Bhrợ xang bh’rợ tr’nêng âng ma nuyh lính Ava Hồ xang năc rách chô ooy vel đong tơợ t’ngay giải phóng, đha đhâm Ra Pát A Ray năc tơợp ting pâh pabhrợ đhị vel đong lâng bấc rau bh’rợ tơợ: Bí thư Huyện Đoàn Nam Đông xang năc Chủ tịch HĐND chr’val Thượng Long tước Phó Chủ tịch Hội Nông dân chr’hoong Nam Đông… C’moo 2004, t’cooh chô đhêy hưu ting chế độ ha dợ t’cooh A Ray dzợ đhanuôr chăp k’dua bhrợ Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh chr’val Thượng Long, xang nắc bhrợ Bí thư Chi bộ vel A Xăng. Bhrợ đhơ đoo bh’rợ, t’cooh zêng bhrợ têng lưch c’rơ âng đay.

Jưah lâng đhanuôr vel đong, k’rang bhrợ cha đoọng vêy pr’ặt tr’mông ha dưr lâh, hân đhơ cơnh đêêc năc t’cooh A Ray dzợ ta luôn pa chăp xơợng năc vêy bấc rau chr’năp văn hóa âng đhanuôr Cơ Tu bil pât r’dợ. Pa bhlầng, Gươl - đhị bhrợ têng zập bhiệc bhan, bh’rợ tr’nêng âng đhanuôr Cơ Tu lâng cung năc c’leh pa căh chr’năp đoàn kết lâng c’rơ âng đhanuôr năc căh dzợ leh vaih đhị pazêng vel bhươl. Tơợ bấc ha dưm pa chăp xơợng, t’cooh năc quyết định bhrợ Gươl coh tang đong đay. Gươl ta bhrợ liêm cơnh chr’năp Gươl âng ma nuyh Cơ Tu hêê, chr’tốp lâng hi la ch’lọon, plăng, đơc zập bh’nơơn tr’naanh âng đay coh Gươl. Pazêng c’moo hay, Gươl coh tang đong t’cooh A Ray năc đhị ặt tr’lưm, prá xay văn hóa, văn nghệ âng đhanuôr Cơ Tu, cung năc đhị pa ặt t’mooi tước ooy vel. Zập ha bu chô đăh ha rêê ha lai, t’cooh A Ray tớt ooy Gươl ch’chiêh, t’taanh… T’cooh Ra Pat A Ray đoọng năl, t’cooh hâng hơnh bhlầng bêl Gươl âng đay ơy ta bhrợ liêm xang, căh muy bhrợ liêm cơnh cr’noọ âng đay năc dzợ chroi k’rong zư pa dưr chr’năp văn hóa âng đhanuôr Cơ Tu:“Acu ta luôn pa chăp xơợng, ha dang căh ng’bhrợ năc văn hóa âng ma nuyh hêê căh dzợ. Acu pa zay bhrợ lưch c’rơ, doọ chêêc g’vơh ngai lơơng ting por bhrợ. Tu a cu ta luôn k’rang, nâu kêi căh ng’bhrợ năc tước đay t’cooh đhur căh dzợ ngai bhrợ, chr’năp truyền thống âng hêê căh dzợ”.

Căh muy choom bhrợ Gươl, z’hai taanh dzăc, t’cooh Ra Pát A Ray dzợ choom đhưưng n’toong, plọng khèn, oot a bel lâng bấc tr’cọ x’nưl lơơng âng ma nuyh Cơ Tu hêê. Coh pazêng c’moo hay, t’ooh A Ray ơy ting pâh biểu diễn đhưưng, n’toong bấc đhị bhiệc bhan, bh’rợ văn hóa lâng du lịch coh tỉnh lâng tỉnh lơơng. Pazêng cr’chăl doọ trơ, t’cooh năc p’loon pa choom đoọng ha lang p’niên Cơ Tu cơnh đhưưng n’toong, bhrợ têng tr’cọ x’nưl lâng taanh dzăc. T’cooh Ta Rương Mão, cán bộ công chức Văn hóa Xã hội chr’val Thượng Long, chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế đoọng năl, đhơ ađoo t’cooh hadợ t’cooh A Ray năc dzợ pa zay ting pâh zập bh’rợ văn hóa đhị vel đong. T’cooh Mão đoọng năl, t’cooh A Ray năc dzợ hâng hơnh pa căh mặt đoọng ha chr’hoong Nam Đông ting pâh T’ngay bhiệc bhan Văn hóa zập k’bhuh acoon coh miền Trung g’luh IV đhị tỉnh Bình Định c’moo 2023: “T’cooh A Ray năc ma nuyh lưch loom lâng văn hóa ma nuyh Cơ Tu. T’cooh năc ma nuyh năl ghit ooy chr’năp văn hóa Cơ Tu, jưah lâng lưch loom zư pa dưr. Đhơ ađoo t’cooh ha dợ năc pa zay pa bhrợ. Đhị zi nâu muy a đoo vêy Gươl. A đoo pa zay bhrợ đoọng pa choom ha coon cha châu ting lêy bhrợ. Đhị vel A Xăng moon lalay lâng đhị chr’hoong Nam Đông moon za zưm, t’cooh A Ray vêy chr’năp ga măc bhlầng coh bhiệc bh’rợ zư lâng pa dưr chr’năp văn hóa đhanuôr hêê”.

