Tơợ ahay tươc đâu, ma nưih Cơ Tu ăt ma mông lâng ha rêê ha lai lâng p’têêt lâng tơơm ha roo. Ma nưih Cơ Tu ma mông bâc coh da ding ca coong bhrợ bh’rợ choh bêêt chr’noh chr’bêêt lum bâc zr’năh k’đhap, tu cơnh đêêc đha nuôr ta luôn rơơm kiêng hân noo bhrợ têng bơơn choor bâc, ha roo chăc liêm, abhoo liêm cr’liêng. T’cooh vel Bhriu Pố, coh chr’val Lăng, chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, đoọng năl: Xang bêl xoot pay ha roo, đha nuôr buôn bhrợ bhiêc bhan cha ha roo t’mêê, pr’lưch muy hân noo choh bêêt đoọng bh’dzang moot hân noo bhrợ têng t’mêê. “C’xêê 10 âm lịch năc ha roo đoọm. Zâp vel bhrợ bhiêc bhan cha ha roo t’mêê moot c’xêê 10 âm lịch, n’đhơ doó bhrợ mr’đoo t’ngay. L’lăm a hay, 1 c’moo năc đhêêng bhrợ muy hân noo, tu cơnh đêêc ma nưih Cơ Tu pa bhlâng bhui har xang 1 c’moo pa bhrợ ga lêêh ga lêêng, n’đhang bơơn choor tu cơnh đêêc apêê đoo bhuôih abhô dang. Đhị bhiêc bhan cha ha roo t’mêê, apêê đoo ca văr abhô dang, plêêng k’tiêc ha dưr ha doo pooc bhong, boo crêê đhí liêm, xoót pay choor bâc, ha roo abhoo chăc liêm, zơng grăng bịng bhlai. Đha nuôr công rơơm bơơn abhô dang zư lêy  bhreh k’rơ, doó jeh ca ay”.

Bhiêc bhan cha ha roo t’mêê pa zêng vêy bh’rợ bhuôih lâng bh’rợ cha ơh. Đoọng ra văng ha bhiêc bhan, ma nưih Cơ Tu c’đhang x’nur coh vel. Zâp ngai p’niên t’cooh, pân jưih pân đil tr’vâng lâng bâc râu bh’rợ. Coh bh’rợ bhuôih, pa bhlâng năc đhr’niêng tăc t’rí. Ting cơnh đha nuôr Cơ Tu, t’rí năc bh’năn ăt ma mông đăn lâng pr’ăt tr’mông zâp t’ngay lâng công năc acoon bh’năn chr’năp, năc đoo bh’năn đoọng bhuôih coh apêê t’ngay ga măc chr’năp. Xang đhr’niêng tăc t’rí, apêê đha đhâm c’mâr  ma tr’zooi uh bhrợ apêê ch’na đoọng ra pă coh a pươih bha nuôih. Pân jưih vêy boh a xiu, boh lêệ, uh lêệ, boh a tưch, hor a đuh, hor avị, toong n’dza buôh. Pân đil năc bhrợ apêê zr’ma, chong ch’nêêh, đhooh avị, uh arong, abhoo, clang,… Anoo Bhling Phát, Trưởng vel Pr’ning, chr’val Lăng, chr’hoong Tây Giang, đoọng năl: Apêê ch’na bơơn ra văng liêm ghit ha zâp ngai. “Bhiêc bhan cha ha roo t’mêê apêê đoo bhrợ ga mưc k’tứi năc ting pr’đơợ âng ting vel, ting chr’val. Bhrợ bhiêc bhan năc choom vêy t’rí căh câ c’rooc, bé. Năc đoo đhr’niêng coh đâu. Apêê đoo c’đhâng x’nur bhrợ đhị bhuôih. Apêê t’cooh t’ha chr’năp k’đhơợng bhrợ bh’bhuôih, pa căh măt  đha nuôr năc c’coh, pa nhưa ga vơh plêêng k’tiêc zooi zư lêy  hân noo bhrợ têng bơơn choor châc”.

Pr’lưch đhr’niêng bhơ’rợ bh’nuôih. Zâp ngai đh’rưah cha ộm, tân tung da dă, ha hat xa xul đợ pr’hat hơnh deh muy hân noo bhrợ têng t’mêê.

Bh’rợ bhrợ bhiêc bhan cha ha roo tmêê năc ting ooy pr’đơợ âng ting vel. Ha dang cơnh c’moo n’đoo hân noo bhrợ têng vêy bơơn choor bâc năc vel bhrợ ga măc, ha dang c’moo n’năc ha ul năc bhrợ k’tứi. T’cooh vel Bhriu Pố, coh chr’val Lăng, chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, đoọng năl: Bhiêc bhan cha ha roo t’mêê zêng vêy râu ting pâh chroi đoọng âng đha nuôr, pa căh râu đoàn kết, ăt ma mông liêm bhlưa vel ma nang: “Bh’rợ mr’hal cha ơh vêy tân tung da dă. Apêê tr’lic đhưưng xí, pân đil năc n’đooh n’đhu. Đha nuôr bhrợ bâc chr’ơh ty đanh cơnh tăc pr’chêêng. Căh câ bhrợ chr’ơh ch’ploọng, ch’bhăr ngai âng ch’ngai lâng âng crêê”.

