Lâng manưih k’đơơng a’cọ A Hiền, 63 pr’loọng đhanuôr coh vel ơy bhrợ đợ râu căh choom zêng bhrợ liêm choom, pa dưr pa xớc pr’ăt tr’mung, pa dưr văn hoá ty chr’năp ting c’lâng t’mêê liêm, vaih pr’đơợ lêy bhrợ liêm choom đăh bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê coh zr’lụ đhanuôr acoon coh tỉnh Kon Tum.

C’lâng lươt ch’ngai, vịng văng cung căh choom cha groong ta mooi chô tươc vel Vi Rơ Ngheo ooy đợ t’ngay tơợp c’moo t’mêê. Manưih bhrợ t’pâh k’rơ liêm nâu năc anoo A Hiền. Hân đhơ t’coóh Phạm Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Kon Plông cung chăp hơnh bhlâng manưih ơy vêy c’rơ g’lêêh bhrợ pa dưr mưy râu tr’ang liêm đăh bhiệc bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê lâng pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl âng chr’hoong:

“A Hiền vêy bơơn chính quyền vel đông xay moon liêm dal đăh đhr’năng bh’rợ. Anoo mặ k’rong pa zưm đhanuôr lâng prá xay đoọng đhanuôr xơợng. Đợ c’lâng xa nay âng chr’hoong cung cơnh âng chr’val anoo năl liêm ghit. A Hiền nắc manưih k’đơơng a’cọ đoọng xay bhrợ zâp xa nay bh’rợ đăh bhr’lậ pa liêm vel bhươl tươc bhrợ pa dưr zâp xa nay bh’rợ nghệ thuật, bhrợ t’vaih zâp homestay, A Hiền ta luôn k’đơơng a’cọ bhrợ lăm”.

Đoọng bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê liêm choom, cr’chăl đâu 5 c’moo A Hiền bhrợ đoọng đhanuôr coh vel Vi Rơ Ngheo chăp đươi lâng bhiệ bhrợ pa dưr pa liêm đhr’nông đông âng đay xoọc ặt. Anoo lêy bhrợ ting c’lâng bh’rợ Áih - Liêm, A Hiền lêy pay đhêl đhị toọm đac, k’rong pa zưm đợ c’năt n’loong griing đoọng choh phong lan. Anoo cung k’rong pa zưm phong lan, bhrợ m’ma lâng choh prang đông, bhrợ đhị ặt liêm chr’năp ting pr’hoọm bh’rợ âng manưih Xê Đăng. N’jưah bhrợ n’jưah p’zay k’đươi moon năc A Hiền cung vêy bơơn đhanuôr coh vel đông ting lêy pa zưm c’rơ bh’rợ, đh’rưah bhrợ pa liêm vel bhươl ty ahay:

“Tr’nơợp đhanuôr bhr’lậ pa liêm đông xang âng đay, xang nặc đông pr’noong. Ha dợ đăh zên prặ, đhanuôr coh đâu dzợ bâc zr’năh k’đhạp, bâc bơơn đươi zên đăh bhiệc zư lêy crâng. Cơnh pr’loọng đông zi vêy bơơn đươi zên tơợ zr’lụ crâng 4810 pa zêng 10ha, ooy mưy c’moo vêy pa chô mơ 30-35 ực, pay nắc đoo k’rong bhrợ đông xang âng đay”.

Lâng cr’noọ hân đhơ đông xang liêm nhâm ha dợ căh vêy bơơn bhrợ zên prặ năc pr’ăt tr’mung âng đhanuôr ting ặt đha rưt ha ul, tơợ râu xay moon âng chính quyền chr’val Đăk Tăng, chr’hoong Kon Plông, A Hiền lâng đhanuôr coh vel đông đh’rưah bhrợ pa dưr du lịch vel bhươl.

