Chang pửa slấc Mỵ mà tức phả pạng Bắc cúa đin mường lầu, pi 1966, Ngườm Chiêng, dú bản Bình Lang, xạ Đình Minh (cà này lẻ bản Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh), hoẹn Trùng Khánh, slảnh Cao Bằng đảy Đài Cằm phuối VN lưởc lẻ tỉ sle tặt máy phát sóng sle phứa, nhằng đảy roọng lẻ Đài A3. Tềnh 10 pi hết fiểc, Đài A3 đạ hết đảy đây thuổn thảy bại fiểc đảy chao, cọp fấn cẩn diếu chang fiểc chực mắn sóng Đài khảm quá slì bom đạn chăn khên khoỏng. Xáu bại pỉ noọng dú búng piên chái Cao Bằng, Ngườm Chiêng cụng lẻ tỉ mai sle cúa lịch sử, hết hẩư pỉ noọng chăn mì tha nả pửa ngám nẩy Ngườm Chiêng đảy chủn lẻ búng mai sle lịch sử cúa tằng nặm mường.

Cống Nông Thế Hải (80 pi) vạ mjề lẻ dả Nguyễn Thị Tâm (78 pi) pửa pày hết fiểc dú Đài A3, cà này lườn dú phường Đề Thám, thành phố Cao Bằng (slảnh Cao Bằng).

  Pi 1965, pửa đang slí hết fiểc dú Điện đài Việt Bắc, lẻ pú Nông Thế Hải tẻo đảy păn thâng Bình Lang sle hết fiểc, búng nẩy quây lườn pú ngám 2 cái hin vạ pú pền cần nâng chang 6 cần hết fiểc tầu đú cúa Đài A3. Mjề cúa cống Hải, lẻ dả Nguyễn Thị Tâm đin tỉ cốc co dú slảnh Phú Thọ, pi 1966 dả khửn Ngườm Chiêng mà hết Kỵ thuật viên slu, vạ phát sóng. Cống Hải, dả Tâm chẩp căn vạ cáp pền phua mjề cụng tứ búng đin nẩy.

Dú Bình Lang pửa tỉ nhằng lẻ đông ké, Ngườm Chiêng lẻ dú chang pù phja nâng, pỉ noọng dú nẩy roọng lẻ phja Cò Mạ, quây piên chái Việt –Trung quạng 10 cái hin. Ngườm nẩy pjót oóc pạng lăng pù phja, tó nả ăn ngườm mì ăn lủng nâng, cẳp tọ tẻo rì, dặng dú chón phja lẻ sẹ mủng quảng, hăn đảy thuổn thảy bại búng dú pạng tẩư... Tứ pi 1966 thâng pi 1968, Đài đang slí chang slì cẩn khoái tẳng có hẩư pjọm xáu ten roọng lẻ Công trường K50. Pửa tỉ, bại công nhân, bại pỉ noọng thâng hết công dú nẩy lai khửn thâng lẩn xiên cần. Pỉ noọng dú xạ Đình Minh vạ bại tỉ fuông chang slảnh Cao Bằng đạ nắm sluốn cừn vằn, pang chỏi tẳng có búng sle tẳt bại thình máy dú chang ngườm. Cống Hải lẩn pện nẩy:

“Ngườm Chiêng lẻ ăn ngườm nâng mì 2 tàng lồm khảu đảy, lẻ tỉ nâng chăn đây, chăn ngám hảp sle tặt máy phát thanh. Pửa tỉ, chang ngườm mì lai hin, pác ngườm tẻo cẳp, lèo chàn pây chắng khảu chang ngườm đảy. Boong khỏi cạ mừa fiểc tẳng có búng nẩy, tầu đú lẻ lèo roọng riểc lai cần, mì vằn mì 400 thâng 500 cần. Phả ngườm, cần lẻ tặt mìn, cần lẻ ngạo hin, cần hâư tó lồng rèng vạ hết khoái táng. Boong khỏi hết quá cừn vằn, nắm sluốn slì giờ lăng”.

Noỏc máy slu, phát, phòng kỵ thuật tặt dú chang phja, mì ăn slâu slu sóng cải nâng cụng đảy tẳng dú chón phja Cò Mạ. Tó nả ăn Ngườm Chiêng lẻ bại ăn lườn to máy nổ, lườn to bại cúa cái, lườn hung hang khẩu phjắc, lườn sle công nhân dú vạ bại ăng ten phát sóng công suất rèng. Pi 1968, Đài A3 đạ đảy tẳng có pjọm, slặn slàng phát sóng chang tằng nặm mường vạ phát pây Châu Âu. Pửa nẩy, Đài mì quạng 70-80 cần hết fiểc dú nẩy, chang tỉ fấn lai lẻ bại pỉ noọng nhình vạ fấn lai lẻ dú bại slảnh tẩư xuôi khửn mà hết fiểc, lụ tằng bại nhình slao dú thành phố xằng hết fiểc nắc, fiểc khỏ slắc pày. Tọ xáu slim ki tảy khỏ pậu đạ khảm quá bại vằn chăn cạ khỏ nhủng, sliểu sluốn dú búng đin piên chái quây quẹng nẩy.

