Căh muy bhrợ t’vaih đợ xa nâp liêm pr’hay, bh’rợ c’bhum pa tăm bhai dzợ bhrợ t’vaih c’lâng pa dưr du lịch nhâm mâng, p’têêt lâng zư đơc đhr’niêng bh’rợ vêêl đong. Coh m’pâng crâng ca coong, bh’rợ c’bhum pa tăm bhai công dzợ liêm cơnh năc loom ma nưih coh đhăm k’tiêc ca coong Tây Bắc.

Tơợ đơơh ra diu, bêl plêêng xooc tư mrư brương, ađhi amoó Mông, coh vêêl Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu âi meh ra văng ha pêê bh’rợ c’bhum bhai. Coh pr’ăt tr’mông đô thị dưr k’rơ, bh’rợ c’bhum pa tăm bhai coh đâu công dzợ bơơn zư đơc liêm cơnh năc muy hun âng pr’ăt tr’mông.

Amoó Vàng Thị Sự, muy cha năc đha nuôr coh vêêl n’nâu xay moon: Bêl ahay amế đoo pa choom đoọng ha đoo t’tây, t’taanh, xang n’năc  bơơn ta roọm chô chong đac c’bhum bhai. Kiêng vêy pr’hoọm tăm liêm năc choom c’bhum bâc chu, puôh p’răng pa liêm. Nâu câi amoó năc pa choom đoọng ha ca coon n’đil đay, đoọng brương tr’nu ca coon đh’rưah lâng apêê pr’zơc ma năl bhrợ n’đooh, adooh, zư đơc bh’rợ taanh adin âng acoon coh đay. “Ha dang đơơh năc 1 c’moo bơơn bhrợ 3 tươc 4 bêệ xa nâp, zih năc đhêêng 1 tươc 2 bêệ a năm. Đoọng bơơn bhrợ xa nâp acoon coh Mông, năc choom đươi dua ha la ta roọm, ha dang căh năc xa nâp buôn đơơh u lă pr’hoọm”.

Vêêl Lao Tỷ Phùng vêy lâh 100 pr’loọng đha nuôr Mông năc tươc đâu 85 pr’loọng công dzợ k’đhợơng bhrợ bh’rợ c’bhum pa tăm hai đoọng t’vaih đợ xa nâp ha pr’loọng đong. Apêê  bh’rợ c’bhum pa tăm bhai bơơn đha nuôr bhrợ lâng têy lưch, tợơ têch pay tơơm lanh coh crâng, chô chêêc n’căr, cloh pay n’jeh, bhlị plạ, uh, taanh…. Xang bêl vêy bơơn bệệ bhai lanh crêê loom, ađhi amoó năc tơơp c’bhum ta roọm.

T’cooh Hồ A Sử, Phó trưởng vêêl Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong, đoọng năl: Tơơm ta roọm bơơn chong coh đac dâng muy tuần, bhrợ t’vaih đac u cooc, vêy pr’hoọm tăm t’viêng. Bêl c’bhum, bhai vêy bơơn t’moot chong coh đac n’năc. Kiêng vêy xa nâp liêm năc bhai choom c’bhum bâc chu, puôh p’răng pa liêm, xang n’năc vêy ih bhrợ x’ră lâng căt t’vaih cơnh cr’noọ:“Cr’chăl bơơn bhrợ ta la bhai âng ma nưih Mông năc bil bâc bh’rợ. Azi công xooc xay truih p’too moon đoọng đha nuôr bơơn zư đơc c’leh văn hóa acoon coh, ca căn năc pa choom đoọng ha ca coon, ca coon pa choom đoọng ha cha chau. P’zay zư đơc c’leh đhr’niêng bh’rợ năc t’mooi apêê vêy tươc moọng lêy râu liêm pr’hay âng đhr’niêng bh’rợ n’năc”.