Bhiêc bhan cha ha roo t’mêê xay pa căh râu liêm pr’hay âng văn hóa, moon pa căh cr’noọ cr’niêng âng đha nuôr Cơ Tu. Nâu đoo công năc bêl đoọng đha nuôr vel tr’lum, prá xay, đh’rưah xay prá râu bhui har xang bâc t’ngay c’xêê pa bhrợ ta têng ha rêê ha lai ga lêêh ga lêêng./.

Lễ mừng lúa mới của người Cơ Tu

Lễ mừng lúa mới, trong tiếng Cơ Tu gọi là “Cha ha roo tamêê”, là một trong những nghi lễ quan trọng trong đời sống của dân tộc Cơ Tu. Lễ hội nhằm thể hiện sự biết ơn đối với đất trời và các thần linh đã cho dân làng được mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Lễ mừng lúa mới được dân tộc Cơ Tu tổ chức hằng năm. 

Từ xưa đến nay, dân tộc Cơ Tu gắn bó với nương rẫy và gắn kết với cây lúa. Người Cơ Tu sống chủ yếu ở núi rừng khiến việc canh tác nông nghiệp gặp khó khăn, nên bà con luôn mong ước mùa màng tươi tốt, lúa về trĩu hạt, bắp thì đầy kho. Già làng Bríu Pố, ở xã Lăng, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, cho biết: Sau khi thu hoạch lúa, họ tổ chức lễ mừng lúa mới, kết thúc một chu kỳ trồng trọt để bước vào một vụ mùa mới. “Tháng 10 âm lịch là lúa mùa chín. Mỗi làng tổ chức lễ mừng lúa mới vào tháng 10 âm lịch, không nhất thiết cùng ngày. Trước đây, 1 năm chỉ có 1 mùa lúa, cho nên người Cơ Tu rất phấn khởi qua 1 năm lao động vất vả, nhưng được mùa nên họ phải cúng thần linh. Thông qua lễ mừng lúa mới, họ cầu mong thần linh, đất trời phù hộ mưa thuận gió hòa, thu hoạch được thật nhiều lúa, lâu hết lúa, kho lúa thật là đầy. Dân làng cũng mong được thần linh phù hộ không bị ốm đau, mạnh khỏe”.

Lễ mừng lúa mới bao gồm phần lễ và phần hội. Để chuẩn bị cho lễ hội, người Cơ Tu dựng cây nêu trong làng. Mọi người già trẻ, gái trai bận rộn làm khá nhiều việc. Trong phần lễ, đặc biệt nhất là nghi lễ đâm trâu. Theo quan niệm của người Cơ Tu, trâu là vật nuôi gần gũi với đời sống thường ngày và cũng là loài vật quan trọng, là vật tế thần linh trong những ngày trọng đại. Sau nghi lễ đâm trâu tượng trưng, các chàng trai cô gái chia nhau làm các món ăn để bày trong mâm cúng lễ. Nam giới sẽ nướng cá, hấp cá, gùi cá ống, nướng thịt, luộc thịt, gùi ống thịt lợn, nướng gà, luộc gà, thui ống ếch, làm cơm lam, rót rượu cần, rượu trắng. Nữ giới làm tất cả gia vị, bóp gia vị cho các món ăn theo từng loại, ngâm gạo, nấu xôi, luộc sắn, luộc ngô, luộc khoai, nấu canh, xào rau… Anh Bh’ling Phát, Trưởng thôn Pơr’ning, xã Lăng, huyện Tây Giang, cho biết: các món ăn được chuẩn bị chu đáo cho mọi người. “Lễ mừng lúa mới người ta làm lớn nhỏ tùy theo điều kiện, khả năng từng thôn, từng bản, từng xã. Làm lễ bắt buộc phải có con trâu hoặc con bò, con dê. Đó là phong tục ở đây. Họ dựng cây nêu làm chỗ cúng bái. Những già làng uy tín, người già trong thôn, bản chủ trì lễ cúng thần linh, thay mặt dân làng khấn xin trời đất phù hộ được mùa bội thu”.

Kết thúc phần lễ là tới phần hội. Mọi người cùng thưởng thức các món ăn, cùng nhau múa tung tung da dá, điệu múa truyền thống của dân tộc Cơ Tu, hát vang những bài ca truyền thống, vui mừng chào đón một vụ mùa mới.  

Việc tổ chức lễ mừng lúa mới tùy theo khả năng của từng làng. Nếu như năm nào vụ mùa đạt sản lượng cao thì làng tổ chức lễ quy mô lớn và ngược lại, mất mùa thì chỉ tổ chức nhỏ. Già làng Bríu Pố, ở xã Lăng, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, cho biết: Lễ mừng lúa mới đều có sự tham gia đóng góp của dân làng, thể hiện sự đoàn kết, gắn bó cộng đồng. “Phần hội có múa tung tung da dá. Họ thay nhau đánh trống, đánh chiêng, phụ nữ mặc áo đẹp. Dân làng tổ chức các trò chơi dân gian, đâm vòng, ai đâm chính giữa vòng đang quay thì thắng. Hoặc tổ chức nhảy cao, thi phóng lao trúng đích”.

Lễ mừng lúa mới phản ánh chân thực nét đẹp văn hóa truyền thống, nói lên những ước mơ bình dị của đồng bào Cơ Tu. Đây cũng là dịp để dân làng gặp gỡ, giao lưu, cùng nhau chia sẻ niềm vui sau những ngày tháng vất vả làm nương rẫy./.