Căh muy bhrợ xang tơợ lalăm, đhr’năng xay bhrợ nghị quyết đăh choh crâng pa têệt lâng bh’rợ t’pâh “Bhrợ tr’xăl cơnh k’noọ, cơnh bhrợ âng đhanuôr acoon coh đoọng hapêê z’lâh đhanuôr đanh mâng” ơy zooi đhanuôr xăl cơnh c’năl tơợ pa hư crâng xăl choh crâng, zư lêy lâng pa dưr crâng. Lâh mơ, đươi tơợ crâng nắc đhanuôr vêy pr’đơợ đoọng pa dưr pr’ặt tr’mông, pa chô thu nhập liêm choom.

C’moo đâu nắc c’moo thứ 2 anoo A Linh, ặt đhị vel Đắk Ka, chr’val Tu Mơ Rông, chr’hoong Tu Mơ Rông, bhrợ đhị Ban k’đhơợng lêy crâng g’mrâng Tu Mơ Rông t’pâh giao thừa lâng cha Tết coh crâng. Xay ooy ma nuyh bhrợ bh’rợ zư lêy crâng zập ngai zêng k’juột xơợng ooy đhr’năng âng anoo A Linh.

4 c’moo hay, tu pr’ặt tr’mông nắc A Linh pa hư crâng bhrợ ha rêê lâng crêê ặt tù 2 c’moo. X’rịa c’moo 2021 chô đăh tù, anoo pa zay bhrợ têng cha, ting pâh lướt xay moon đoọng ha đhanuôr oọ pa hư crâng bhrợ ha rêê lâng pa zay choh crâng, anoo A Linh nắc bơơn Ban k’đhơợng lêy crâng g’mrâng Tu Mơ Rông đoọng ting bhrợ bh’rợ zư lêy crâng. A Linh đoọng năl, c’la đay đui cơnh nợ crâng nắc ting pa zay zư lêy lâng pa dưr crâng lâh mơ: “Lalăm ahay, acu căh pa chăp bấc muy năl pa hư crâng nắc vêy ha rêê đoọng bhrợ cha. Pr’đoọng vêy đâh bơơn năl, nâu kêi nắc ting xay moon lâng đhanuôr coh vel đh’rưah zư lêy crâng. Vêy zư crâng, choh pa xoọng crâng nắc vêy pa chô bấc rau liêm choom, k’tiếc k’bunh doọ choom mốp, vêy tu đác hooi liêm, choom choh bấc rau za nươu coh gâm âng crâng lâng bơơn pay dzêệt tơơm h’ngoo. Crâng liêm mơ đanh nắc pa chô rau liêm choom bấc mơ đêêc”.

Đhị chr’hoong Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum đhr’năng crêê ặt tù tu pa hư crâng xang nắc chô ting zư lêy crâng năc hắt bhlầng. Ha dợ đoọng xăl cr’noọ pr’chăp âng ma nuyh Xơ Đăng tơợ pa hư crâng bhrợ ha rêê xăl choh crâng, zư lêy lâng pa dưr crâng nắc bấc pa bhlầng. Puôn c’moo hay, chr’hoong Tu Mơ Rông ơy choh t’mêê lâh 2000 héc ta crâng lâng 1 ức 200 r’bhầu tơơm n’loong zập đhị.

Rau chr’năp bhlầng nắc bấc đhăm crâng âng đhanuôr Xơ Đăng pay zên đay đoọng choh pa dưr đhị k’tiếc ha rêê căh dzợ liêm. T’cooh Dương Đăng Khoa, Chủ tịch UBND chr’val Đắk Hà, chr’hoong Tu Mơ Rông đoọng năl, rau chr’năp bhlầng nắc cơnh pa choom tơợ chính quyền vel đong, đhanuôr bêl xăl choh crâng ha dợ têệm ngăn pr’ặt tr’mông ha pr’loọng đong: “K’tiếc choh crâng nắc k’tiếc ha rêê âng đhanuôr đơ bhlầng, tu cơnh đêêc đhanuôr đh’rưah choh bhrợ lâng chr’noh rau lơơng. Đhr’năng lalua đoọng lêy nắc choh luuc lâng tơơm chr’noh lơơng cung vêy crêê tước căh liêm âng n’loong chặt vaih. Đhơ cơnh đêêc nắc cung muy coh pazêng c’lâng bh’rợ đoọng tệêm ngăn pr’ặt tr’mông âng đhanuôr. Ba bi cơnh bấc pr’loọng choh chứa, vêy đoo pr’loọng choh thanh đoọng pay ếp băn đanh, tệêm ngăn pr’ặt tr’mông ha đhanuôr”.

