Ting cơnh j’niêng ty ahay âng manuyh Cơ Tu, ha dang tr’nơớp hân noo căh ơy bhrợ bh’rợ bhuôih crâng năc bh’rợ prá xay, tr’câl tr’bhlêy ooy lơơng công căh ơy choom bhrợ. J’niêng n’nâu năc ắt đhậu coh cr’noọ, xa nay, bh’rợ âng đhanuôr lâng dưr vaih năc râu liêm pr’hay coh văn hoá âng manuyh Cơ Tu. C’moo đâu, Bh’rợ Bhuôih crâng vêy ta bhrợ coh T’ngay tr’cuôl âng c’xêê muy âm lịch đhị crâng k’coong Hơ Nghêê, chr’val A Xan, chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Nâu cơy ahêê đh’rưah lâng PV Hôih Nhàn chêêc n’năl râu đơ chr’năp pr’hay coh Bh’rợ bhuôih crâng âng đhanuôr Cơ Tu:

Ớ, Hốih Nhàn nhăn chào đhanuôr lâng pr’zớc! Nâu cơy năc mơ 5h30 phút ra diu.

Acu xoọc ăt coh Cr’noon du lịch crâng k’coong Hơ Nghêê, chr’val A Xan, chr’hoong da ding k’coong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. C’moo đâu, tu crêê tước âng pr’luh cr’ăy cr’hoóc tu virus Corona chủng t’mêê bhrợ t’vaih năc bh’rợ Bhuôih abhô crâng đhiệp ta bhrợ muy coh đhanuôr Cơ Tu, căh vêy ta bhrợ ga măc cơnh pazêng c’moo ahay. Hân đhơ cơnh đêêc, pazêng bh’rợ bhuôih năc vêy ta bhrợ crêê cơnh j’niêng ty đanh ahay âng manuyh Cơ Tu.

Xoọc đâu, acu ting lướt đh’rưah lâng apêê t’cooh bhươl tước ooy zr’lụ crâng lêy bh’rợ Bhuôih crâng, cơnh manuyh Cơ Tu đớc năc ng’bhuôih abhô craang.

Hôih Nhàn: Đhanuôr lâng pr’zớc chăp dadêr! K’nặ 20 phút đha đấc da ding, Hôih Nhàn ơy tước ooy tơơm Hơ Nghêê ga măc pa bhlâng, k’dâng 5 cha năc manuyh cuôr năc vêy prang. Xoọc đâu, apêê t’cooh bhươl tước ooy zr’lụ bhuôih xấp, đooh đợ a’dooh vêy ta bhrợ lâng n’căr n’loong. Đăn đhị pợ bhuôih năc t’cooh Coor Tom ắt coh cr’noon Voòng, chr’val Tr’Hy, chr’hoong Tây Giang, ađoo bha lâng âng bh’rợ bhuôih coh c’moo đâu xoọc ra lắp bha nuôih. Ting cơnh t’cooh bhươl Coor Tom, bh’rợ n’nâu năc chr’năp pa bhlâng coh bh’rợ Bhuôih crâng.

Nhăn ta mooh t’cooh bhươl Coor Tom, j’niêng bhuôih crâng n’nâu năc vêy chr’năp cơnh ooy lâng manuyh Cơ Tu hêê?

T’cooh bhươl Coor Toom: “Manuyh Cơ Tu hêê tơợ bêl ahay tước nâu cơy ắt mamông zêng đươi ooy crâng k’coong. Crâng năc tơợ bhrợ t’vaih tr’mông đoọng ha acoon manuyh. Bil crâng, acoon manuyh bil tr’mông. Tu cơnh đêêc năc tơợ lang ahay tước nâu cơy, manuyh Cơ Tu ta luôn vêy cr’noọ zư k’tiếc, zư crâng, lêy crâng năc cơnh K’căn zư lêy, băn par, t’vaih râu chr’năp ha bhươl cr’noon. Crâng bhrợ t’vaih đác ch’ngaách. Crâng t’vaih chr’na đha năh. Crâng đoọng ha hêê zập râu… Ha dang căh ơy vêy bh’rợ bhuôih crâng, manuyh Cơ Tu moot crâng, pa bhlâng năc crâng ma bhuy năc căh pân pa prá k’rơ, căh pân tếch col n’loong hân đoo coh crâng”.

