Bại vằn dám khảu slì dên, pửa lai co mạy mác đạ lấn bâư, bại co nhả piến lương nhoòng phạ lồm dên cắt, lẻ dú bại bản búng slung tỉ khau phja cúa slảnh Cao Bằng pỉ noọng vận hăn đảy bại pàn thúa nhò nhè kheo lướp dú tềnh rẩy. Nẩy lẻ thình co thúa chay dỉ sle nà rẩy pjòi dỉ sle khun mò vài.

Lục Khu đảy chắc thâng lẻ tỉ lẹng, tỉ sliểu nặm cúa slảnh Cao Bằng, nặm pỉ noọng dủng thuổn thảy lẻ nặm phân đảy pỉ noọng tó sle dú chang bại ăn coong, ăn phét, vạ bại ăn bể cải cúa bản. Sliểu nặm dủng vạ sliểu nặm đăm chay nhoòng pện lăng pửa củ bắp, củ thúa đin pjọm lẻ pỉ noọng bấu hết mảu lăng đảy. Sle tỉ tôm nắm mẻn tả sle đai, bại pỉ noọng dú búng slung Lục khu cúa hoẹn Hà Quảng vạ lai búng slung đai cúa slảnh Cao Bằng đạ chay co thúa Nhò Nhè sle tỉ tôm đảy dà khăm. Co thúa nẩy chay ngải, tẻo slổng đảy dú tỉ tôm lẹng, nắm lẹo lai công lèng ngòi chướng, tẻo thốc vạ phắc mảc, dú búng slung nẩy lườn tầư tó chay rẩư nâng thâng 2 rẩư sle khun mò, vài. Pả Phương Thị Slay, dú bản Lủng Pán, xạ Cải Viên, họen Hà Quảng, slảnh Cao Bằng hẩư chắc:

“Trồng cây đỗ nhò nhè đất tốt lắm, đất tơi xốp. Mọi năm người dân ở đây cứ trồng ngô xong là trồng đỗ nhò nhè vào gốc, sau một thời gian thu ngô thì đỗ này cũng được thu hoạch về chăn trâu bò. Năm nào cũng trồng. Cây ra hoa, có quả thì lại thu về đập ra tách vỏ dùng hạt để chăn nuôi trâu bò tiếp, không thì mình dùng làm thức ăn cũng được”.

Lẻ xạ mì thâng 1.300 tua mò, vài vạ xẩư 3.500 tua mu pện xạ Nội Thôn, lẻ fiểc chắp xặp bại cúa cái sle khun chang slì dên lẻ fiểc hết hẩư pỉ noọng chập lai dưởng khỏ. Noỏc bại co nhả mì dú chang đông vạ nhả voi, lẻ co thúa Nhò Nhè đạ pang hẩư pỉ noọng mì cúa sle khun mò vài, khun mu. Lai lườn nhằng au mà hết slổm sle khun bại tua cúa chang slì dên. Co thúa Nhò Nhè nhằng lẻ thình nhả chăn đây sle pỉ noọng công bẻo mò vài. Chài Mông Văn Đồng, dú bản Lủng Mảo, xạ Nội Thôn, họen Hà Quảng slảnh Cao Bằng cạ pện nẩy:

 “Cây đỗ nhò nhè ở đây chúng tôi thường trồng xen với ngô, tới mùa khô ít cỏ thì cắt về chăn trâu, chăn bò. Cây này tốt lắm, để nuôi trâu bò thì trồng cả cỏ voi nữa là đỡ phải đi lên rừng tìm lá cây về chăn. Trồng cây đỗ nhò nhè thì đất được cải tạo, trồng xong đất tốt hơn, vụ sau trồng gì cũng được. Còn trồng cỏ voi thì nó cứ lên mãi, mình muốn trồng thêm cây gì xuống cũng không được”.

Thúa Nhò Nhè lẻ thình thúa chăn đây tói xáu pỉ noọng dú búng slung, dỉ cọp fấn hết hẩư tỉ tôm pjòi, dỉ sle mì nhả khun mò, vài. Mái cạ co thúa nẩy nắm khai pền chèn tồng bại thình co đai pện thúa đin lụ co khinh tọ tẻo lẻ thình co chay nắm sliểu đảy tói xáu pỉ noọng dú bại bản búng slung cúa slảnh Cao Bằng./.