Đh’rưah lâng choh crâng, pa dưr crâng đhị k’tiếc bôl lưn lưih, ma nuyh Xơ Đăng đhị Kon Tum dzợ xoọc pa zay pa dưr pr’đơợ âng crâng đoọng choh za nươu pa dưr pr’ặt tr’mông tơợ crâng. Lâh 4 c’moo hay tơợ choh tơơm sâm Ngọc Linh coh gâm âng crâng a bhuy, k’nặ 2000 pr’loọng đhanuôr Xơ Đăng đhị chr’hoong Tu Mơ Rông ơy t’bil ha ul, pa xiêr đha rựt, zooi  k’ha riêng pr’loọng dưr ca van lâng vêy pr’loọng pa chô k’zệt tỷ đồng zập c’moo.

Anoo A Tụ, ặt đhị vel Pu Tá, chr’val Măng Ri vêy bhươn sâm Ngọc Linh lâng 800 t’nơơm tơợ 1 tước 5 c’moo, anoo đoọng năl, bơơn zư lêy crâng a bhuy liêm choom âng bơơn choh sâm Ngọc Linh nắc doọ k’rang đha rựt: “Tơơm sâm Ngọc Linh pa chô thu nhập âng pr’loọng đong bấc lâh. Đong zi nâu kêi ơy z’lâh đha rựt đanh mâng dọo đương rau zooi tơợ Nhà nước dzợ. Azi vặ pa xoọng zên ngân hàng choh pa xoọng sâm coh gâm âng crâng. Vêy tơơm sâm ơy đanh c’moo, vêy tơơm t’mêê choh cung vêy pa chô bh’nơơn băn acoon a nại học hành liêm ta nih. Acu ơy câl xe máy, rơơm tước đâu bơơn câl ô tô dzợ”.

Puôn c’moo hay tỉnh Kon Tum ơy choh t’mêê k’nặ 18.000 héc ta crâng, z’lâh k’nặ 3.000 héc ta âng Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh g’luh XVI, nhiệm kỳ 2020 – 2025 héc ta. Jưah lâng đêêc apêê vel đong coh tỉnh dzợ choh lâh 3 ức 600 t’nơơm zập đhị. Bhrợ ha rêê xoọc t’vaih bhiệc bhrợ cha đoọng ha lâh 24.000 cha nắc pa  bhrợ âng tỉnh, coh đêêc bấc bhlầng nắc apêê ma nuyh acoon coh.

Coh tơợp c’moo t’mêê, t’cooh Nguyễn Quốc Tuấn, Phó Chi cục trưởng Chi cục kiểm lâm tỉnh Kon Tum đoọng năl, crâng xoọc nắc t’vaih c’lâng liêm ang lâh mơ bêl Luật k’tiếc k’bunh c’moo 2024 đoọng ha đhanuôr bơơn choh za nươu đhị gâm âng crâng a bhuy: “Đhị điều 248 Luật k’tiếc k’bunh bhr’lậ đoọng choh za nươu coh gâm âng crâng a bhuy, crâng g’mrâng lâng k’tiếc bhrợ cha. Coh c’moo 2024, ơy vêy Nghị định 91 âng Chính phủ pa choom pa liêm Nghị định 156 đăh pa choom bhrợ têng cơnh Luật Lâm nghiệp coh đêêc vêy pa choom đăh choh tơơm za nươu đhị gâm âng crâng. Choom bhrợ têng cơnh xa nay nâu nắc đhanuôr jưah bơơn pa dưr pr’ặt tr’mông, jưah zư lêy crâng vêy pa chô thu nhập tệêm ngăn’.

