C’moo a hay, Zr’lụ du lịch crâng đac Cổng trời đhị ch’val Ma Cooih chr’hoong da ding ca coong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam lươt moot ooy bh’rợ tr’nêng, năc tơơp t’đang t’pâh t’mooi tươc lum leey, bơơn năl. Lâh mơ apêê bh’nơơn cơnh: Du lịch crâng đac, du lịch abhô dang, du lịch đhêy ăt, Zr’lụ du lịch Cổng  trời Đông Giang dzợ vêy du lịch văn hóa. Đoọng zư đơc lâng pa dưr đợ chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng ma nưih Cơ Tu, Zr’lụ du lịch crâng đac Cổng trời Đông Giang âi bhrợ pa dưr pr’đhang bh’rợ vel văn hóa Cơ Tu, t’đang t’pâh lâh 100 cha năc ma nưih Cơ Tu moot pa bhrợ, coh đêêc vêy apêê ma nưih năl ghit ooy văn hóa. T’cooh Alăng Đợi, coh vel Gừng, thị trấn Prao, chr’hoong Đông Giang năc muy coh bâc apêê pa bhrợ đhị Zr’lụ du lịch crâng đac Cổng trời đoọng năl: “Azi moot ooy đau bhrợ têng, zâp t’ngay bơơn k’đươi taanh dzăc apậ a đhung, n’đooh a dooh, cha ơh apêê tr’cóo xa nul, tân tung da dă… bhrợ têng ha t’mooi đhêy ăt. Azi coh đâu vêy 7 cha năc.”

Đhị vel Du lịch văn hóa vel bhươl Bhơ Hôồng, chr’val Sông Kôn, chr’hoong Đông Giang, xang bêl pr’luh Covid-19 bơơn ch’mêêt lêy, đợ t’mooih tươc la lêy cha ơh xooc r’dợ rach cớ. Apêê pr’loọng đha nuôr Cơ Tu coh vel công t’bhlâng bhrợ pa dưr, ha dưr dal chất lượng apêê bh’nơơn du lịch l’lăm ahay. T’cooh Arất Trung, Phó Chủ tịch UBND chr’val Sông Kôn, chr’hoong Đông Giang đoọng năl: T’mooi tươc la lêy cha ơh bâc năc t’mooi coh k’tiêc hêê. Cr’chăl ha nua, vel đong p’too moon đha nuôr xơợng bhrợ pr’đhang Homestay đọong t’mooi vêy p’xoọng bơơn ăt cha ơh, chơơc năl ghit lâh mơ ooy pr’ăt tr’mông zâp t’ngay công cơnh đhr’niêng bh’rợ âng đha nuôr Cơ Tu. Tươc đâu, âi vêy lâh 10 pr’loọng xay moon ting pâh xơợng bhrợ n’đhang xooc đhêêng vêy  muy đhị a năm pa bhrợ. Ting t’cooh Arất Trung, pa chăp tươc pr’đhang bh’rợ du lịch t’viêng, chr’val Sông Kôn âi bhrợ pa dưr t’mêê apêê bh’nơơn OCOP, cơnh: Bh’nơơn tr’naanh, nghệ tăm… Lâh n’năc, chính quyền chr’val công p’too moon đha nuôr t’bhlâng k’đhơợng liêm zư lêy môi trường, bhrợ pa liêm c’riing đong, bhrợ pa liêm apêê c’năt c’lâng coh vel ting c’lâng t’viêng, liêm aih. T’cooh Arất Trung, Phó Chủ tịch UBND chr’val Sông Kôn, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “Coh cr’chăl tươc cơnh lâng vel đong p’too moon tổ du lịch n’nâu t’bhlâng pa bhrợ, bhrợ t’mêê apêê bh’nơơn, apêê đhị tươc cha ơh, la lêy, coh đêêc, bhrợ têng t’mêê apêê đhi pa đhêy dzung. Dha nuôr coh đâu, t’ngay lươt bhrợ ha rêê năc ha bu ha dum chô taanh n’đooh a dooh, apậ a đhung, tân tung da dă, pănh p’nănh, uh zêệ… đoọng ha t’mooi lươt la lêy cha ơh. Đhị đêêc đha nuôr vêy p’xoọng râu pa chô động k’rang pr’ăt tr’mông.”

