Coh chr’hoong da ding ca coong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế vêy lâh 12 r’bhâu đha nuôr Cơ Tu, ma mông k’rong coh 6 chr’val năc Thượng Lộ, thượng Long, Hương Sơn, Hương Hữu, Thượng Nhật lâng Thượng Quảng. bâc c’moo đăn đâu, pr’ăt tr’mông âng đha nuôr Cơ Tu tr’xin bơơn ha dưr dal zâp n’đăh. N’đhơ cơnh đêêc, apêê chr’năp văn hóa cơnh p’rá, chữ xră, nghệ thuật ty đanh, đhr’niêng cr’bưn liêm chr’năp… âng đha nuôr Cơ Tu xooc ăt đhị đhr’năng bil pât. Đoọng zư đơc văn hóa ty đanh, zâp cấp, zâp ngành chr’hoong Nam Đông lâng apêê ngai chăp kiêng văn hóa coh apêê vel bhươl xooc t’bhlâng  t’bơơn chơơc lêy, zư đơc đợ pr’đươi pr’dua, chr’năp văn hóa ty đanh âng acoon coh đay.

K’noọ 1 c’xêê đâu, âi tươc cậ ha dum thứ 7, Chủ nhật zâp tuần, Hội trường UBND chr’val Thượng Lộ dưr đơơr cậ xa nul chiing cha gâr. Nâu đoo năc lớp học pa choom đhưưng xí đơc đoọng ha pêê a đhi  tơợ 10 – 20 c’moo coh chr’val. Đhị râu pa choom đoọng âng bơr nghệ nhân Arất Chân lâng Arất Hải, k’noọ 20 ađhi coh lơp bhui har pa choom, moh măt zâp ngai công bhui har. A đhi Hồ Trung Nguyên, 19 c’moo ăt coh vel Dỗi, chr’val Thượng Lộ bhui har moon: “T’mêê năc căh choom đhưưng, k’đhap bhlâng. N’đhang bơơn thầy Chân pa choom đoọng lưch loom, căh muy pa choom coh lơp, zâp chu doó tr’vâng thầy công tươc đong đọong pa choom ha cu. R’dợ a cu lêy công kiêng lâng t’bhlâng pa choom đoọng. Nâu câi a cu âi choom đhưưng xí tr’bứi.”

T’cooh Arất Hải ăt coh vel Dỗi, chr’val Thượng Lộ, năc muy coh 2 nghệ nhân dzoọng pa choom đoọng ha lớp, c’moo đâu âi lâh 70 c’moo. T’coo moon, zâp bêl xa nul chiing cha gâr dưr đơơr bhrợ ha đoo hay cớ lang p’niên âng đay.  Bêl đêêc, moot apêê g’luh bhiêc bhan, xa nul ching cha gâr năc cơnh a ngoọn p’têêt pa zum đha nuôr Cơ Tu đhị pr’múa tân tung da dă. T’cooh p’niên, pân jưih pân đil đh’rưah hr’luc lâng xa nul chiing cha gâr, k’lới, ba booch, liêm cha ngoor. Đhị bâc g’luh cơnh đêêc, bâc đha đhâm c’mâr âi ma bơơn tr’năl choom dưr vaih dic điêl; tr’vay tr’lin coh vel bhươl đong xang công đươi tơợ đêêc bơơn bhrợ pa liêm. T’cooh A rất Hải  đoọng năl p’xoọng, 5 c’moo đâu, chr’hoong Nam Đông bhrợ pa dưr Đề án Zư đơc văn hóa ty đanh Cơ Tu, t’cooh cơnh bơơn ma mông cớ cr’chăl liêm pr’hay n’năc. Mơ dzợ mă, t’cooh rơơm kiêng pa choom đoọng ha lang p’niên đợ râu liêm chr’năp văn hóa âng acoon coh, pa zum zư đơc lâng pa dưr: “Acu nhăn pa gơi râu chăp hơnh chr’hoong âi k’rang bhrợ t’vaih lơp pa choom đoọng ha lang p’niên n’toong đhưưng. Đươi vêy cơnh đêêc, a cu vêy pr’đơợ pa choom đoọng ha pêê đoo, lang p’niên ting pa dưr, zư đơc đợ râu  chr’năp pr’hay âng acoon coh. Cơnh đêêc văn hóa hêê vêy bơơn pa dưr lâng zư đơc. Nắc đoo râu âng cu bhui har bhlâng.”