5 giờ quá 5 phút vằn 19/12/1972, Đài khay heng Mễ Trì mẻn tầư bom B52, nắm fát sóng đảy, tọ ngám 9 phút lăng tỉ, Đài A3 xày bại Đài sle phứa đai đạ xày phát sóng, tâu tẻo đảy sóng cúa Đài Cằm phuối Việt Nam, tủp slán đảy bại tàng dưởng cúa slấc dảc lẻ phả sóng đài cúa đin mường lầu, hết hẩư pỉ noọng slứn slim khảu pan tức tẻp slấc cúa dân tộc. Chứ mừa pửa tỉ, dả Nguyễn Thị Tâm lẩn cạ:

“Pửa tàu bên cúa Mỵ tức khảu Đài Mễ Trì, boong khỏi nhỉn đảy lệnh khay máy vạ phát sóng. Cón tỉ boong khỏi đạ chắp xặp slặn slàng, pửa nhỉn đảy điện páo, lẻ boong khỏi ết slì khay sóng. Khay khửn cao áp, tứ khửn cao áp thâng hết đảy đo mọi mòn vạ tỉnh đảy nhìn cằm “Nẩy lẻ Cằm phuối Việt Nam, phát thanh tứ Hà Nội…” lẻ 9 phút, khỏi lẻ cần chực máy. Pửa đạ phát sóng đảy đây mjảc lẻ 2 pỉ noọng chực chăn hôn hỉ, tèo tỏt khửn lẹo”..

Đài A3 đạ phát sóng liền chặp quá cừn vằn chang 2 bươn thâng pửa đài Đài Mễ Trì đảy tẳng có tò tẻo. Lăng tỉ, Đài tẻo hết fiểc phát sóng pây Châu Âu vạ lai búng dú chang nặm mường thâng vằn slán hòi mừa Hà Nội pi 1978. Chang 10 pi hết fiểc, Xáu mòn căm cốc tải tầu cúa cần hết cốc Đài Trần Tường, vạ mòn tảy khỏ cúa thuổn thảy pỉ noọng hết fiểc dú chang Đài, lẻ Điện đài A3 đạ hết chăn đây bại fiểc đảy chao…

Tải boong khỏi thâng dương Ngườm Chiêng, cống Lý Văn Đồng dú bản Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh, pửa pày hết Công an, vạ mì slì hết Chỉ huy phó đơn vị pao chực Đài A3 tứ pi 1972 thâng pi 1973 chứ tẻo: Pửa tỉ, mọi fiểc lèo dăm vậy, pỉ noọng tan chắc A3 lẻ tỉ ngòi mừa chiết hí, nhằng tẻo thuổn thảy lèo hết nèm 3 tàng dưởng: Nắm chắc, nắm tỉnh, nắm hăn:

“Dú nẩy ngòi chực chăn slặt slọ, khảu oóc nắm chử cần quén lẻ nắm đảy khảu, tỉ lẻ tói xáu cần bưởng noỏc. Nhằng pỉ noọng dú bản nẩy tó nắm đảy khảu, tan hết nà dú pạng noỏc đai. Đơn vị pao chực quá cừn vằn, noỏc mà nhằng pây họp xáu pỉ noọng, slắng cạ pỉ noọng pửa hăn cần lác khảu bản mà lẻ lèo ết slì páo hẩư boong khỏi chắc”.

Xáu cống Đồng vạ bại pỉ noọng dú xạ Đình Minh, Đài A3 đạ pền fấn nâng cúa lịch sử dú đin tỉ lầu. Chang 10 pi Đài hết fiểc dú nẩy, bại pỉ noọng dú nẩy đạ lồng lèng pang chỏi hẩư sóng Cằm phuối Việt Nam đảy chực mắn. Sle chứ thâng công lèng cúa pỉ noọng, pi 2007, Tổng Giám đốc Đài Cằm phuối VN đạ tả slưởng bằng on hẩư pỉ noọng dú xạ Đình Minh, pjom đạ mì công rèng chực mắn đảy búng phát sóng Đài cúa tằng nặm mường chang slì tức Mỵ tứ pi 1972 – 1975.

