Xa nay âng apêê n’năl lịch sử - đợ manuyh ting zư lêy c’lâng Trường Sơn, đoọng manuyh, đoọng cr’van tơợ miền Bắc tước ooy chiến trường miền Nam, năc ơy bhrợ t’vaih xa nay bh’rợ ga măc chr’năp pa bhlâng coh c’lâng Trường Sơn - c’lâng Hồ Chí Minh chr’năp ma bhuy, chrooi đoọng ga măc pa bhlâng ooy xa nay bh’rợ trôông dzấc acoon manuyh, pazum k’tiếc k’ruung.

Coh cr’noọ âng cựu chiến binh Nguyên Huy Thương, coh chr’hoong Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk, x’rịa pazêng c’moo 1959 năc đợ t’ngay c’xêê căh choom ha vil. Xoọc đêêc ađoo mơ 17 c’moo, dưr lướt tơợ vel đong Hà Tĩnh, ting pâh bhrợ bh’rợ ting cơnh xa nay ta đang moon âng K’tiếc k’ruung. Lâh 12 c’moo 7 c’xêê ắt pa bhrợ coh c’lâng Trường Sơn, tơợ bêl năc đha đhâm xung phong tước bêl dưr vaih quân nhân chuyên nghiệp, ađoo lêy bấc pa bhlâng apêê đồng đội âng đay chêệt bil coh c’lâng n’nâu. T’cooh Nguyễn Huy Thương xay truih, tu vêy chr’năp pa bhlâng coh xa nay bh’rợ zooi đoọng manuyh, cr’van tơợ miền Bắc tước ooy chiến trường miền Nam năc c’lâng Trường Sơn năc zr’lụ zâl penh k’rơ pa bhlâng âng không quân, pháo binh Mỹ, Nguỵ. Đoọng zư lêy đợ hàng tước ooy zr’lụ đương đớp, ađoo lâng pazêng đồng đội năc t’bhlâng z’lâh bấc pa bhlâng bom, cha răh, lướt juung coh ha dum k’năm coh crâng k’coong. “C’lâng n’năc vêy 4 trạm, tơợ Quảng Bình lướt moót năc trạm 1, tước ooy zr’lụ m’pâng c’lâng năc trạm 2 xang n’năc trạm 3, tước trạm 4 năc xiêr ooy đồn Cù Bai. Nắc tu n’đăh tôh năc Nguỵ quân Sài Gòn, n’đăh đâu năc ahêê vih ooy Lao Bảo, Triệu Phong, xang n’năc tước ooy c’lâng 9 đoọng tước ooy đhr’đấc 700. Trung đoàn 71 âng bộ đội Quân khu 4 apêê đoo bhrợ c’lâng coh đêêc đanh ạ, azi tước ooy đêêc năc đoọng guy, đơơng hàng hoá, bhrợ h’cơnh ooy đoọng choom đơơng âng liêm mâng, ba bi cơnh 10 cân n’đăh đâu năc tước ooy x’rịa dzợ mơ 1 cân. Chêết bil bấc pa bhlâng”.

Năc c’lâng hậu cần chr’năp pa bhlâng, c’lâng Trường Sơn lướt tơợ Bắc tước ooy Nam, vêy c’nặt vih ooy k’tiếc Lào, Campuchia. Đhị Đắk Lắk, c’lâng Trường Sơn vêy c’nặt tước ooy chr’val Krông Na, chr’hoong Buôn Đôn. Coh đêêc, Ch’nang đác Sêrêpôk năc zr’lụ chr’năp pa bhlâng đoọng zooi manuyh, đoọng cr’van, đơơng âng ch’neh ch’na, pa nenh cha răh tơợ miền Bắc tước ooy zr’lụ zâl arọp abhuy coh miền Nam lâng bơr k’tiếc k’ruung Lào, Campuchia. Nắc c’lâng n’nâu ơy bhrợ t’vaih đoọng ha quân giải phóng bhrợ đợ g’luh zâl arọp ga măc cơnh Xuân Mậu Thân 1968, bh’rợ zâl arọp coh hân noo Xuân Hè c’moo 1972 lâng bh’rợ zâl arọp coh Tây Nguyên 10/3/1075 bhrợ t’vaih đoọng ha cr’chăl đại thắng hân noo ha pruốt 1975 pazum k’tiếc k’ruung.