Hôih Nhàn: Acu lêy coh pợ n’têh vêy ta đớc a’pậ bha nuộih. Năc coh a’pậ bha nuôih n’têh hâu đhơm bha nuôih?

T’cooh bhươl Coor Toom: “Coh pợ bhuôih năc vêy zợ buah k’tứi, k’độ a tứch, axiu, a’vị đêệp, p’lêê… Pazêng râu pr’đươi vêy choom bơơn bhrợ coh c’moo đâu năc zêng vêy ta đớc coh a’pậ bha nuôih đoọng ha a’bhô crâng. Năc đợ pr’đươi lâng pazêng a’đhăh vêy ta bơơn cơnh a’chim, a’mó… năc căh choom đơơng, tu manuyh Cơ Tu xay moon ha dang đớc râu đêêc ooy bha nuôih năc căh ma bhuy lâng căh pr’đoọng”.

Hôih Nhàn: Bh’năn bhuôih mamông năc a tứch lâng bé. Hâu tu manuyh Cơ Tu hêê pay đươi bơr p’nong bh’năn n’nâu?

T’cooh bhươl Coor Toom: “Lâng manuyh Cơ Tu, kiêng bhuôih n’hau công vêy muy p’nong a’tứch gôông, căh ơy choom t’căr đoọng xay p’căh ooy a’bhô dang năc a’hêê ra văng đớc bhrợ bh’rợ bhuôih hân đoo lâng bha nuôih năc bh’năn hân đoo. Coh j’niêng bhuôih crâng bé năc căh choom căh vêy”.

Hôih Nhàn: Ớ, đhanuôr lâng pr’zớc chăp dadêr! Crêê 6 giờ bh’rợ bhuôih a’bhô crâng năc tơớp ta bhrợ. Bh’rợ bhuôih vêy ta bhrợ mơ 15 phút. Xang n’năc, apêê đoo cụt a’tứch gôông lâng bé conh.

Aham bé lâng a’tứch gôông vêy apêê t’cooh ta ha xụt ooy tơơm Hơ Nghêê ga măc lâng pazêng tơơm ga măc, k’tứi đăn đêêc.

Nhăn t’mooh t’cooh bhươl Coor Toom, I nhi prá xay ghít lâh mơ hâu tu ng’đươi aham bé đoọng ng’bhuôih?

T’cooh bhươl Coor Toom: “Coh cr’noọ xa nay âng manuyh Cơ Tu, aham bé năc cơnh aham âng t’rí. Ha dang căh vêy t’rí năc muy ng’bhuôih bé công choom. Bh’năn n’năc năc đợ bh’năn chr’năp vêy đợ aham liêm. Aham bé căh cậ aham t’rí vêy chr’năp năc ch’ngaách bhrợ t’bil râu nha nhự, râu căh liêm crêê… Bêl đươi bé ng’bhuôih năc zr’lụ crâng n’năc ơy ch’ngaách, acoon manuyh năc choom lướt moot crêê liêm”.

Hôih Nhàn: Ớ, chắp hơnh t’cooh bhươl Coor Toom!

NGƯỜI CƠ TU GIỮ RỪNG

 Thưa bà con, thưa các bạn! Với đồng bào Cơ Tu, rừng như vị thần linh chở che cho từng phận người bé nhỏ giữa đại ngàn; mang đến những mùa lúa rẫy chín vàng, dân làng được ấm, no, an lành. Vì vậy, người Cơ Tu luôn trân quý và bảo vệ rừng như bảo vệ chính ngôi nhà của mình.

        Theo phong tục xưa kia của người Cơ Tu, nếu đầu năm chưa làm lễ Tạ ơn rừng thì việc trao đổi, giao lưu hàng hóa với bên ngoài vẫn chưa thể thực hiện được. Tục lệ này ăn sâu vào tiềm thức của bà con và trở thành nét đẹp văn hóa của người Cơ Tu. Năm nay, Lễ Tạ ơn rừng được tổ chức vào ngày Rằm tháng Giêng tại làng sinh thái Pơ Mu, xã A Xan, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Bây giờ chúng ta hãy cùng PV Hốih Nhàn tìm hiểu những điều độc đáo trong Lễ Tạ ơn rừng của bà con Cơ Tu:

 Vâng, Hốih Nhàn xin chào bà con và các bạn! Bây giờ mới là 5h30 phút sáng.