Chr’hoong da ding ca coong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế vêy 6 chr’val bấc manuyh Cơ Tu ặt ma mông. Coh pazêng c’moo hay, apêê t’cooh bhươl, ma nuyh bấc ngai chăp đhị vel đong ơy vaih năc poong pa têệt, chroi k’rong bhiệc xay moon c’lâng xa nay, chính sách âng Đảng, pháp luật âng Nhà nước tước đhanuôr. Căh muy tơợp bhrợ pa dưr bhrợ cha, bhrợ pa dưr pr’ặt tr’mông vel bhươl ca van ca bhộ, liêm pr’hay, apêê năc dzợ đh’rưah lâng chính quyền pa zay zư lêy, pa dưr chr’năp văn hóa âng ma nuyh đay. T’cooh Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế đoọng năl, chr’hoong vêy 35 cha năc bấc ngai chăp bhlầng coh đhanuôr acoon coh đhị vel đong, coh đêêc vêy t’cooh Ra Pát A Ray, ma nuyh ơy vêy bấc c’rơ chroi k’rong ha bh’rợ pa dưr vel đong Nam Đông: “Coh bhiệc bhrợ têng 3 xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung năc vêy ting pâh bhrợ âng ma nuyh t’cooh t’ha, ma nuyh bấc ngai chăp đăh bhiệc bhrợ têng, t’pâh đhanuôr ơy bơơn bấc bh’nơơn ghit lêy. Rau 1 năc đhanuôr đâh ting bhrợ têng vel bhươl t’mêê lâng pa xiêr đha rựt đanh mâng. Rau 2 năc coh bhiệc bhan xay xơ, lơi a bhuy, lalăm a hay đhanuôr bhrợ 2, 3 t’ngay, ha dợ nâu kêi năc 1 t’ngay. Rau 3 năc coh zươc jập nha bêl bơơn k’diic năc xoọc đâu doọ dzợ. Rau x’rịa năc tr’bơơn pay diic điêl tơợ dzợ p’niên k’tứi lâng lâng pay ma nuyh coh k’bhuh xoọng, năc coh 3 c’moo đâu đhị vel đong 6 chr’val vêy bấc đhanuôr Cơ Tu ặt ma mông doọ dzợ đhr’năng nâu. Nâu đoo nắc zêng c’rơ pa zay liêm k’rơ âng k’bhuh t’cooh t’ha, ma nuyh bấc ngai chăp coh zr’lụ đhanuôr Cơ Tu ặt ma mông”./.

Già làng Ra Pát A Ray - Người gìn giữ văn hóa Cơ Tu

Ở huyện miền núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế, già làng Ra Pát A Ray là người có uy tín, có nhiều đóng góp cho sự phát triển văn hóa, xã hội ở địa phương. Nhiều năm qua, Gươl truyền thống trong khuôn viên nhà ông đã trở thành địa chỉ giao lưu văn hóa, văn nghệ của đồng bào Cơ Tu, cũng là nơi để ông chế tác, chơi nhạc cụ và truyền dạy đánh cồng chiêng, thổi khèn… cho lớp trẻ.

Hoàn thành nhiệm vụ người lính cụ Hồ rồi trở về quê hương sau ngày giải phóng, chàng trai trẻ Ra Pát A Ray bắt đầu tham gia công tác ở địa phương với nhiều cương vị từ: Bí thư Huyện Đoàn Nam Đông đến Chủ tịch HĐND xã Thượng Long rồi Phó Chủ tịch Hội Nông dân huyện Nam Đông… Năm 2004, về nghỉ hưu theo chế độ nhưng ông A Ray tiếp tục được tín nhiệm bầu làm Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Thượng Long, rồi Bí thư Chi bộ thôn A Xăng. Ở cương vị nào, ông cũng cống hiến hết mình, gương mẫu, đi đầu trong công tác.