Chr’hoong da ding ca coong Đông Giang ăt n’đăh Tây âng tỉnh Quảng Nam, vêy plêêng k’tiêc liêm, cr’van crâng ca coong bâc râu. Cơnh lâng lâh 70% năc đha nuôr Cơ Tu ăt ma mông. Bâc c’moo ha nua, chr’hoong Đông Giang năc vel đong xơợng bhrợ liêm choom bh’rợ zư đơc, pa dưr apêê chr’năp văn hóa lang a hay âng Cơ Tu. Coh Nghị quyết Đại hội Đảng bộ chr’hoong Đông Giang g’luh XIX (nhiệm kỳ 2020-2025) xay moon Đảng bộ, chính quyền lâng đha nuôr chr’hoong Đông Giang năc t’bhlâng zư đơc lâng pa dưr apêê chr’năp văn hóa acoon coh Cơ Tu p’têêt lâng pa dưr du lịch. Ting n’năc, Đông Giang zư đơc lâng pa dưr cớ 3 c’kir văn hóa phi vật thể k’tiêc k’ruung âi bơơn xay moon, năc đoo tân tung da dă, prá pr’ma, bhrợ bh’nooch lâng taanh n’đooh a dooh âng ma nưih Cơ Tu. Lâh đhị đêêc, năc t’bhlâng bhrợ pa liêm, pa dưr chr’năp c’kir lịch sử, văn hóa pa zum lâng bhrợ pa dưr apêê bh’nơơn tr’naanh p’têêt lâng pa dưr du lịch. T’cooh Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: Chr’hoong âi k’đhơợng xay apêê cơ quan, ban ngành crêê tươc năc t’bhlâng k’rong zư đơc apêê bhr’ươr pr’hat, apêê t’ruih bh’lô, p’rá, chữ xră… Lâh đhị đêêc, chr’hoong Đông Giang công zooi đoọng bhrợ pa dưr Gươl, moong, câl chiing cha gâr ha pa zêng 50/50 vel bhươl coh vel đong chr’hoong. K’đhơợng bhrợ apêê c’bhuh văn nghệ, apêê câu lạc bộ prá pr’ma, bhrợ bh’nooch; t’bhlâng bhrợ pa dưr c’bhuh taanh adooh n’đooh a dooh coh apêê chr’val, thị trấn; t’bhlâng đơơng t’moot pa choom apêê pr’hat, prá pr’ma, bhrợ bh’nooch, t’ruih bh’lô ha pêê học sinh coh apêê trường tiểu học, THCS, THPT coh vel đong chr’hoong. T’cooh Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Đông Giang đọong năl p’xoọng: “Ooy bh’nơơn la lay đọong pa dưr du lịch, xooc đâu UBND chr’hoong Đông Giang xooc bhrợ pa dưr dự thảo “Đề án zư lêy lâng pa dưr apêê chr’năp văn hóa âng Cơ Tu chr’hoong Đông Giang p’têêt lâng pa dưr du lịch lâng ha rêê đhuôch”. Coh cr’liêng xa nay n’nâu công xay moon ooy bh’rợ zư đơc văn hóa phi vật thể lâng vật thể, zư đơc lâng pa dưr k’rơ lâh mơ ooy văn hóa vel, văn hóa apêê bhiêc bhan lâng đh’rưah lâng n’năc năc t’bhlâng đươi dua bhrợ têng apêê boọng gơp, toọm đac, tran đac bhrợ t’vaih râu t’mêê la lay lâng apêê vel đong n’lơơng. Bhrợ pa dưr p’xoọng pr’đhang bh’rợ du lịch t’viêng, du lịch ha rêê đhuôch, du lịch grơơ loom, du lịch a bhô dang…. Nâu đoo năc bh’dzang t’mêê cohc r’chăl tươc, chr’hoong t’bhlâng xơợng bhrợ đoọng t’mooi coh k’tiêc hêê lâng bha lang k’tiêc tươc bơơn năl đợ c’leh văn hóa liêm pr’hay âng ma nưih Cơ Tu”.

