Xày xáu then cốc, then tặt cằm mấư sle au pây chiềng dú tềnh sân khấu sle hẩư lai pỉ noọng xẩư quây chắc thâng, lụ sle bại slắm ón slon ngải lẻ mòn tảy khỏ cúa bại nhạc sị, nghệ nhân, nghệ sị chang lai pi quá. Chang tỉ mì cần nâng đảy pỉ noọng cần Tày, cần Nùng chang tằng nặm mường nắt điếp, tỉ lẻ nhạc sị Hoàng Hoa Cương. Cống đạ dom lai công lèng sle chướng chắp tàng then đảy bên slung, bên quây.

Nhạc sị Hoàng Hoa Cương slinh pi 1930, dú xạ Đề Thám, hoẹn Hòa An, slảnh Cao Bằng cà này lẻ thành phố Cao Bằng, slảnh Cao Bằng. pi 1945, pửa ngám đảy 15 pi, nhạc sị Hoa Cương xường slì cóp nả khảu bại pày chiềng hảt, lượn vạ chang slim cống xường slì nắt nỉu xáu tàng mjạc cúa dân tộc.

Pi 1954, lăng pửa pây bộ đội mà, cống mà hết fiểc dú Sở Văn hóa - Thông tin slảnh Cao Bằng,  chang slì tỉ, cống đạ tặt cằm đảy lai bài then pện:Tổ khúc non xa xa, Ba Bể pé tiên, Hai chỏi rủng tàng Bảc, Phua bộ đội, mjề dân quân, Hải bjoóc hải hoa, Xuân mà khau phia Cao Bằng, Bjoóc mác tào dú tềnh pé Ba Bể… hẩư Đoàn nghệ thuật slảnh Cao Bằng vạ pây chiềng dú lai tỉ. NSUT Hoàng Kim Tuế, pửa cón lẻ cần hết cốc đoàn Nghệ thuật slảnh Cao Bằng lẩn pện nẩy :

''Nhiều bài then ông sáng tác từ năm 1967-1968 lâu lắm rồi nhưng khi nhắc đến ai cũng nhớ, Chi hội Bảo tồn dân ca thành phố Cao Bằng hàng ngày tập luyện với nhau, hát những bài của ông Hoa Cương có lần còn vừa hát vừa khóc vì mọi người có rất nhiều kỷ niệm với ông. Ông đã có rất nhiều đóng góp. Những lời thơ của ông rất sâu sắc, nói lên được những tình cảm xóm làng, quê hương như bài Ba Bể pé tiên và còn một bài nữa khi nhắc đến tên bài hát ai cũng nhớ đó là bài then Phua bộ đội, mjề dân quân. Tôi ước gì có nhiều người làm được như ông."

Nhạc sị Hoa Cương pửa cón hết lai fiểc táng căn pện: hết cốc Đoàn Văn công slảnh Cao Bằng, cần hết cốc trường Nghệ thuật slảnh, cần hết cốc Phòng văn nghệ - xuất bản Ty văn hóa Cao Bằng …. ết lẻ cống đạ dom lai slì giờ vạ công lèng sle xa thắp mừa bại tàng Then dú búng Việt Bắc. Bại mòn cống xa thắp đảy đạ đảy in pền xéc vạ đảy Viện Văn hoá Nghệ thuật quốc gia Việt Nam chướng củ au sle. Thâng cà này, lẩn chục bài then đảy cống tặt cằm đảy bại ca sị nghệ sị pây chiềng dú chang vạ noỏc nước, đạ đảy lai giải slung. Bại bài then cúa cống nhằng đảy au khảu slon tạy dú trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Việt Bắc. Nghệ sị Nguyễn Xuân Bách, slấy slư Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Việt Bắc hẩư chắc:

"Những bài then được đặt lời mới của nhạc sĩ Hoa Cương, khi đem đi biểu diễn đã nhận được sự yêu thích của đông đảo khán thính giả. Và các bài then của nhạc sĩ Hoa Cương đã được các giảng viên của Trường Văn hoá nghệ thuật Việt Bắc đưa vào chương trình dạy học nghệ thuật từ khi trường mới được thành lập. Cho đến nay, đã trải qua hơn 60 năm nhưng các bài hát của nhạc sĩ Hoa Cương như bài then Phua bộ đội, mjề dân quân, Ba Bể pế tiên, Phác chài chiến sỵ biên cương…vẫn được sử dụng trong chương trình dạy học cho các sinh viên trong truờng, và đã được đưa vào trong giáo trình dạy đàn hát then của nnhà trường. Nhạc sĩ Hoa Cương với nhạc sĩ Đinh Quang Khải, nhạc sĩ Kim Ly là những người đã có nhiều công trình nghiên cứu, giúp cho hát then được nhiều người biết đến và yêu thích.