Đoọng ta mooi pâh chi ơh pr’hay tơợ thị trấn Măng Đen, chr’hoong Kon Plông zi lâh 40km c’lâng da ding ving văng tươc coh vel Vi Rơ Ngheo, A Hiền k’đơơng a’cọ đăh bhiệc bhrợ pa dưr râu liêm choom đăh văn hoá âng manưih Xơ Đăng đoọng bhrợ t’pâh ta mooi. Tơợ c’lâng bh’rợ liêm ghit, đhanuôr vel Vi Rơ Ngheo bhrợ pa dưr cớ gươl ty chr’năp, pa dưr pa liêm đông dal, bhrợ pa dưr mưy c’bhuh chi ơh chiing cha gâr - xoang, zư đợc zâp j’niêng bh’rợ ty chr’năp. Đhanuôr bhrợ t’vaih m’ma phong lan đoọng bhrợ pa liêm đhị zr’lụ ặt ma mung, zư lêy pa liêm 5 bha đưn pô phong lan, na nuuc, tơơm pô cr’choo, đợ pô laliêm coh prang vel đông.

Cr’chăl tr’nơợp zâp pr’loọng đông vêy zâp pr’đơợ ơy bhrợ pa dưr 5 homestay đoọng ta mooi ặt đhêy bêl hi dưm. Bêl vaih zên bơơn pa chô đăh du lịch, A Hiền pay zên nâu âng đơơng đhanuôr coh vel Vi Rơ Ngheo lươt ooy bơr pêê tỉnh thành đăh Bắc đoọng lêy ta mooh pa choom đăh bhiệc bhrợ du lịch vel bhươl. Anoo A Nhoa, mưy đhanuôr coh vel đoọng năl, du lịch ơy zooi đoọng pr’ăt tr’mung đhanuôr coh đâu tr’xăl liêm choom lâh mơ, bâc râu bhui har:

“Bhrợ du lịch coh vel đông tr’xăl bâc liêm. Vel đông liêm lâh, đhanuôr bhui har lâh lâng vêy zên pa chô. Ta mooi pâh chi ơh cung hơnh deh, kiêng ôộm cha, kiêng lươt ooy toọm bơơn a’xiu, lươt ooy crâng lâng xoot ha roo lâng đhanuôr. Đoọng bhrợ du lịch liêm choom năc a’đay lâng đhanuôr coh vel t’bhlâng tr’xăl, zêệ đợ ch’na đh’năh a’yêm, chiing cha gâr - xoang lêy liêm, bhui har, năl zư bhrợ pa liêm bhiệc bhrợ zr’nưm âng vel đông đoọng hơnh deh ta mooi”.

Ooy đợ t’ngay tơợp c’moo, vel bhươl du lịch Vi Rơ Ngheo, chr’val Đăk Tăng, chr’hoong Kon Plông, tỉnh Kon Tum hơnh deh bâc ta mooi pâh chi ơh. Anoo A Hiền n’jưah đươi dua mạng xã hội k’đhơợng lêy bhrợ bhiệc âng đơơng, lêy đoọng đhị ặt cha ha ta mooi, n’jưah hơnh deh ting xay truih cr’noọ bh’rợ âng đay lâng đhanuôr ooy đăh bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê cung cơnh bhrợ pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl:

“G’lúh Tết ta mooi pâh chi ơh bâc bhlâng. C’moo đâu lêy bhrợ bâc lâh c’moo ahay. Đhanuôr đoàn kêt đh’rưah bhrợ, căh mưy zư lêy vel đông năc dzợ zư lêy crâng pô, da ding k’coong đoọng apêê lươt chi ơh. Du lịch dzợ zư đợc liêm crêê cơnh j’niêng bh’rợ âng đay, crêê cơnh manưih Xơ Đăng ty ahay năc ta mooi hân đhơ chô cung dzợ kiêng lươt, bhrợ đoọng đhanuôr bơơn zên”.

