Đhr’niêng Pa đắh nâu nắc lêy bhrợ đoọng ch’na đh’nắh âng xa xao đoọng ha da da cha chuíh lâng bhúh xoọng đắh k’điêl. Nâu đoo ta lêy cơnh “bhiệc bhan xay xơ g’lúh 2”, buôn ta bhrợ xang bơr pêê c’moo diịc điêl glúh ắt lalay, hân đhơ cơnh đêếc doọ vêy k’đươi moon zâp ngai lêy bhrợ.

Bêl pr’ắt tr’mung âng diịc điêl anhi p’niên têêm ngăn, zâp apêê xa xao manứih Cơ Tu tơợp lêy bhrợ bh’rợ pa đắh đoọng ha da da cha chuíh. Tu bêl chô ooy đông k’diịc, n’đil nắc ơy lêy k’rang băn zư ha đông k’diịc, cắh lấh vêy bấc cr’chăl t’ngay đoọng lêy bhrợ râu chr’nắp liêm ha k’căn k’conh. Ting lêy pr’đơợ tr’mung âng pr’loọng đông nắc xa xao lêy bhrợ tứi cắh cậ ga mắc đoọng ha da da cha chuíh. T’coóh vel Bhríu Pố, cóh chr’val Lăng, chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “N’jứih ơy bơơn k’điêl bêl váih mưy p’nong k’coon nắc vêy bhrợ bhiệc pa đắh đoọng ha cha chuíh da dal tu vêy đoọng ha đay mưy pân đil liêm ta níh, zay ta bách, bhriêl g’lăng ha dợ a’đay bơơn pay. Bhiệc lêy bhrợ nâu nắc choom đoọng mưy p’nong ta rí đắh đông k’điêl lâng lêy đhưng toong chiing cha gâr tất r’dưm. Đắh đông n’đil cung ra văng ch’na đh’nắh, pr’ộm đh’rứah lâng đông n’jứih ặt prá xay, cha đắh n’toong chiing đhưng cha gâr ooy 3 t’ngay. Đhị bhiệc bhan nâu, apêê cắh choom ha vil bhuốih a’bhô dang, rơơm apêê chô lêy đoọng ha bơr đắh pr’loọng đông n’jứih n’đil lưm bấc râu pr’đoọng pr’đhooi, đhanuôr vel bhươl vêy mưy hân noo bơơn bhrợ bấc, vêy c’rơ tr’mung, doọ ngai ma jéh k’ay”.

Buôn lêy, bhiệc pa đắh da da cha chuíh ta bhrợ mưy t’ngay cắh cậ bấc t’ngay ting lêy ooy pr’đơợ tr’mung k’van đha rứt ha cơnh. T’ngay tr’nơợp lêy bhrợ cóh đông vêy ting pấh âng đợ apêê đhi noo, bhúh xoọng. T’ngay t’tưn nắc vêy bhrợ t’bhứah, k’đươi k’coon, đhi noo bhúh xoọng, vel bhươl ch’ngai đăn đh’rứah lêy chô ặt chi ớh bhui har. Ha dang pr’loọng đông vêy pr’đơợ lấh, nắc bhrợ tân tung da dặ, pr’múa tin chr’nắp âng acoon cóh Cơ Tu.

Ooy bhiệc pa đắh nâu, ha dang râu âng đơơng nắc a’ọc, đợ apêê ta k’đươi pấh bhrợ nắc đhi noo, bhúh xoọng, tô bhúh âng đông n’đil lâng ta bhrợ ooy mưy t’ngay r’dưm. Ha dợ bhrợ bhiệc váih ta rí cắh cậ k’roóc nắc cha chuíh da da buôn k’đươi vel bhươl chô pấh ặt chi ớh đenh bơr pêê t’ngay. Amoó Bhling Thị Trơu, acoon cóh Cơ Tu, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “Đắh xa xao lêy bhrợ đoọng ha cha chuíh da da ta rí, k’roóc, a’ọc, a’tứch, a’đha, chiing, zợ, a’rạc, mã não... Cắh cậ pr’đươi n’hâu chr’nắp đắh đông xa xao nắc apêê âng đoọng râu đêếc. Apêê lêy bhrợ tu bơơn pay k’điêl, lêy ting zooi đợ c’rơ g’lêếh âng k’căn k’conh k’điêl băn par, zư lêy k’coon. Cr’noọ bh’rợ pa đắh cha chuíh da da nâu nắc đoọng bhrợ pa dưr pr’loọng đông têêm ngăn”.