Tơợ c’moo 2018 tươc đâu, chr’hoong Nam Đông âi bhrợ t’vaih 13 lơp pa choom đoọng ooy văn hóa ty đanh cơnh đhưưng xí, prá pr’ma, bhrợ bh’nooch, apêê pr’múa ty đanh lâng taanh dzăc, t’đang t’pâh lâh 350 cha năc ting pâh.  Ting t’cooh Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, ta luôn bơr c’moo 1 chu, chr’hoong bhrợ Liên hoán Văn hóa quần chúng đoọng đha nuôr vêy pr’đơợ pa căh, zư đơc lâng pa dưr văn hóa acoon coh. Apêê vel bhươl công k’rong bhrợ pa dưr apêê thiết chế văn hóa âng acoon coh. Âi vêy 36/37 vel vêy đong văn hóa vel, coh đêêc 3 Gươl bơơn bhrợ pa dưr.  Lâh đhị đêêc, Phòng Văn hóa, Thông tin chr’hoong Nam Đông dzợ xay moon lâng apêê chr’val k’rong zư đơc đợ pr’đươi coh pa bhrợ ta têng, apêê tr’coó xa nul acoon coh Cơ Tu đoọng pa căh đhị Gươl coh trung tâm chr’hoong. Đhêêng coh c’moo a hay, chr’hoong Nam Đông âi bhrợ pa dưr, pa căh cớ liêm choom Bhiêc bhan Cha ha roo t’mêê âng ma nưih Cơ Tu pr’đhang T’ngay Văn hóa, Thể thao lâng Du lịch.

T’cooh Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế đoọng năl, vel đong t’bhlâng tươc c’moo lưch c’moo 2025, đơơng âng văn hóa la lua dưr vaih pr’đơợ ha vel đông, n’jưah năc cr’noọ xa nay, n’jưah năc pr’đơợ pa dưr tr’mông tr’meh – pr’ăt tr’nơt âng vel đong: “Bh’rợ zư đơc văn hóa ty đanh âng Cơ Tu  pa bhlâng chr’năp. Xooc đâu, chr’hoong xooc bhrợ pa dưr Vel văn hóa truyền thống Cơ Tu coh vel Dỗi, chr’val Thượng Lộ. Pa bhlâng năc Zr’lụ du lịch vel bhươl vel Dỗi âi bhrợ t’vaih Hợp tác xã lâng pa bhrợ zăng liêm choom. Đươi dua apêê thiết chế văn hóa âng đha nuôr dh’rưah lâng đợ chr’năp văn hóa ty đanh đoọng t’đang t’pâh t’mooi du lịch. Đhị đâu, căh muy bơơn zư đơc lâng pa dưr apêê chr’năp văn hóa ty đanh âng dha nuôr năc dzợ bhrợ t’vaih râu pa chô ha đha nuôr lâng tr’xăl c’năl ha đha nuôr ting c’lâng moot ăt bhrợ đh’rưah./.”

Nam Đông: Nỗ lực bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc Cơ Tu

Ở huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế hiện có hơn 12 nghìn đồng bào dân tộc Cơ Tu, sống tập trung ở 6 xã là Thượng Lộ, Thượng Long, Hương Sơn, Hương Hữu, Thượng Nhật và Thượng Quảng. Những năm gần đây, cuộc sống bà con Cơ Tu nơi đây có nhiều thay đổi cả về vật chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, các giá trị văn hóa truyền thống như tiếng nói, chữ viết, nghệ thuật trình diễn dân gian, phong tục tập quán,… lại dần mai một. Để bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, các cấp, ngành huyện Nam Đông cùng các nghệ nhân, những người yêu văn hóa truyền thống Cơ Tu ở các thôn, bản đang nỗ lực sưu tầm và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Gần 1 tháng nay, cứ khoảng 7 giờ tối thứ 7 và Chủ nhật hàng tuần, Hội trường UBND xã Thượng Lộ lại rộn ràng tiếng trống chiêng. Đây là lớp học đánh trống chiêng dành cho các em lứa tuổi từ 10 - 20 tuổi trong xã. Dưới sự hướng dẫn của hai nghệ nhân Arất Chân và Arất Hải, gần 20 bạn nhỏ  trong lớp hào hứng làm theo, nét mặt em nào cũng phấn chấn. Em Hồ Trung Nguyên, 19 tuổi, ở thôn Dỗi, xã Thượng Lộ bộc bạch: “Mới đầu tập đánh trống đánh chiêng cũng thấy khó lắm. Nhưng được các thầy hướng dẫn tận tình, không chỉ dạy trên lớp, mỗi lần rảnh thầy cũng đến tận nhà bày cách đánh và đánh rất hay. Dần dần em thấy cũng thích và cố gắng tập. Đến bây giờ em đã biết các đánh những bài đơn giản rồi. Sắp tới  chúng em lại được thể hiện các bài chiêng và điệu múa trên sân khấu huyện dịp Liên hóa văn nghệ quần chúng.”