Đươi vêy đhanuôr năl xăl cơnh k’noọ pa chăp ooy crâng nắc 4 c’moo hay đợ tu bhiệc bhrợ lêt xa nay đăh crâng đhị tỉnh Kon Tum ơy xiêr bấc pa bhlầng. 550.000 héc ta crâng a bhuy lâng k’nặ 64.000 héc ta crâng choh âng tỉnh bơơn k’đhơợng lêy liêm choom. Đh’rưah lâng đêêc tỉnh cung pa dưr đhăm choh za nươu lâng nắc lêy choh đhị gâm âng crâng bấc lâh 10.800 héc ta, coh đêêc cơnh tơơm sâm Ngọc Linh lâh 2.900 héc ta. Lâng c’rơ pa zay pa dưr crâng ting c’lâng ha dưr đanh mâng, zư liêm pr’hoọm t’viêng âng crâng xoọc zooi ma nuyh Xơ Đăng moon lalay lâng đhanuôr tỉnh Kon Tum moon za zưm vêy pr’đơợ đoọng pa dưr kinh tế crâng pa chô thu nhập đanh mâng lâng vêy pr’ặt tr’mông k’bhộ ngăn./.

NGƯỜI XƠ ĐĂNG NO ẤM TỪ MÀU XANH CỦA RỪNG

Bốn năm qua, tỉnh Kon Tum đã trồng mới được gần 18.000 héc- ta rừng, vượt gần 3.000 héc- ta mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2020- 2025 đề ra. Không chỉ về đích sớm, quá trình triển khai thực hiện nghị quyết về trồng rừng gắn với Cuộc vận động “Làm thay đổi nếp nghĩ, cách làm của đồng bào dân tộc thiểu số, làm cho đồng bào dân tộc thiểu số vươn lên thoát nghèo bền vững” đã giúp người dân thay đổi nhận thức từ phá rừng chuyển sang trồng rừng, bảo vệ và phát triển rừng. Vui mừng hơn nữa là nhờ giữ được màu xanh của rừng người dân có điều kiện để phát triển kinh tế từ rừng mang lại thu nhập bền vững.

Năm nay là năm thứ 2 anh A Linh, nhà ở làng Đăk Ka, xã Tu Mơ Rông, huyện Tu Mơ Rông, nhân viên Ban Quản lý Rừng phòng hộ Tu Mơ Rông đón giao thừa và ăn Tết trong rừng. Kể về cơ duyên thành người canh giữ màu xanh của rừng ai cũng bất ngờ về trường hợp của A Linh.

Cách đây hơn 4 năm do nhu cầu mưu sinh thúc ép A Linh đã phá rừng làm rẫy để rồi phải thụ án 2 năm tù giam. Cuối năm 2021 trở về địa phương, nhờ tích cực lao động sản xuất, đi đầu trong tuyên truyền vận động dân làng không phá rừng làm nương rẫy và trồng lại rừng A Linh được Ban Quản lý Rừng phòng hộ Tu Mơ Rông tin tưởng tiếp nhận vào làm nhân viên. A Linh cho biết, bản thân như mắc nợ với rừng nên càng tích cực bảo vệ rừng tốt hơn: “Ngày xưa mình lầm lỡ chỉ nghĩ được phá rừng mới có đất sản xuất mới có lúa, mì để ăn. May mà hiểu ra sớm, giờ mình tuyên truyền để bà con trong làng cùng bảo vệ rừng. Giữ được rừng, trồng thêm được rừng mang lại nhiều lợi ích, đất đai không bị xói mòn, bảo vệ được nguồn nước, trồng được dược liệu dưới tán rừng rồi khai thác nhựa thông. Rừng càng lâu càng quý càng thu lợi được nhiều từ rừng”.

Ở huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum trường hợp phải đi tù về tội phá rừng rồi trở thành người bảo vệ rừng là hiếm có và đặc biệt. Thế nhưng thay đổi trong nhận thức của người Xơ Đăng từ phá rừng để làm nương rẫy chuyển sang trồng rừng, bảo vệ và phát triển rừng lại đang rất phổ biến. Bốn năm qua, huyện Tu Mơ Rông đã trồng mới được hơn 2.000 héc- ta rừng và hơn 1 triệu 200 nghìn cây phân tán.

Điều đặc biệt là nhiều diện tích bà con Xơ Đăng tự bỏ tiền ra trồng trên những nương rẫy canh tác lâu năm bạc mầu. Ông Dương Đăng Khoa, Chủ tịch UBND xã Đăk Hà, huyện Tu Mơ Rông, cho biết, mấu chốt là dưới sự hướng dẫn của chính quyền địa phương người dân khi chuyển sang trồng rừng vẫn đảm bảo được thu nhập cho gia đình: “Đa số diện tích trồng rừng đều là đất canh tác của bà con do đó bà con trồng xen. Thực tế mà nói thì việc trồng xen với các loại cây khác cũng ảnh hưởng ít nhiều đến việc phát triển của cây rừng. Tuy nhiên đó cũng là một trong những giải pháp để đảm bảo cuộc sống của bà con. Ví dụ như nhiều hộ trồng dứa này và một số thì buộc phải xen canh với cây mì để mà lấy ngắn nuôi dài đảm bảo cuộc sống ban đầu cho bà con”.