Râu chr’nắp pr’hay ooy bhiệc pa đắh nâu nắc lấh mơ bhiệc bhan cha đắh, dzợ vêy bhiệc lêy đoọng lêệ âng đông n’jứih đoọng ha đông n’đil, bhrợ p’cắh loom luônh, râu lêy chắp âng đông n’jứih đoọng ha đông n’đil. Đợ c’nắt lêệ a’yêm xa xao lêy pay đợc, đh’rứah lâng p’ngan búah k’đươi bhúh xoọng lướt k’đươi đoọng ha zâp ngai cóh pr’loọng đông đắh k’điêl. Bêl ộm xang nặc lêệ cung lêy đắh pa lứch, manứih Cơ Tu moon vêy cơnh đêếc nắc loom luônh mị đắh la lua liêm ta níh lâng pa zưm nhâm mâng. T’coóh Abing Lâm, cóh chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “Apêê k’đươi pr’zợc ch’ngai đăn, ngai liêm ta níh, k’đươi vel bhươl tước pấh bhiệc bhan. 300 tước 400 cha nặc bhrợ ta rí, k’roóc, a’ọc hơnh déh. Vêy đông apêê zooi pr’loọng đông ting bhrợ a’pướih ch’na. Manứih Cơ Tu đoọng ha da da cha chuíh bấc râu cơnh: chiing, cha gâr, p’ngan, ta rí, k’roóc, búah, vàng, zên...”.

Lâng cr’noọ “ma mung váih đông, chêết cung váih đông” nắc manứih Cơ Tu doọ vêy điêng bhiệc đoọng lâng độp pay t’rang. Tu cơnh đêếc, đoọng t’rang nắc mưy ooy đợ j’niêng bh’rợ chr’nắp bhlâng ooy bhiệc bhrợ đoọng ha da da cha chuíh âng xa xao kiêng bhrợ. Hân đhơ cơnh đêếc, ting lêy pr’đơợ tr’mung âng zâp pr’loọng đông ha dợ đông n’jứih lêy pay đoọng n’hâu liêm glặp, doọ vêy ngai zước k’đươi lêy đoọng, t’bơơn đợ mơ mặ bơơn.

Bhiệc pa đắh cha chuíh da da âng manứih Cơ Tu nắc mưy j’niêng bh’rợ ơy váih tơợ đenh, mưy bh’rợ chr’nắp liêm. Bêl đâu cung nặc g’lúh đoọng pr’loọng đông mị đắh vêy g’lúh tr’lưm, ặt prá liêm ta níh, pazưm nhâm mâng lấh mơ./.

Lễ tạ ơn công lao cha mẹ vợ của dân tộc Cơ Tu

Là một trong 54 dân tộc Việt Nam, dân tộc Cơ Tu có nhiều nghi lễ, phong tục đặc sắc, độc đáo, trong đó lễ “tạ ơn cha mẹ vợ” có ý nghĩa to lớn về giáo dục cách ứng xử, xây dựng chuẩn mực đạo đức trong mỗi gia đình, làng bản và cộng đồng, thể hiện tấm lòng hiếu thảo của chàng rể đối với gia đình vợ.

Người Cơ Tu gọi lễ báo hiếu là pa’đăh. Pa’đăh có nghĩa là một bữa tiệc tri ân của con rể đối với cha mẹ và người thân bên vợ. Đây được xem như “lễ cưới lần 2”, thường diễn ra sau vài năm vợ chồng ra ở riêng nhưng không bắt buộc. 