ĐỖ NHÒ NHÈ – CÂY DINH DƯỠNG VÙNG CAO

  Những ngày đầu đông, khi nhiều loại cây cỏ bắt đầu vàng lụi bởi những cơn gió lạnh thì ở các xóm bản miền núi Cao Bằng, nhiều người không khỏi bất ngờ với những vạt đỗ nhò nhè xanh mướt trên các nương rẫy. Đây là loại cây vừa có tác dụng cải tạo đất, vừa là nguồn thức ăn bổ sung dinh dưỡng rất tốt cho trâu bò.

Lục Khu vốn nổi tiếng là vùng khô hạn của tỉnh Cao Bằng, nguồn nước tự nhiên cực kỳ hiếm hoi, người dân sinh hoạt sử dụng 100% bằng nước mưa được chứa trong các chum, bể gia đình và các bể lớn ở cộng đồng. Do thiếu nước nên sau khi đồng bào thu hoạch xong vụ ngô, lạc hè thu thì gần như không thể sản xuất vụ đông. Lúc này, vừa để cải tạo đất, vừa thêm nguồn thức ăn chăn nuôi trâu bò, người dân vùng cao Lục Khu, Hà Quảng và một số vùng núi cao khác của tỉnh Cao Bằng đã gieo trồng cây đỗ nhò nhè để thay thế và phủ xanh cho đất. Với khả năng chịu hạn bền bỉ, dễ trồng và không tốn công chăm sóc nhưng lại có nhiều giá trị dinh dưỡng, hầu như gia đình nào ở vùng cao này cũng có 1, 2 đám đỗ nhò nhè để dùng cho chăn nuôi. Bà Phương Thị Slay, ở xóm Lũng Pán, xã Cải Viên, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng cho biết:

“Trồng cây đỗ nhò nhè đất tốt lắm, đất tơi xốp. Mọi năm người dân ở đây cứ trồng ngô xong là trồng đỗ nhò nhè vào gốc, sau một thời gian thu ngô thì đỗ này cũng được thu hoạch về chăn trâu bò. Năm nào cũng trồng. Cây ra hoa, có quả thì lại thu về đập ra tách vỏ dùng hạt để chăn nuôi trâu bò tiếp, không thì mình dùng làm thức ăn cũng được”.

Với một xã có hơn 1.300 con trâu bò và gần 3.500 đầu lợn như xã Nội Thôn, thì việc bảo đảm nguồn thức ăn chăn nuôi trong mùa khô luôn là vấn đề nan giải. Bên cạnh các loại cây rừng và cỏ voi thì đỗ nhò nhè là một giải pháp. Nhiều hộ gia đình còn đem ủ lên men để đủ dùng cho cả mùa đông. Với hàm lượng dinh dưỡng tự nhiên khá cao, đỗ nhò nhè được sử dụng để vỗ béo trâu bò của nông dân vùng cao. Anh Mông Văn Đồng, ở xóm Lũng Mảo, xã Nội Thôn, huyện Hà Quảng tỉnh Cao Bằng nói:

  “Cây đỗ nhò nhè ở đây chúng tôi thường trồng xen với ngô, tới mùa khô ít cỏ thì cắt về chăn trâu, chăn bò. Cây này tốt lắm, để nuôi trâu bò thì trồng cả cỏ voi nữa là đỡ phải đi lên rừng tìm lá cây về chăn. Trồng cây đỗ nhò nhè thì đất được cải tạo, trồng xong đất tốt hơn, vụ sau trồng gì cũng được. Còn trồng cỏ voi thì nó cứ lên mãi, mình muốn trồng thêm cây gì xuống cũng không được”.

Cây Đỗ nhò nhè, loại cây mộc mạc mang sức sống mãnh liệt góp phần cải tạo đất và là nguồn thức ăn chăn nuôi bổ sung dinh dưỡng cho đàn gia súc trong mùa động. Dù không có giá trị kinh tế rõ rệt như những cây trồng khác ở miền núi non Lục Khu như lạc hay gừng, nhưng lại không thể thiếu trong đời sống ở các bản làng nơi đây./.

CTV Tiểu Nguyệt