Vêêl ma nang ting t’ngay ting dưr lâng đợ xa nâp âng ma nưih Mông công âi bơơn bhrợ cơnh t’mêê, dưr vaih pr’hêl đoọng ha t’mooi. N’đhơ cơnh đêêc, cơnh lâng ma nưih Mông coh vêêl đong n’lơơng đhị Lai Châu, công chơơih pay bhai taanh âng acoon coh đay. Tu ting apêê đoo căh muy xâp đoọng u liêm, năc dzợ đoọng p’too moon ca coon cha chau đay ooy muy bh’rợ ty đanh, muy c’leh đhr’niêng bh’rợ căh choom xăl bhr’lâ.

T’cooh Lê Xuân Dũng, Phó CHủ tịch UIBND phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu đoọng năl: Phường Tân Phong bơơn pa zum tơợ 2 phường 3 chr’val, coh đêêc chr’val Nùng Nàng âng chr’hoong Tam Đường ty năc đhị ăt ma mông âng đha nuôr Mông. Bh’rợ ty đanh c’bhum bhai lanh âng đha nuôr coh đâu năc pr’đợơ đoọng chính quyền phường bhrợ pa dưr đô thị pa dưr nhâm mâng bâc pr’hoọm: “Bh’rợ c’bhum pa tăm bhai âng đha nuôr Mông buôn ta bhrợ coh c’xêê 7 lâng c’xêê 8 zâp c’moo. Lâh bh’rợ chong ta roọm đoọng c’bhum bhai coh pr’loọng đong năc xooc đâu dha nuôr công choh ta roọm đọong pa câl, bhrợ t’vaih râu pa chô zên ha pr’loọng đong. UBND phường vêy t’bhlâng k’đhơợng xay đha nuôr zư đơc c’leh liêm đhr’niêng bh’rợ ty đanh, đoọng p’têêt lâng pa dưr du lịch vêêl bhươl. Coh đêêc, bh’rợ c’bhuh pa tăm bhai vêy bơơn p’ghit đoọng bhrợ t’vaih râu bơơn năl ha t’mooi tươc cha ơh la lêy”.

K’đhơợng zư đơc bh’rợ công năc zư đơc r’vai vêêl, r’vai c’bhuh ma nưih lâng k’đhơợng zư đơc pr’hoọm tăm coh bhai lanh công năc k’đhơợng zư đơc pr’hoom âng đhr’niêng bh’rợ coh da dul zâp ngai ma nưih Mông coh Lai Châu. Bêl đha nuôr xâp đợ xa nâp âng đay bh’dzang tươc chợ phiê, tươc phố thị, căh câ đơơng tươc t’mooi zâp ooy, năc đoo công năc poong p’têêt đơơng âng đhr’niêng bh’rợ acoon coh lươt băr chngai. Lâng bh’rợ c’bhum ta roọm – muy bh’rợ ty đanh a hay công dzợ p’têêt ha cr’chăl dưr k’rơ nhâm mâng âng da ding ca coong Lai Châu t’ngay đâu./.

GIỮ SẮC CHÀM TRÊN VẢI LANH CỦA PHỤ NỮ MÔNG Ở LAI CHÂU

Trong dòng chảy của xã hội, nghề nhuộm chàm của đồng bào Mông ở Lai Châu vẫn lặng lẽ hiện diện như sợi dây kết nối quá khứ với hiện tại. Không chỉ tạo nên những bộ trang phục truyền thống độc đáo, nghề nhuộm chàm còn mở ra hướng phát triển du lịch bền vững, gắn liền với bảo tồn văn hóa bản địa. Giữa rừng núi đại ngàn, hồn chàm vẫn thắm, vẫn vẹn nguyên như chính tình người, tình đất nơi vùng cao Tây Bắc.

Từ sáng sớm, khi không gian còn tranh sáng tranh tối, chị em Mông, ở bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu đã thức dậy chuẩn bị các công đoạn cho việc nhuộm chàm. Giữa cuộc sống đô thị phát triển, nghề nhuộm chàm nơi đây vẫn được giữ gìn vẹn nguyên như một phần máu thịt trong đời sống.