Chr’hoong da ding ca coong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam năc đhăm k’tiêc vêy bâc pr’đơợ đoọng pa dưr du lịch t’viêng, du lịch vel bhươl, du lịch văn hóa p’têêt lâng zư đơc, xay pa căh c’leh liêm văn hóa âng ma nưih Cơ Tu tươc lâng bâc ơl t’mooi. Đh’rưah lâng, nâu đoo công năc muy đhị bâc c’lâng pa dưr tr’mông tr’meh, t’bil ha ul pa xiêr đha rưt, ha dưr dal pr’ăt tr’mông ha đha nuôr Cơ Tu coh đâu./.

Đông Giang: Bảo tồn văn hoá Cơ Tu gắn với phát triển du lịch

Thời gian qua, Đảng bộ, chính quyền huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đã triển khai nhiều giải pháp cấp bách và lâu dài nhằm bảo tồn, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Cơ Tu gắn với phát triển du lịch bền vững. Qua đó, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập, góp phần xoá đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống cho bà con trên địa bàn.

Năm ngoái, Khu du lịch sinh thái Cồng trời tại xã Ma Cooih huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đi vào hoạt động, bước đầu thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm. Ngoài các sản phẩm như: du lịch sinh thái, du lịch tâm linh, du lịch nghỉ dưỡng, khu du lịch Cổng Trời Đông Giang còn có du lịch văn hóa. Để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc Cơ Tu, Khu du lịch sinh thái Cổng Trời Đông Giang đã xây dựng mô hình làng văn hóa Cơ Tu, thu hút hơn 100 lao động người Cơ Tu, trong đó có các nghệ nhân am hiểu về văn hoá. Ông A Lăng Đợi, ở thôn Gừng, thị trấn Prao, huyện Đông Giang là một trong những nghệ nhân đang làm việc tại Khu du lịch sinh thái Cổng trời cho biết: “Chúng tôi vào đây làm việc, hàng ngày được phân công làm công việc đan lát, dệt thổ cẩm, chơi các loại nhạc cụ truyền thống, hát múa… phục vụ cho khách lưu trú. Nghệ nhân chúng tôi ở đây được 7 người.”

Tại làng Du lịch văn hoá cộng đồng thôn Bhơ Hôồng, xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, sau khi dịch Covid-19 được kiểm soát, lượng du khách đến tham quan, trải nghiệm đang dần trở lại. Các hộ đồng bào Cơ Tu trong thôn cũng tích cực khôi phục, nâng cao các sản phẩm du lịch trước đây. Ông A Rất Trung, Phó Chủ tịch UBND xã Sông Kôn, huyện Đông Giang cho biết: Khách đến tham quan chủ yếu là du khách trong nước. Thời gian qua, địa phương vận động bà con thực hiện mô hình Homestay để du khách có thêm trải nghiệm, tìm hiểu sâu hơn về cuộc sống hàng ngày cũng như phong tục, tấp quán của dân tộc Cơ Tu. Đến nay, đã có hơn 10 hộ đăng ký tham gia thực hiện nhưng hiện mới có một mô hình đi vào hoạt động. Theo ông A Rất Trung, hướng đến mô hình du lịch xanh, xã Sông Kôn đã xây dựng mới các sản phẩm OCOP, như: sản phẩm đan lá, nghệ đen… Ngoài ra, chính quyền xã cũng vận động bà con tăng cường đảm bảo vệ sinh môi trường, chỉnh trang cổng ngõ, xây dựng các tuyến đường trong thôn theo hướng xanh – sạch - đẹp. Ông A Rất Trung, Phó Chủ tịch UBND xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: “Trong thời gian đến đối với địa phương khuyến khích tổ du lịch này tiếp tục hoạt động, làm mới các sản phẩm, các điểm check in, trong đó, khai thác mới các điểm dừng chân. Bà con ở đây ban ngày đi làm nương rẫy thì vào buổi chiều tối lại về dệt thổ cẩm, đan lát, múa tân tung da dặ, bắn nỏ, ẩm thực… phục vụ cho khách tham quan khám phá, tìm hiểu. Qua đó bà con có thêm thu nhập để cải thiện cuộc sống.”