Đại tá Lê Xuân Bá, Chủ tịch Hội truyền thống Trường Sơn - c’lâng Hồ Chí Minh tỉnh Đắk Lắk, bêl ahay bhrợ Sư đoàn trưởng Sư đoàn 470 xay truih, c’moo 1973, xoọc đêêc ađoo năc Trung đoàn trưởng Trung đoàn 4 (Sư đoàn 470, Đoàn 559), ađoo vêy ta pazao đoọng chỉ huy bhrợ c’lâng Trường Sơn n’juôih dal k’dâng 80km tơợ c’lâng 19 (Gia Lai) tước ooy k’ruung Sêrêpốk (Đắk Lắk). Coh đêêc, nặt z’lâh k’ruung Sêrêpốk bhrợ têng đợ bh’rợ: bến phà z’lâh k’ruung, bến ngầm xe tăng, poong dzơng đoọng xe tăng, ô tô, pháo binh lâng bộ binh z’lâh k’ruung. Coh cr’chăl bhrợ têng n’năc, không quân, pháo binh âng arọp tước zâl penh k’rơ pa bhlâng, k’zệt cán bộ, chiến sĩ âng Sư đoàn 470 chêệt bil, bấc ngai tước nâu cơy công căh ơy bơơn lêy achăc. “Sư đoàn 470 bhrợ c’lâng đoọng ha xe tăng lướt, pháo binh, acoon manuyh, chr’na đha năh, zơ nươu tr’hau pazêng quân y, pr’đươi pa dưah đh’reh cr’ăy zêng vêy đơơng âng, vêy súng ga măc, súng k’tứi, đơơng âng xe tăng đoọng giải phóng Buôn Ma Thuột lâng giải phóng miền Nam năc Sư đoàn 470 lâng c’lâng Trường Sơn vêy chr’năp pa bhlâng”.

Lâng râu chr’năp coh c’xêê c’moo zâl arọp Mỹ trôông dzấc k’tiếc k’ruung, Đắk Lắk vêy ta moon năc muy coh pazêng căn cứ địa zâl arọp abhuy. C’lâng Hồ Chí Minh tước ooy tỉnh Đắk Lắk căh muy năc rau đơ chr’năp coh c’lâng zooi đoọng ha bh’rợ zâl arọp abhuy ting n’năc năc dzợ căn cứ địa chr’năp âng chiến trường B2, ting zâl t’bil bh’rợ chiến tranh âng Mỹ lâng chính quyền âng Nguỵ Sài Gòn. Tu cơnh đêêc, bộ đội Trường Sơn, đha đhâm c’mor xung phong, dân quân hoả tuyến, dân quân tự vệ vel đong âng tỉnh Đắk Lắk năc t’bhlâng ting pâh, nhâm mâng c’lâng p’rang liêm buôn coh k’ruung Sêrêpôk coh pazêng c’xêê c’moo zâl Mỹ. T’cooh Tô Tấn Tài, bêl ahay bhrợ Phó Bí thư Tỉnh uỷ Đắk Lắk, prá xay, xơợng đươi cơnh k’đươi moon âng Đảng, pazêng đhanuôr coh Đắk Lắk năc z’lâh pazêng râu zr’năh k’đhap, t’bhlâng zâl arọp abhuy, zư lêy liêm crêê c’lâng p’rang, nhâm mâng đoọng ha pazêng xe bơơn lướt chô bơr n’đăh, zooi đoọng ha bh’rợ zâl arọp abhuy coh miền Nam. “G’lêêh c’rơ âng đhanuôr Đắk Lắk chroi đoọng ting xay bhrợ c’lâng tước ooy miền Nam, đhanuôr năc đoọng apêê đha đhâm c’mor pazêng acoon coh ting pâh xay bhrợ, xoọc đêêc acu ta đang moon apêê ting pâh ooy pazêng trạm giao bưu coh g’luh zâl arọp abhuy. Ng’lướt lứch muy t’ngay năc tước ooy trạm giao bưu cơnh đêêc, bấc bhlâng năc ta đang k’dua apêê đhi noo manuyh acoon coh đhị tỉnh ting pâh pa bhrợ coh pazêng trạm n’năc. Đhi noo chroi đoọng, xoọc đêêc chêết công bấc pa bhlâng, năc đhi noo hêê ting chroi đoọng năc rau đơ chr’năp ga măc pa bhlâng”.