Cùng với trồng rừng phủ xanh đất trống đồi núi trọc, người Xơ Đăng ở Kon Tum còn đang rất tích cực trong việc phát huy lợi thế từ rừng tự nhiên để trồng  dược liệu phát triển kinh tế gia đình. Hơn 4 năm qua từ việc trồng cây sâm Ngọc Linh dưới tán rừng tự nhiên, gần 2.000 hộ dân Xơ Đăng ở huyện Tu Mơ Rông đã xoá được nghèo, giúp hàng trăm hộ trở lên giàu có và đặc biệt có hộ thu nhập hàng chục tỷ đồng mỗi năm.

Anh A Tụ, nhà ở làng Pu Tá, xã Măng Ri có vườn sâm Ngọc Linh với 800 gốc từ 1 đến 5 năm tuổi tự tin cho biết, bảo vệ được rừng tự nhiên và trồng được sâm Ngọc Linh là không lo nghèo: “Cây sâm Ngọc Linh cho thu nhập của gia đình mình tăng lên. Gia đình mình giờ đã thoát nghèo bền vững rồi không còn trông chờ ỷ lại Nhà nước nữa. Mình tự vay thêm vốn ngân hàng trồng thêm sâm dưới tán rừng. Có cây sâm nhiều tuổi, có cây sâm ít tuổi lúc nào cũng có thu nhập con cái học hành đầy đủ. Mình đã mua được xe máy hi vọng rồi mua ô tô”. 

Bốn năm qua tỉnh Kon Tum đã trồng mới được gần 18.000 héc- ta rừng, vượt gần 3.000 héc- ta mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2020- 2025 đề ra. Cùng với đó các địa phương trong tỉnh còn trồng được hơn 3 triệu 600 nghìn cây phân tán. Lĩnh vực lâm nghiệp đang tạo ra công ăn việc làm cho hơn 24.000 lao động của tỉnh, trong đó phần lớn là lao động người dân tộc thiểu số.

Trong không khí đầu năm, xuân mới, ông Nguyễn Quốc Tuấn, Phó Chi cục trưởng Chi cục kiểm lâm tỉnh Kon Tum, cho biết, cánh cửa màu xanh của rừng đang tiếp tục mở ra tương lai tươi sáng hơn nữa khi mà Luật đất đai 2024 cho phép người dân được trồng dược liệu ngay cả dưới tán rừng đặc dụng: “Tại điều 248 Luật đất đai sửa đổi cho phép được trồng dược liệu dưới tán rừng trong rừng đặc dụng, phòng hộ và sản xuất. Trong năm 2024 đã có Nghị định 91 của Chính phủ hướng dẫn sửa đổi Nghị định 156 về hướng dẫn thi hành Luật Lâm nghiệp trong đó có hướng dẫn vấn đề trồng dược liệu dưới tán rừng. Thực hiện được nội dung này người dân vừa phát triển kinh tế và vừa bảo vệ rừng có nguồn thu ổn định, bền vững, lâu dài”.

Nhờ thay đổi được nhận thức về rừng của người dân, 4 năm qua số vụ vi phạm lâm luật ở tỉnh Kon Tum giảm mạnh. 550.000 héc- ta rừng tự nhiên cùng gần 64.000 héc- ta rừng trồng của tỉnh được quản lý bảo vệ tốt. Cùng với đó tỉnh cũng nâng được diện tích cây dược liệu với chủ yếu trồng dưới tán rừng lên hơn 10.800 héc- ta, trong đó riêng cây sâm Ngọc Linh hơn 2.900 héc- ta. Với quyết tâm phát triển lâm nghiệp theo hướng bền vững, việc giữ được màu xanh của rừng đang giúp người Xơ Đăng nói riêng và người dân tỉnh Kon Tum nói chung có điều kiện để phát triển kinh tế rừng mang lại thu nhập bền vững và cuộc sống ấm no./.