Khi cuộc sống của vợ chồng trẻ đã ổn định, các chàng rể Cơ Tu bắt đầu lên kế hoạch báo đáp ơn nghĩa sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ vợ. Bởi khi về nhà chồng, cô dâu phải chăm lo cho nhà chồng, ít có thời gian để báo hiếu cha mẹ đẻ. Tùy vào điều kiện kinh tế của gia đình mà con rể quyết định quy mô tổ chức lễ tạ ơn hay lễ vật, vật phẩm để tạ ơn cha mẹ vợ. Già làng Bríu Pố ở xã Lăng, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, cho biết: "Người con trai đã lấy vợ khi đã có 1 đứa con rồi thì có lễ tạ ơn cha mẹ vợ mình đã sinh cho mình 1 cô gái ngoan hiền, giỏi giang mà mình đã lấy làm vợ. Tạ ơn bằng cách biếu con trâu bên nhà gái và tổ chức đánh trống, đánh chiêng suốt đêm. Bên nhà gái cũng chuẩn đồ ăn, thức uống cùng nhà trai liên hoan đánh chiêng trống 3 ngày liên tục. Trong lễ tạ ơn, người ta không quên cúng thần linh, mong thần linh phù hộ cho hai bên gia đình nhà gái, nhà trai gặp nhiều điều may mắn, dân làng có vụ mùa bội thu, có sức khỏe, không ai bị ốm đau".

Thông thường, lễ tạ ơn cha mẹ vợ được tổ chức 1 hay nhiều ngày tùy vào điều kiện. Ngày đầu tiên, là phần lễ trong gia đình có sự tham gia của những người thân. Ngày hôm sau, lễ mới mở rộng, mời bà con, họ hàng, làng xóm xa gần đến cùng chung vui. Nếu gia đình có điều kiện thì tổ chức múa tân  tung, za zá, điệu múa truyền thống của dân tộc Cơ Tu.

 Trong lễ pa’đăh, nếu lễ vật là lợn, thành phần mời chỉ trong phạm vi người thân, tộc họ của nhà gái và diễn ra trong một ngày đêm. Riêng lễ có trâu hoặc bò thì cha mẹ cô dâu thường mời cả dân làng đến dự và cuộc vui kéo dài trong vài ngày liền. Chị Bhling Thị Trơu, dân tộc Cơ Tu, tỉnh Quảng Nam, cho biết: "Bên chồng tạ ơn cha mẹ vợ con trâu, bò, lợn, gà, vịt, chiêng, ché, hạt cườm, mã não… Hoặc vật gì quý bên chồng có thì họ đem tạ ơn cái đó. Họ tạ ơn vì lấy được vợ, bù đắp công sức cha mẹ vợ nuôi con gái, chăm sóc con gái. Mục đích tạ ơn cha mẹ vợ là xây dựng gia đình hạnh phúc".

Nét độc đáo trong lễ pă’đăh là ngoài bữa tiệc, còn có không gian mời thịt của nhà trai dành cho nhà gái, thể hiện tình cảm, sự tôn trọng của nhà trai dành cho nhà gái. Những miếng thịt ngon nhất được chú rể lựa chọn sẵn, cùng chén rượu đầy nhờ người thân đến mời từng thành viên gia đình cô dâu. Khi chén rượu được uống cạn, miếng thịt được ăn hết, người Cơ Tu tin rằng tình cảm đôi bên đã thực sự hòa hợp và gắn bó. Ông Abing Lâm,  ở huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, cho biết: "Họ mời bạn bè gần xa, ai quen biết mời, mời cả làng đến lễ. 300 đến 400 người làm trâu, bò, lợn ăn mừng. Có đông người giúp gia đình làm cỗ. Người Cơ Tu tạ ơn cha mẹ vợ nhiều lễ vật, như: cồng, chiêng, bát, trâu, bò, gà, vịt, rượu, vàng, tiền..."

Quan niệm “sống có nhà, chết cũng có nhà” nên người Cơ Tu không kiêng kị  việc cho và nhận quan tài, nhà mồ. Do đó, poi t'rang (quan tài) là một trong những lễ vật quý giá nhất trong lễ tạ ơn mà chàng rể luôn muốn thực hiện để tạ ơn cha mẹ vợ. Tuy nhiên, tùy vào điều kiện kinh tế của mỗi gia đình mà nhà trai lựa chọn lễ vật phù hợp chứ nhà vợ không bắt buộc con rể phải tặng quan tài hay nhà mồ.

Lễ tạ ơn cha mẹ vợ của đồng bào Cơ Tu là một phong tục lâu đời, thấm đẫm tính nhân văn. Đây cũng là dịp để hai gia đình nội ngoại có dịp gặp nhau, thắt chặt thêm tình cảm gắn bó giữa hai gia đình./.