  Vằn 29/6/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao vạ Du lịch đạ mì quyết định chủn hẩư Tỉ hết fiểc cúa Đài Cằm phuối VN dú Ngườm Chiêng lẻ búng mai sle lịch sử cúa tằng nặm mường, sle chứ thâng mòn toỏng cóp cúa Đài A3 xáu lịch sử cúa đin mường. Vạ nẩy tó lẻ mòn hôn hỉ vạ chăn mì tha nả cúa pỉ noọng dú tỉ fuông. Dả Nguyễn Thị Mới, dú bản Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh (slảnh Cao Bằng) cạ pện nẩy:

“Boong khỏi chăn mì tha nả nhoòng đin tỉ lầu đạ lẻ tỉ pao chực hẩư Đài Cằm phuối VN đảy an ỏn, khỏi ngầư búng nẩy sẹ khoái táng đảy chướng chỏi, sle lai pỉ noọng xẩư quây đảy thâng dương chồm”.

Xáu mòn pang chỏi cúa pỉ noọng bại dân tộc dú búng piên chái Cao Bằng, Đài A3 đạ hết chăn đây đảy fiểc cúa lầu, cỏp fấn cẩn diếu chang fiểc chực mắn sóng cúa Đài Cằm phuối Việt Nam khảm quá bại dưởng khỏ, phác tin mừa bại pan tức hình, phác cằm phuối cúa Đảng, cúa pỉ noọng thâng khóp slí fuông, xày xáu tằng nặm mường tức hình slấc thâng pày tốc hang./.

SÓNG TIẾNG NÓI VIỆT NAM NGÀY ẤY TỪ HANG NGƯỜM CHIÊNG

Trước tình hình giặc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc, năm 1966, hang Ngườm Chiêng, xóm Bình Lang, xã Đình Minh (nay là xóm Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh) huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng được Đài TNVN chọn làm nơi đặt hệ thống máy phát sóng phát thanh dự phòng, còn được biết đến với tên gọi Đài A3. Hơn 10 năm hoạt động, Đài A3 đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, góp phần quan trọng giữ mạch sóng vững vàng qua mưa bom, bão đạn. Với những người dân nơi biên cương Cao Bằng, Ngườm Chiêng cũng trở thành một phần lịch sử rất đáng tự hào khi mới đây, nơi đây được công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.

  Ông Nông Thế Hải (80 tuổi) và vợ là bà Nguyễn Thị Tâm (78 tuổi) những cựu cán bộ, nhân viên của Đài A3, hiện sống tại phường Đề Thám, thành phố Cao Bằng (tỉnh Cao Bằng).

Năm 1965, khi đang là cán bộ của Điện đài Việt Bắc, ông Nông Thế Hải nhận lệnh điều động về Bình Lang, nơi chỉ cách quê nhà ông gần 2 km công tác và trở thành một trong 6 cán bộ khung của Đài A3, phụ trách mảng hậu cần. Vợ ông Hải, bà Nguyễn Thị Tâm quê Phú Thọ, lên Ngườm Chiêng năm 1966, đảm nhận nhiệm vụ Kỹ thuật viên thu, phát sóng. Ông bà gặp nhau và nên duyên cũng từ mảnh đất này.

Khu vực Bình Lang khi đó chủ yếu là rừng rậm, hang Ngườm Chiêng nằm trong một ngọn núi người dân địa phương gọi là Cò Mạ, tức là “Cổ Ngựa”- cách biên giới Việt –Trung chừng mười cây số. Hang đá tự nhiên có lối thông ra phía sau núi, trước cửa hang là một thung lũng hẹp nhưng kéo dài, từ đỉnh núi có thể bao quát một khu vực rộng lớn xung quanh…. Từ những năm 1966 đến năm 1968, Đài trong giai đoạn xây dựng gấp rút với tên gọi Công trường K50. Khi đó, rất đông công nhân, dân công tham gia phá núi, mở rộng lòng hang để đặt máy móc bên trong. Ông Hải nhớ lại:

  “Lúc bấy giờ hang nhiều đá, lổn nhộn, cửa hang hẹp phải bò trườn  vào mới được. Chúng tôi đặt vấn đề xây dựng đầu tiên là phải tập trung lực lượng, huy động dân công. Có ngày lên đến 400-500 người ấy. Khai phá hang thì anh thì nổ mìn, anh thì đục, bẩy đá, ai cũng khẩn trương, hăng say. Chúng tôi làm cả ngày cả đêm, không có tính ngày giờ gì đâu”.

Ngoài máy thu, phát, phòng kỹ thuật đặt trong lòng núi, phía trước Ngườm Chiêng là hệ thống các công trình như nhà để máy nổ, nhà kho, nhà cơ khí, nhà ăn, khu tập thể công nhân và hệ thống ăng ten phát sóng công suất lớn. Năm 1968, Đài A3 cơ bản hoàn thành, sẵn sàng hoạt động với nhiệm vụ phát sóng trong nước và phát sóng đối ngoại đi Châu Âu. Lúc này, Đài có khoảng 70-80 cán bộ, nhân viên, trong đó nữ chiếm hơn một nửa.