Ông Arất Hải ở thôn Dỗi, xã Thượng Lộ, là một trong 2 nghệ nhân đứng lớp, năm nay đã ngoài 70 tuổi. Ông Hải bảo, mỗi lần tiếng trống chiêng vang lên ông lại nhớ về thời trai trẻ của mình. Khi ấy, vào những ngày lễ hội truyền thống, tiếng trống chiêng như sợi dây kết nối cộng đồng Cơ Tu với nhau qua điệu múa tân tung da dă nhịp nhàng và uyển chuyển. Già trẻ, gái trai cùng hòa quyện vào nhịp trống chiêng và điệu k’lới, ba booch, bh’nooch ngọt ngào say đắm lòng người. Qua những lần như thế, nhiều đôi uyên ương đã kết duyên vợ chồng; mâu thuẫn cộng đồng nhờ đó cũng được hóa giải. Ông Hải vui mừng cho biết, 5 năm nay, huyện Nam Đông xây dựng Đề án bảo tồn văn hóa truyền thống Cơ Tu, ông như được sống lại khoảng thời gian đẹp đó. Quãng đời còn lại, ông mong muốn truyền lại niềm đam mê ấy cho thế hệ tương lai. “Tôi xin gửi lời cảm ơn Huyện đã quan tâm đầu tư mở lớp dạy đánh trống chiêng của dân tộc. Nhờ đó tôi có cơ hội trao truyền những bài trống chiêng, điệu múa tân tung da dă, những làn điệu dân ca cho các cháu, những thế hệ trẻ tiếp nối, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Vậy là bản sắc văn hóa của dân tộc mình sẽ được khôi phục và phát triển. Đó là điều tôi rất vui mừng.”

Từ năm 2018 đến nay, huyện Nam Đông đã mở 13 lớp truyền dạy về văn hóa dân tộc Cơ Tu như đánh trống chiêng, nói lý hát lý, các điệu múa truyền thống thu hút hơn 350 học viên tham gia. Theo ông Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, định kỳ hai năm một lần huyện tổ chức Liên hóa văn hóa quần chúng để bà con có cơ hội thể hiện, bảo tồn và phát huy văn hóa của dân tộc. Các thiết chế văn hóa của đồng bào Cơ Tu cũng được chính quyền địa phương quan tâm đầu tư xây dựng. Có 36/37 thôn có nhà văn hóa thôn, trong đó 3 Gươl được theo kiểu mẫu truyền thống. Bên cạnh đó, Phòng Văn hóa, Thông tin huyện Nam Đông còn liên hệ các xã sưu tầm hiện vật trong quá trình lao động sản xuất, các nhạc cụ của dân tộc Cơ Tu để trưng bày tại Gươl ở trung tâm huyện. Riêng trong năm ngoái, huyện Nam Đông đã phục dựng, Tái hiện thành công Lễ hội Mừng lúa mới của dân tộc Cơ Tu khuôn khổ Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Ông Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết: Chiến lược phát triển văn hóa của địa phương đến năm 2025 là làm cho văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. “Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Cơ Tu là hết sức cần thiết. Hiện nay, huyện đang xây dựng Làng văn hóa truyền thống Cơ Tu ở thôn Dỗi, xã Thượng Lộ. Đặc biệt, Khu du lịch cộng đồng thôn Dỗi đã thành lập Hợp tác xã và hoạt động rất hiệu quả. Tân dụng các thiết chế văn hóa của đồng bào cùng các giá trị văn hóa truyền thống để thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Thông qua đây, không chỉ bảo tồn và phát huy được các  giá tri văn hóa truyền thống của đồng bào mà còn tạo thu nhập cho bà con và thay đổi nhận thức cho bà con theo xu hướng hội nhập./.”