Tơợ manưih k’đơơng a’cọ A Hiền, vel Vi Rơ Ngheo, chr’val Đăk Tăng, mưy zr’lụ vel đông đha rưt ăt coh da ding k’coong xoọc đâu ơy vaih bh’rợ chr’năp liêm đăh bhrợ pa dưr vel bhươl t’mêê âng chr’hoong Kon Plông, tỉnh Kon Tum. Cung tơợ râu đươi bhrợ đh’rưah âng đhanuôr coh vel đông lâng bh’rợ t’bhlâng âng anoo A Hiền đăh bhiệc zư lêy, pa dưr đợ chr’năp ty ahay, bhrợ pa dưr râu liêm choom tơợ đợ bhiệc zư lêy, pa dưr đợ chr’năp ty, nâu cơy Vi Rơ Ngheo dzợ nặc đhị lêy chô chi ơh pr’hay chr’năp coh Kon Tum.

Xa nay t’ruih âng anoo A Hiền lâng vel Vi Rơ Ngheo cung đoọng lêy, pr’hoọm văn hoá ty ahay căh mưy nặc râu k’cir chr’năp lêy zư pa dưr, ha dang năl cơnh pa dưr liêm choom năc dzợ vêy bhrợ pa dưr k’rơ liêm ooy pr’ăt tr’mung./.

CHÀNG TRAI TẠO CẢM HỨNG CHO DÂN LÀNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI

Làng Vi Rơ Ngheo, xã Đăk Tăng là một điểm sáng xây dựng nông thôn mới giữa vùng sâu của huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum. Với ngọn cờ đầu A Hiền, 63 hộ dân trong làng đã biến những điều không thể thành có thể, phát triển kinh tế, phát huy văn hóa truyền thống theo hướng hoàn toàn mới, trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo trong xây dựng nông mới ở vùng dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum.

Đường xa, quanh co không ngăn được du khách đến với làng Vi Rơ Ngheo trong những ngày đầu năm mới. Người tạo ra sức hút mạnh mẽ ấy chính là anh A Hiền. Ngay cả ông Phạm Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND huyện Kon Plông cũng không tiếc lời khen ngợi người đã có công lớn tạo nên một điểm sáng trong bản đồ xây dựng nông thôn mới và phát triển du lịch cộng đồng của huyện:

“A Hiền được chính quyền địa phương đánh giá rất là cao về năng lực. Anh tập hợp được người dân và nói người dân nghe. Những chủ trương, định hướng của huyện cũng như của xã anh nắm rất chắc. A Hiền là người nòng cốt, đi đầu để triển khai các công việc từ vấn đề xây dựng chỉnh trang trong làng cho đến tổ chức hình thành các hoạt động nghệ thuật, hình thành các homestay A Hiền luôn là người đi đầu”. 

Để xây dựng được nông thôn mới từ những điều xưa cũ, cách đây 5 năm A Hiền thuyết phục dân làng Vi Rơ Ngheo bằng việc “nâng cấp” chính ngôi nhà mình đang ở. Tự đặt tiêu chí đầu tiên là Sạch- Đẹp, A Hiền tận dụng đá dưới suối, thu gom những cây gỗ-củi có sức bền với nắng mưa để trồng phong lan. Anh cũng sưu tập địa lan, nhân giống và trồng quanh nhà, tạo không gian thơ mộng đậm bản sắc của người Xơ Đăng. Vừa làm vừa bền bỉ thuyết phục, vận động cuối cùng A Hiền cũng đạt được mục tiêu cả làng đồng lòng, chung sức hỗ trợ cùng nhau làm mới làng cũ:

“Đầu tiên bà con tu sửa lại nhà cửa gia đình của họ rồi khu vệ sinh. Liên quan đến tiền bạc bà con trong này kinh tế hơi khó khăn những mà đa số tận hưởng tiền dịch vụ môi trường rừng. Như gia đình tôi có hưởng tiểu khu 4810 là 30ha trong một năm thu được 30-35 triệu thì lấy cái đó để đầu tư về nhà cửa của mình”.