5 giờ 5 phút ngày 19/12/1972, Đài Phát sóng phát thanh Mễ Trì trúng bom B52, sóng gián đoạn, nhưng chỉ đúng 9 phút sau, A3 cùng các đài dự phòng khác đã đồng loạt phát sóng, nối lại mạch Tiếng nói Việt Nam, đập tan âm mưu kẻ thù là đánh phá làn sóng phát thanh quốc gia, giúp giữ vững ý chí, niềm tin của đồng bào, nhân dân với cuộc kháng chiến của dân tộc. Nhớ về giây phút ấy, bà Nguyễn Thị Tâm bồi hồi:

  “Lúc mà máy bay Mỹ đánh vào Đài Mễ Trì, chúng tôi được lệnh lên máy và phát. Trước đấy chúng tôi đã sẵn sàng chuẩn bị rồi, khi được điện báo viên báo, chúng tôi lên máy luôn. Bấm lên cao áp, từ lên cao áp, chuẩn máy các kiểu được có tiếng “Đây là Tiếng nói Việt Nam, phát thanh gần Hà Nội…” là 9 phút, tôi trực tiếp ở máy. 2 chị em trực chúng tôi ôm nhau reo lên, xúc động, lúc ấy cảm giác sung sướng lắm”..

Đài A3 đã thực hiện tiếp, phát sóng liên tục 24/24h trong suốt 2 tháng cho đến khi Đài Mễ Trì khôi phục hoàn toàn. Sau đó, Đài tiếp tục nhiệm vụ phát sóng đi Châu Âu và một số khu vực nội địa cho tới ngày giải thể và rút về Hà Nội năm 1978. Trong hơn 10 năm hoạt động, dưới sự chỉ huy của Đài trưởng Trần Tường, sự nỗ lực của tập thể cán bộ nhân viên, Điện đài A3 đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao…

Dẫn chúng tôi thăm lại di tích Ngườm Chiêng, ông Lý Văn Đồng hiện sống tại thôn Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh, cựu cán bộ Công an vũ trang, từng là Chỉ huy phó đơn vị vũ trang bảo vệ Đài A3 từ năm 1972 đến 1973 nhớ lại: Khi đó, vì yếu tố bí mật, người dân chỉ biết A3 là một trạm nghiên cứu khí tượng, còn lại tất cả đều nhất nhất thực hiện 3 không: không biết, không nghe, không thấy:

  “Ở đây bảo vệ rất nghiêm ngặt, đi ra, vào lạ mặt là không được vào rồi đấy là vòng ngoài. Còn người dân ở đây cũng không được vào, chỉ làm ruộng ở ngoài hàng rào thôi. Đơn vị bảo vệ suốt ngày đêm, ngoài ra còn đi họp với dân, tuyên truyền với dân thấy ai lạ mặt vào vòng ngoài phải báo ngay cho chúng tôi biết”.

Với ông Đồng và những người dân xã Đình Minh, Đài A3 như một phần của lịch sử quê hương mình. Suốt hơn 10 năm Đài đóng quân, đồng bào nơi đây đã hết lòng giúp đỡ, che chở để cánh sóng Tiếng nói Việt Nam vững vàng đi khắp năm châu bốn bể. Ghi nhận công lao ấy, năm 2007, Tổng Giám đốc Đài TNVN đã tặng nhân dân xã Đình Minh bằng khen do có thành tích bảo vệ an toàn cơ sở phát thanh quốc gia trong công cuộc kháng chiến chống Mỹ giai đoạn 1972 – 1975.

Ngày 29/6/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có  quyết định công nhận Di tích Đài TNVN tại hang Ngườm Chiêng là Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Đây là sự ghi nhận đối với đóng góp của Đài A3 với lịch sử đất nước và cũng là niềm vui, tự hào của nhân dân địa phương. Bà Nguyễn Thị Mới, người dân xóm Bó Đa, thị trấn Trùng Khánh (tỉnh Cao Bằng) nói:

  “Chúng tôi người dân rất tự hào về quê hương mình, tự hào vì đã là nơi chở che cho Đài TNVN an toàn, tôi hy vọng di tích này sẽ sớm được trùng tu, tôn tạo để phục vụ du lịch, bạn bè du khách đến thăm”

Dưới sự đùm bọc, che chở của đồng bào, nhân dân các dân tộc nơi biên cương Cao Bằng, Đài A3 hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình, góp phần quan trọng đưa làn sóng Tiếng nói Việt Nam vững vàng qua gian khó, truyền tin chiến thắng, truyền tiếng nói của Đảng, của nhân dân đến muôn phương và cùng với cả nước đi đến thắng lợi cuối cùng trong cuộc kháng chiến trường kỳ thống nhất đất nước./.