Huyện miền núi Đông Giang nằm ở phía Tây của tỉnh Quảng Nam, có khí hậu ôn hoà, tài nguyên thiên nhiên phong phú. Với hơn 70% dân số là dân tộc Cơ Tu sinh sống. Những năm qua, huyện Đông Giang là địa phương thực hiện hiệu quả công tác giữ gìn, bảo tồn các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Cơ Tu. Trong nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Đông Giang lần thứ XIX (nhiệm kỳ 2020 – 2025) xác định Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Đông Giang tiếp tục giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc Cơ Tu gắn với phát triển du lịch. Theo đó, Đông Giang giữ gìn và khôi phục 3 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã được công nhận, đó là múa tân tung da dặ, nói lý - hát lý và nghề dệt thổ cẩm của người Cơ Tu. Bên cạnh đó, tiếp tục trùng tu, tôn tạo, phát huy giá trị di tích lịch sử, văn hóa kết hợp với xây dựng các sản phẩm đan lát, dệt thổ cẩm gắn với phát triển du lịch. Ông Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: Huyện đã chỉ đạo các cơ quan, ban ngành liên quan tiếp tục sưu tầm, lưu giữ các làn điệu dân ca, các mẫu truyện cổ, tiếng nói, chữ viết… Bên cạnh đó, huyện Đông Giang cũng hỗ trợ xây dựng Gươl, moong, mua sắm trống chiêng cho tất cả 50/50 thôn bản trên địa bàn huyện. Duy trì các đội văn nghệ, các câu lạc bộ nói lý, hát lý; tăng cường khôi phục tổ, đội dệt thổ cẩm, đan lát ở tất cả các xã, thị trấn. Tăng cường đưa vào giảng dạy các làn điệu dân ca, nói lý, hát lý, truyện cổ cho các em học sinh ở các trường tiểu học, THCS, THPT trên địa bàn huyện. Ông Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Giang cho biết thêm: “Về sản phẩm riêng để phát triển du lịch, hiện nay UBND huyện Đông Giang đang xây dựng dự thảo “Đề án bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống Cơ Tu huyện Đông Giang gắn với phát triển du lịch và nông nghiệp”. Trong nội dung này cũng nêu về việc giữ gìn văn hoá phi vật thể và vật thể. Bảo tồn, phát triển mạnh hơn về văn hoá cộng đồng làng, văn hoá các lễ hội và cùng với đó tiếp tục khai phá những hang động, sông suối, thác nước, những khu di tích tạo điểm nhấn khác lạ so với các địa phương khác. Xây dựng thêm mô hình du lịch xanh nông nghiệp, du lịch mạo hiểm, du lịch tâm linh… đây sẽ là bước đột phá trong thời gian đến, huyện quyết tâm thực hiện để du khách trong nước và quốc tế đến trải nghiệm, thưởng thức những nét văn hoá độc đáo của dân tộc Cơ Tu.”

Huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam là mảnh đất có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch xanh, du lịch cộng đồng, du lịch văn hoá gắn với giữ gìn, bảo tồn, quảng bá bản sắc văn hoá của dân tộc Cơ Tu đến với đông đảo du khách trong nước và quốc tế. Đồng thời, đây cũng là một trong những hướng phát triển kinh tế, xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống cho bà con Cơ Tu nơi đây./.