Với suy nghĩ nhà cửa đẹp đẽ nhưng nếu không có thu nhập thì cuộc sống của dân làng sẽ lại rơi vào vòng luẩn quẩn đói nghèo, từ gợi ý, định hướng của chính quyền xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông, A Hiền thống nhất với bà con phát triển du lịch cộng đồng.

Để khách du lịch không thất vọng khi từ thị trấn Măng Đen, huyện Kon Plông vượt 40km đường núi quanh co đến với Vi Rơ Ngheo, A Hiền lại đi đầu trong việc đánh thức tiềm năng văn hoá của người Xơ Đăng nhằm tạo sức hút với du khách. Từ định hướng rõ ràng, dân làng Vi Rơ Ngheo dựng lại nhà rông truyền thống, khôi phục nhà dài, hình thành đội cồng chiêng-xoang, duy trì các lễ hội truyền thống. Bà con nhân giống hàng nghìn giò phong lan và chậu địa lan để tạo cảnh quan, khoanh nuôi, bảo tồn 5 đồi hoa phong lan, đỗ quyên, cây hoa sim, hoa mua quanh làng…

Giai đoạn đầu các gia đình có đủ điều kiện đã xây dựng, hình thành được 5 homestay để khách du lịch lưu trú qua đêm. Khi có nguồn thu từ du lịch, A Hiền sử dụng ngay khoản tiền này đưa dân làng Vi Rơ Ngheo ra một số tỉnh thành phía Bắc để học hỏi thêm về cách làm du lịch cộng đồng. Anh A Nhoa, một người dân trong làng cho biết, du lịch đã giúp cuộc sống của dân làng thay đổi tích cực với nhiều niềm vui:

“Làm du lịch khiến làng thay đổi nhiều lắm. Làng thì đẹp hơn, người dân vui hơn lại có thu nhập. Khách du lịch cũng vui mà, thích ăn, thích uống như mình, thích ra suối đánh cá, thích đi rừng rồi còn thích cả xuống đồng gặt lúa. Để làm du lịch được thì mình và bà con dân làng cũng cố gắng thay đổi, nấu món ăn phải ngon, cồng chiêng-xoang phải đẹp, phải vui vẻ, phải biết chăm chút cho công việc chung của làng để đón khách”. 

Ngay trong những ngày đầu năm, làng du lịch cộng đồng Vi Rơ Ngheo, xã Đăk Tăng, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum đón rất đông khách du lịch. Anh A Hiền vừa sử dụng mạng xã hội điều hành việc đưa, đón, bố trí nơi ăn, chỗ ở  cho khách vừa hào hứng chia sẻ dự định của mình và dân làng trong xây dựng nông thôn mới cũng như đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng:

“Dịp Tết khách đến đây rất là đông. Năm nay phải làm nhiều hơn năm ngoái. Bà con đoàn kết với nhau làm, tương lai không chỉ là làng mà còn phải bảo tồn rừng, hoa, núi cho người ta đi lên chơi. Du lịch thì vẫn đúng bản sắc của mình, đúng truyền thống của mình, đúng người Xơ Đăng gốc thì du khách có xa họ cũng không chán đi, làm cho bà con có kinh tế”.

Từ ngọn cờ đầu A Hiền, làng Vi Rơ Ngheo, xã Đăk Tăng, một vùng quê nghèo ngăn trở bởi đồi núi nay đã trở thành mô hình tiêu biểu trong xây dựng nông thôn mới của huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum. Cũng chính  từ sự đồng lòng của người dân trong làng và quyết tâm của anh A Hiền trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị truyền thống, đánh thức tiềm năng từ những điều xưa cũ mà giờ đây Vi Rơ Ngheo còn là điểm đến hấp dẫn trong bản đồ du lịch Kon Tum.

Câu chuyện của anh A Hiền và làng Vi Rơ Ngheo cũng cho thấy, bản sắc văn hoá truyền thống không chỉ là di sản quý giá cần bảo tồn, mà nếu biết phát huy còn mang lại động lực mạnh mẽ trong phát triển kinh tế-xã hội./.