Chị Vàng Thị Sự - một người dân ở bản này chia sẻ: Ngày xưa mẹ chị dạy chị se sợi, dệt vải, rồi đi hái cây chàm về ngâm nước nhuộm. Muốn có màu chàm đẹp phải nhuộm nhiều lần, phơi nắng cho đều. Bây giờ chị lại dạy cho con gái, để sau này con cùng các bạn trẻ biết làm váy áo, giữ nghề dệt thổ cẩm của dân tộc mình. “Nếu nhanh thì 1 năm làm được 3 đến 4 bộ quần áo, không nhanh thì chỉ được 1 đến 2 bộ thôi. Để làm được bộ quần áo truyền thống của dân tộc Mông, phải sử dụng lá chàm để nhuộm thì mới thành; còn không thì quần áo sẽ bị phai màu nhanh”.

Bản Lao Tỷ Phùng có hơn 100 hộ người Mông thì đến nay 85 hộ vẫn duy trì nghề nhuộm chàm để tự tạo ra những bộ quần áo mặc cho gia đình. Các công đoạn nhuộm chàm được bà con làm hoàn toàn thủ công, từ thu hoạch cây lanh trên rừng, rồi tước vỏ, giã lấy sợi, se, luộc, dệt... Sau khi có được tấm vải lanh ưng ý, chị em mới bắt đầu nhuộm chàm.

Ông Hồ A Sử, Phó trưởng bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong cho chiết: Cây chàm được ngâm trong nước khoảng một tuần, tạo ra dung dịch đặc sánh, có màu xanh đen. Khi nhuộm, vải sẽ được thả vào ngâm trong dung dịch đặc sánh đó. Muốn có bộ quần áo đẹp thì vải phải nhuộm nhiều lần, phơi nắng đều, sau đó mới vẽ sáp ong, thêu hoa văn và cắt, khâu tạo hình. “Quá trình làm được tấm vải của người Mông mất rất nhiều công đoạn. Chúng tôi cũng đang tuyên truyền để bà con giữ gìn được nét văn hóa dân tộc, mẹ truyền cho con và con truyền cho cháu. Phải giữ được nét văn hóa thì khách người ta đến người ta mới được chiêm ngưỡng được vẻ đẹp của nét văn hóa đó”.

Xã hội ngày càng phát triển và những bộ váy áo truyền thống của người Mông cũng đã được cách tân, trở thành món quà tinh tế cho du khách. Tuy nhiên, với người Mông ở bản Lao Tỷ Phùng, phường Tân Phong và nhiều bản người Mông khác ở vùng cao Lai Châu, vẫn lựa chọn vải thủ công truyền thống. Bởi họ không chỉ mặc để đẹp, mà còn để nhắc nhở con cháu mình về một nghề cổ truyền, một biểu tượng văn hóa không thể thay thế.

Ông Lê Xuân Dũng, Phó Chủ tịch UBND phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu cho biết: Phường Tân Phong được sáp nhập từ 2 phường và 3 xã vùng nông thôn, trong đó xã Nùng Nàng của huyện Tam Đường cũ là nơi cư trú của đồng bào Mông. Nghề truyền thống nhuộm chàm vải lanh của bà con nơi đây là lợi thế để chính quyền phường xây dựng một đô thị phát triển bền vững đa sắc màu. “Phong tục nhuộm chàm của bà con dân tộc Mông thường diễn ra tháng 7 và tháng 8 hàng năm. Ngoài việc ủ chàm để nhuộm trong gia đình thì hiện nay bà con cũng ủ chàm để bán ra ngoài, tạo thu nhập cho gia đình. UBND phường sẽ tiếp tục chỉ đạo vận động, tuyên truyền nhân dân giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, để gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Trong đó, nghề truyền thống nhuộm chàm sẽ được chú trọng để tạo trải nghiệm trực tiếp cho du khách”.

Giữ nghề cũng là giữ hồn bản, hồn dân tộc và giữ màu chàm trên vải lanh cũng là giữ màu của văn hóa trong trái tim mỗi người Mông ở Lai Châu. Khi đồng bào vận những bộ trang phục thổ cẩm bước ra chợ phiên, ra phố thị, hay đưa đến tay du khách muôn phương, đó cũng chính là cầu nối đưa văn hóa dân tộc vươn xa. Và nghề nhuộm chàm - một nghề cổ xưa vẫn đang âm thầm tiếp sức cho hành trình phát triển bền vững của vùng cao Lai Châu hôm nay./.