Cùng bà con chăm lo phát triển kinh tế để đời sống ngày càng phát triển, nhưng ông Ra Pát A Ray luôn trăn trở là nhiều nét văn hóa của đồng bào Cơ Tu đang dần mai một. Đặc biệt, Gươl - nơi tổ chức các lễ hội, sinh hoạt cộng đồng, giao lưu văn hóa của người Cơ Tu và cũng là biểu tượng của sự đoàn kết và sức mạnh của bà con đã không còn hiện hữu ở các bản làng. Sau nhiều đêm trăn trở, ông quyết định dựng Gươl trong khuôn viên nhà mình. Gươl của ông được dựng theo kiến trúc đặc trưng của người Cơ Tu, lợp tranh, trang trí bằng các vật dụng đan lát. Những năm qua, Gươl trong khuôn viên nhà ông A Ray trở thành địa chỉ giao lưu văn hóa, văn nghệ của đồng bào Cơ Tu, cũng là nơi ông tiếp khách quý đến thăm. Mỗi chiều, sau khi hoàn thành việc nương rẫy, ông A Ray lại ngồi trong Gươl vót tre, chẻ mây đan nong, nia, gùi, giỏ... Ông Ra Pát A Ray cho biết, ông rất vui và tự hào khi Gươl truyền thống hoàn thành, không chỉ thỏa mãn tâm nguyện của mình mà còn góp phần bảo tồn văn hóa của đồng bào Cơ Tu: “Tôi luôn nghĩ, nếu mình không cố gắng thì văn hóa truyền thống của đồng bào mình sẽ mất. Tôi luôn cố gắng hết sức, còn khỏe còn làm. Tôi cũng không nhờ vả ai, tự lực dựng nên Gươl truyền thống này. Bởi tôi lo lắng, nay mình không xây dựng, mình không phát triển thì khi mình già đi rồi theo ông bà tổ tiên thì văn hóa truyền thống sẽ không còn”.

Không chỉ biết dựng Gươl, giỏi đan lát, ông Ra Pát A Ray còn có tài chơi trống chiêng, khèn và một số nhạc cụ truyền thống của người Cơ Tu. Trong những năm qua, ông A Ray đã tham gia biểu diễn trống chiêng ở các lễ hội, sự kiện văn hóa và du lịch trong và ngoài tỉnh. Những lúc rảnh rỗi, ông truyền dạy cho thế hệ trẻ Cơ Tu cách đánh trống chiêng, chế tác nhạc cụ và đan lát. Ông Ta Rương Mão, công chức Văn hóa Xã hội xã Thượng Long, huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, dù tuổi cao, sức khỏe có phần giảm sút  nhưng ông A Ray luôn hăng hái tham gia các hoạt động văn hóa ở địa phương. Ông Mão cho biết, mới đây, ông A Ray còn vinh dự đại diện cho huyện Nam Đông tham gia Ngày hội Văn hóa các dân tộc miền Trung lần thứ IV tại tỉnh Bình Định năm 2023: “Ông A Ray là người rất tâm huyết với văn hóa người Cơ Tu. Ông là người hiểu biết về văn hóa Cơ Tu vừa hết lòng giữ gìn phát huy. Tuy tuổi già nhưng ông rất chịu khó. Ở địa phương chỉ có ông là có Gươl truyền thống của riêng mình. Ông rất chịu khó để làm gương cho con cháu học theo. Ở thôn A Xăng nói riêng và ở huyện Nam Đông nói chung ông A Ray có vai trò quan trọng trong việc khơi dây phong trào bảo tồn và xây dựng văn hóa đồng bào”.

Huyện miền núi Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế có 6 xã có đông đồng bào Cơ Tu sinh sống. Trong những năm qua, những già làng, người có uy tín ở địa phương đã trở thành cầu nối, góp phần tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến người dân. Không chỉ đi đầu trong phát triển kinh tế, xây dựng bản làng giàu đẹp, họ còn cùng chính quyền và bà con nỗ lực bảo tồn các giá trị văn hóa bản địa. Ông Lê Thanh Hồ, Phó Chủ tịch UBND huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, 35 người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương, trong đó có ông Ra Pát A Ray đã có nhiều đóng góp cho sự phát triển của quê hương Nam Đông:“Trong thực hiện 3 chương trình mục tiêu quốc gia, sự vào cuộc của người có uy tín trong công tác vận động đạt được một số kết quả rõ nét. Thứ nhất là người dân hưởng ứng trong xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Thứ 2 là trong việc cưới hỏi, ma chay trước đây tổ chức 2 đến 3 ngày nhưng nay chỉ trong 1 ngày. Thứ 3 nữa trong thách cưới, thách hỏi thì hiện nay không còn nữa. Cái cuối cùng là tảo hôn, kết hôn cận huyết thống trong 3 năm gần đây, trên địa bàn 6 xã có đồng bào Cơ Tu không còn tình trạng này nữa. Đây là nỗ lực lớn, nhiệt huyết của người có uy tín trong cộng đồng người Cơ Tu”./.