Lâh 65 c’moo ơy lâh tơợ bêl c’lâng n’nâu vêy ta bhrợ t’vaih, c’lâng Trường Sơn chr’năp ma bhuy lâng cr’noọ âng manuyh lính năc dzợ ghít coh acọ abục âng đhanuôr Việt Nam. Râu đêêc năc căh muy xa nay ooy râu chêêt bil, zr’năh xr’dô, ting n’năc năc dzợ ooy cr’noọ chăp hơnh k’tiếc k’ruung, cr’noọ t’bhlâng lâng loom chăp hơnh acoon manuyh. Coh cr’chăl lịch sử n’năc ơy bhrợ t’vaih đợ xa nay bh’rợ ga măc chr’năp pa bhlâng, năc c’kir tinh thân ga măc pa bhlâng đoọng ha lang nâu cơy lâng ha y chroo, t’bhlâng zư lêy lâng pa dưr truyền thống ga măc chr’năp âng acoon manuyh Việt Nam./.

KÝ ỨC NGƯỜI LÍNH TRÊN ĐƯỜNG TRƯỜNG SƠN HUYỀN THOẠI

Chiến tranh đã lùi xa song những năm tháng “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” vẫn còn ăm ắp trong ký ức người trong cuộc. Câu chuyện của các nhân chứng lịch sử - những người trực tiếp tham gia giữ mạch giao thông đường Trường Sơn, chi viện sức người, sức của từ hậu phương miền Bắc vào chiến trường miền Nam, đã viết nên những trang sử hào hùng trên con đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh huyền thoại, đóng góp to lớn vào công cuộc giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Trong ký ức của cựu chiến binh Nguyễn Huy Thương, ở huyện Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk, cuối những năm 1959 là những ngày tháng không thể nào quên. Khi ấy ông mới 17 tuổi, rời quê hương Hà Tĩnh, xung phong lên đường làm nhiệm vụ theo tiếng gọi của Tổ quốc. Hơn 12 năm 7 tháng gắn bó trên tuyến đường Trường Sơn, từ lúc còn là thanh niên xung phong đến khi trở thành quân nhân chuyên nghiệp, ông đã chứng kiến không biết bao nhiêu đồng đội ngã xuống trên tuyến đường này. Ông Nguyễn Huy Thương kể, do có vai trò chiến lược quan trọng trong việc chi viện sức người, sức của từ miền Bắc vào chiến trường miền Nam nên đường Trường Sơn là trọng điểm đánh phá ác liệt của không quân, pháo binh Mỹ, Ngụy. Để bảo vệ những chuyến hàng đưa đến địa điểm tiếp nhận, ông và các đồng đội phải tìm mọi cách vượt qua mưa bom bão đạn, lần mò đi trong đêm tối giữa những cánh rừng sâu. “Đường đó có 4 trạm, từ ngoài Quảng Bình đi vào là trạm 1, lên tuyến giữa là trạm 2 rồi trạm 3, đến trạm 4 là xuống đồn Cù Bai. Nhưng vì ở vào thế bên kia là Ngụy quân Sài Gòn, bên này ta buộc phải đi sang Lao Bảo, Triệu Phong, sau đó luồn qua đường 9 để vào dốc 700. Trung đoàn 71 của bộ đội Quân khu 4 họ mở đường ở đó lâu rồi, chúng tôi vào đó nhiệm vụ là gùi, thồ hàng hóa, làm thế nào vận chuyển được đảm bảo, ví dụ 10 cân ở đây thì vào đến tuyến cuối cùng cũng phải còn được 1 cân. Hi sinh thì giờ không thể nói hết được”.

