, tuyên bố chấp nhận bàn giao chính quyền cho Việt Minh, đồng thời hy vọng có thể tham gia thiết lập nội các mới. Chiều ngày 22/8/1945, Bảo Đại nhận được một bức điện tín từ Ủy ban Dân tộc Giải phóng với nội dung: “Trước ý chí đồng nhứt của toàn thể dân chúng Việt Nam, sẵn sàng hy sinh tất cả để cứu vãn nền độc lập quốc gia, chúng tôi thành kính xin đức Hoàng đế hãy làm một cử chỉ lịch sử để từ bỏ ngai vàng”.

 Ngày 25/8, phái đoàn của Ủy ban Dân tộc Giải phóng gồm các ông Trần Huy Liệu, Nguyễn Lương Bằng và Cù Huy Cận vào Huế để tiếp nhận việc thoái vị. Chiều 30/8/1945, lễ thoái vị diễn ra trang trọng tại Ngọ Môn. Vua Bảo Đại mặc đại triều phục, tuyên bố thoái vị trước hàng vạn người dân. Lá cờ quẻ Ly của triều đình Huế trên Kỳ đài được hạ xuống, thay bằng lá cờ đỏ sao vàng tung bay giữa tiếng hò reo, vỗ tay và tiếng súng chào Quốc kỳ của chính quyền cách mạng. Từ một vị hoàng đế, Bảo Đại chính thức trở thành công dân của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Chí Hiếu, Phó Trưởng Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Huế cho rằng: Điều đặc biệt và rất đáng trân trọng của Cách mạng Tháng Tám tại Huế là việc chuyển giao quyền lực diễn ra trật tự, không đổ máu.

“Huế đặc biệt là có sự tham gia của hai lực lượng đó là trường thanh niên tiền tuyến và lực lượng con em của Hoàng tộc đóng một vai trò rất quan trọng trong khởi nghĩa giành chính quyền Huế. Thứ hai đó, Huế là nơi triều đình phong kiến cuối cùng đó là triều đình nhà Nguyễn với ông vua cuối cùng Bảo Đại. Rất khác với nhiều cuộc các mạng có trong lịch sử, vua Bảo Đại chuyển giao quyền lực sang cho chế độ mới thông qua lễ thoái vị. Lễ thoái vị ở đây nó đảm bảo sự chuyển giao quyền lực trong hòa bình, nó mang một giá trị nhân văn lớn, thay vì cuộc cách mạng của bạo lực để lật đổ chính quyền cũ lập chính quyền mới. Và thứ ba, đó là việc bảo tồn đền đài, miếu mạo của nhà Nguyễn để Hoàng tộc nhà Nguyễn tiếp tục viếng thăm thì điều này thể hiện sự nhân văn của Cách mạng Tháng 8 ở Huế”.

Việc vua Bảo Đại thoái vị đánh dấu một trong những cuộc chuyển giao quyền lực hòa bình hiếm hoi trong lịch sử thế giới. Trong khi nhiều nước rơi vào hỗn loạn, nội chiến sau cách mạng thì Việt Nam đã tránh được đổ máu, thể hiện sự tỉnh táo, khôn khéo của lực lượng cách mạng và tinh thần dân tộc của nhà vua.

Ông Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Cách mạng thành phố Huế cho rằng, sự kiện vua Bảo Đại thoái vị là cột mốc lớn, khép lại chế độ phong kiến, mở ra nền dân chủ nhân dân. Việc trao ấn kiếm cho Chính phủ cách mạng là hành động nhân văn sâu sắc, tránh xung đột không cần thiết.

“Về giá trị nhân văn, việc chuyển giao chính quyền mà không xảy ra đổ máu, không xảy ra sự chống cự đã là một quyết định nhân văn. Nhà vua Bảo Đại đã tự tay mình biết trong chiếu thoái vị “Trẫm thà làm dân một nước tự do, còn hơn làm vua của nước nô lệ”. Chính tư tưởng cấp tiến này nó truyền bá, truyền đạt và nó có sự hướng ứng trong nhân dân, mở rộng sự nhận thức từ các cán bộ, chiến sĩ cho đến mọi tầng lớp nhân dân ở trên địa bàn Huế lúc đó nói riêng và cả nước nói chung”.

Đã 8 thập kỷ trôi qua, Ngọ Môn, nơi chứng kiến lời tuyên bố thoái vị của vua Bảo Đại và con đường phía trước Ngọ Môn mang tên 23 tháng 8 luôn lưu giữ ký ức thiêng liêng, nhắc nhở các thế hệ hôm nay và mai sau về một thời khắc lịch sử đầy tự hào của dân tộc./.