Tôi đang có măt tại Làng du lịch sinh thái ở rừng Pơ Mu, xã A Xan, huyện miền núi Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Năm nay, vì ảnh hưởng của dịch viêm đường hô hấp cấp do virus Corona chủng mới gây ra nên Lễ Tạ ơn rừng tổ chức chỉ mang tính chất nội bộ người Cơ Tu, không mở lễ hội như mọi năm. Tuy vậy, mọi nghi lễ vẫn tiến hành theo đúng phong tục của người Cơ Tu.

Lúc này, tôi đang theo chân các già làng vào rừng sâu chứng kiến nghi lễ Tạ ơn rừng, hay người Cơ Tu gọi là cúng “ma rừng”.

(PV Hôih Nhàn dẫn tại hiện trường)

(Hôih Nhàn): Thưa bà con và các bạn! Sau gần 20 phút leo núi, Hốih Nhàn đã có mặt trước một cây Pơ Mu cổ thụ rất to, khoảng 5 người ôm không hết. Lúc này, các già làng tham gia lễ cúng trong trang phục áo vỏ cây, đóng khố đã sẵn sàng. Ngay cạnh chòi cúng, già làng Coor Tom ở thôn Voòng, xã Tr’hy huyện Tây Giang, chủ lễ cúng năm nay đang sửa soạn mâm lễ cúng. Theo già làng Coor Tom, đây là khâu quan trọng nhất trong Lễ Tạ ơn rừng.

Thưa già làng Coor Tom, tục cúng rừng này có ý nghĩa như thế nào với  người Cơ Tu mình ạ? 

Già làng Coor Tom: “Người Cơ Tu mình từ xưa nay sống đều nhờ rừng, dựa vào rừng. Rừng chính là mạch sống của con người. Mất rừng, con người mất nguồn sống. Nên từ bao đời nay, người Cơ Tu luôn có ý thức giữ đất, giữ rừng, xem rừng như một người Mẹ luôn che chở, tạo dòng sữa mát lành cho mỗi xóm làng. Rừng cho người nguồn nước sạch. Rừng cho ta nguồn thức ăn. Rừng cho ta mọi thứ... Nếu chưa có tục cúng rừng, người Cơ Tu vào rừng, đặc biệt là rừng thiêng không dám nói to, không dám động tới một cây con, ngọn cỏ nào trong rừng”

(Hôih Nhàn): Cháu thấy trong chòi có để mâm cúng. Vậy mâm cúng đó gồm những lễ vật gì vậy ạ?

Già làng Coor Tom: “Mâm cúng gồm có ché rượu (loại nhỏ), con gà, cá, xôi nếp, hoa quả... Tất cả những sản vật có được trong năm qua đều dâng lên thần rừng. Trừ những dụng cụ và những con vật săn bắt được như chim chóc, sóc chuột... thì không được mang đến, bởi người Cơ Tu quan niệm nếu cúng sẽ không thiêng và không  gặp may mắn”

(Hôih Nhàn): Vật cúng sống gà và dê. Tại sao người Cơ Tu mình lại chọn hai con vật này ạ?

Già làng Coor Tom: “Với người Cơ Tu, muốn làm tục gì cũng cần có một con gà trống chưa đạp mái, chưa biết gáy để báo với tất cả thần linh rằng mình chuẩn bị làm lễ gì và tế con gì. Và trong tục cúng rừng thì dê là con vật không thể thiếu.”

(Hôih Nhàn): Vâng, thưa bà con và các bạn! Đúng 6 giờ lễ cúng Tạ ơn rừng bắt đầu. Lễ cúng diễn ra trong vòng 15 phút. Sau đó, người ta cắt tiết con gà trống và con dê đực.

Tiết dê và gà trống được các cụ bôi lên cây Pơ Mu cổ thụ và tất cả các cây to nhỏ xung quanh đó.

Thưa già làng Coor Tom, Già có thể nói rõ hơn vì sao mình phải lấy tiết con dê để cúng a?

Già làng Coor Tom: “Người Cơ Tu quan niệm, máu dê như máu của con trâu. Nếu trong trường hợp không có trâu chỉ cần cúng dê là được. Đó là những con vật thiêng có dòng máu sạch. Máu dê hay trâu đều mang ý nghĩa làm sạch tất cả mọi dơ bẩn, mọi thù hằn,...Khi tế dê xong coi như khu rừng đó đã sạch, con người có thể ra vào bình thường”

(Hôih Nhàn): Cám ơn già làng Coor Tom!