Là tuyến hậu cần chiến lược, đường Trường Sơn chạy dọc từ Bắc vào Nam, có đoạn đi qua hạ Lào, Campuchia. Tại Đắk Lắk, đường Trường Sơn có đoạn đi qua địa bàn xã Krông Na, huyện Buôn Đôn. Trong đó, Bến phà Sêrêpôk là một cửa ngõ huyết mạch chi viện sức người, sức của, vận chuyển lương thực, vũ khí, đạn dược của hậu phương lớn miền Bắc cho tiền tuyến lớn miền Nam và hai nước Lào, Campuchia. Chính con đường này đã tạo điều kiện cho quân giải phóng mở những chiến dịch lớn như Xuân Mậu Thân 1968, chiến dịch Xuân Hè năm 1972 và chiến dịch Tây Nguyên 10/3/1975 mở đầu cho đại thắng mùa xuân 1975 thống nhất đất nước.

Đại tá Lê Xuân Bá, Chủ tịch Hội truyền thống Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh tỉnh Đắk Lắk, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn 470 kể, năm 1973, khi ấy ông đang là Trung đoàn trưởng Trung đoàn 4 (Sư đoàn 470, Đoàn 559), ông được giao nhiệm vụ chỉ huy thi công đoạn đường Trường Sơn dài khoảng 80 km từ đường 19 (Gia Lai) đến sông Sêrêpốk (Đắk Lắk). Trong đó, đoạn qua sông Sêrêpốk xây dựng các hạng mục: bến phà qua sông, bến ngầm xe tăng, cầu nổi để xe tăng, ô tô, pháo binh và bộ binh vượt sông. Trong quá trình ấy, không quân, pháo binh địch đánh phá ác liệt, hàng chục cán bộ, chiến sĩ của Sư đoàn 470 đã anh dũng hy sinh, nhiều người đến nay vẫn chưa tìm được hài cốt. “Sư đoàn 470 làm con đường cho xe tăng đi, xe tăng, pháo binh, con người, lương thực thực phẩm, thuốc men tất cả quân y quân dụng đưa vào, cả súng ống to súng ống nhỏ, đưa xe tăng vào để giải phóng Buôn Ma Thuột và giải phóng miền Nam thì Sư đoàn 470 và con đường Trường Sơn góp một phần rất lớn.”

Với vị trí chiến lược quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Đắk Lắk được coi là một trong những căn cứ địa kháng chiến. Đường Hồ Chí Minh đi qua tỉnh Đắk Lắk không chỉ là một mắt xích quan trọng trong hệ thống tuyến chi viện mà còn là căn cứ địa chiến lược trực tiếp của chiến trường B2, góp phần đánh bại các chiến lược chiến tranh của Mỹ và chính quyền tay sai của Ngụy Sài Gòn. Do đó, bộ đội Trường Sơn, thanh niên xung phong, dân quân hỏa tuyến, dân quân tự vệ địa phương của tỉnh Đắk Lắk đã sôi nổi tham gia, bảo đảm giao thông trên sông Sêrêpôk trong những năm chống Mỹ. Ông Tô Tấn Tài, nguyên Phó Bí thư Tỉnh ủy Đắk Lắk, cho biết, theo lời kêu gọi của Đảng, các tầng lớp nhân dân ở Đắk Lắk đã vượt qua mọi khó khăn, chiến đấu kiên cường, giữ vững mạch máu giao thông, đảm bảo cho đoàn xe được nối tiếp đôi bờ, chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam. “Công lao người dân Đắk Lắk đóng góp để xây dựng tuyến hành lang đi vào Nam, đồng bào đóng góp lực lượng nam nữ thanh niên các dân tộc, hồi đó mình huy động để bổ sung vào các trạm giao bưu trong kháng chiến. Cứ đi một ngày đường là tới một trạm giao bưu như vậy thì phần lớn là rút các anh chị em người dân tộc của tỉnh tham gia các trạm đó. Anh em đóng góp, hồi đó hi sinh cũng rất nhiều nhưng anh em họ đóng góp thì rất quý”.

Hơn 65 năm đã trôi qua kể từ khi tuyến đường được xây dựng, con đường Trường Sơn huyền thoại và ký ức của những người lính vẫn sống mãi trong tâm trí người dân Việt Nam. Đó không chỉ là câu chuyện về sự hy sinh, gian khổ, mà còn là biểu tượng của tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường và lòng tự hào dân tộc. Những năm tháng lịch sử ấy đã viết nên bản hùng ca bất diệt, là di sản tinh thần vô giá cho thế hệ hôm nay và mai sau, tiếp bước gìn giữ và phát huy truyền thống vẻ vang của dân tộc Việt Nam./.