Pi 1968 pan tức tẻp slấc Mỵ cháu đin mường đang slí dám khảu slì chăn khên khoỏng, tằng nặm mường đang slí lồng lèng chắp sặp tằng cần, tằng cúa sle khửn tàng thâng tỉ tức slấc. Nhạc sĩ Hoa Cương đạ tặt cằm bài then “Phua bộ đội, mjề dân dân” nèm tàng then miền Tây cúa slảnh Cao Bằng sle on pỉ noọng nhình dân quân Bạch Đằng, hoẹn Hoà An, slảnh Cao Bằng vạ bài then nẩy pửa đảy phát dú tềnh sóng Đài phát thanh khu tự trị Việt Bắc quá heng chiềng van ón cúa nghệ sị Hoàng Bích Thu đạ hết hẩư bại chiến sị chăn cạ slim phông. Bài then nẩy đạ pây nèm dám kha cần lỉnh thâng khóp bại búng tức tẻp slấc chang tằng nặm mường....

Chang slì hết cốc Đoàn văn công slảnh Cao Bằng, Nhạc sị Hoa Cương đạ khay lởp slon chiềng then tức tính hẩư pỉ noọng cần Tày, cần Nùng dú chang slảnh xáu ngầư slưởng Then sẹ nắm mẻn lừm tả pây. Pửa tỉ, pỉ noọng dú bại hoẹn quây thâng slon chăn lai. NSUT Hoàng Kim Tuế hẩư chắc them:

"Nhạc sỹ Hoa Cương sáng tác được rất nhiều bài hát, các ca khúc nhạc mới thì tôi không nhớ rõ nhưng riêng các bài then đặc sắc khoảng hơn hai chục bài. Hiện nay, các bài hát của ông như một giáo án dùng để dạy đàn tính hát then cho thế hệ trẻ và người yêu thích hát then. Với lời thơ mộc mạc miêu tả quê hương, nói lên tình yêu chiến sỹ trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, về cách mạng, về Bác Hồ…làm cho cả người hát và người nghe vô cùng xúc động. Hiện nay, Đoàn nghệ thuật nói chung và Hội bảo tồn dân ca tỉnh Cao Bằng nói riêng, trong những dịp kỷ niệm hay có ngày lễ thì chúng tôi vẫn hát các bài then của nhạc sỹ Hoa Cương để phục vụ công chúng."

Dom tằng tởi cần hẩư bại tàng mjạc, nhạc sị Hoa Cương đạ sle tẻo đảy chăn lai bài then cáp liển xáu lai slắm cần Tày, Nùng. Noỏc mà bại bài mjạc mấư cúa cống pện: Từ Việt Bắc quê hương,Dù rằng em hát chưa hay,Thị xã Cao Bằng tôi yêu, Ru hời ngủ ngoan con ơi, vở nhạc kịch “Cây Bờ Reng Trường Sơn” …cụng đảy hết nèm tàng mjạc cúa cần Tày, cần Nùng. Slì xuân mấư tẻo mà thâng, tứ slì xuân pi 2009 thâng cà này lẻ bại slì xuân nắm nhằng nhạc sị Hoa Cương, tọ bại bài then cúa cống sle tẻo vận nhằng mại mại chang slim slẩy cúa bại slắm ca sị, nghệ sị, thuổn thảy bại pỉ noọng vạ nhằng mại mại xáu pi bươn./.

NHẠC SĨ HOA CƯƠNG VÀ DÂN CA TÀY

Cùng với then cổ, then đặt lời mới để đưa lên sân khấu biểu diễn giới thiệu cho bạn bè gần xa hoặc để giới trẻ dễ tiếp cận là hướng đi đúng được các nhạc sĩ, nghệ nhân, nghệ sĩ nỗ lực thực hiện nhiều năm qua. Một trong những cái tên được cộng đồng Tày Nùng Việt Nam yêu quí là nhạc sĩ Hoàng Hoa Cương. Ông đã dành tâm huyết của mình để chắp cánh cho những làn điệu then bay xa.  

Nhạc sĩ Hoàng Hoa Cương sinh năm 1930, quê ở xã Đề Thám, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng nay là thành phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng. Năm 1945, khi mới 15 tuổi, nhạc sĩ Hoa Cương tham gia sôi nổi các hoạt động văn nghệ và trong ông luôn ấp ủ niềm đam mê với âm nhạc dân tộc.

  Năm 1954, sau khi rời quân ngũ, ông về công tác ở Sở Văn hóa - Thông tin Cao Bằng, trong thời gian đó ông đã sáng tác nhiều bài then như: Tổ khúc non xa xa, Ba Bể pế tiên, Trăng soi đường Bác, Phua bộ đội, mjề dân quân (Chồng bộ đội, vợ dân quân), Hải bjoóc hải hoa (Hái nụ, hái hoa), Xuân về non nước Cao Bằng, Hoa đào trên Hồ Ba Bể… cho cho Đoàn nghệ thuật tỉnh Cao Bằng và đi biểu diễn ở nhiều nơi. NSUT Hoàng Kim Tuế, nguyên Trưởng đoàn Nghệ thuật tỉnh Cao Bằng kể:

"Nhiều bài then ông sáng tác từ năm 1967-1968 lâu lắm rồi nhưng khi nhắc đến ai cũng nhớ, Chi hội Bảo tồn dân ca thành phố Cao Bằng hàng ngày tập luyện với nhau, hát những bài của ông Hoa Cương có lần còn vừa hát vừa khóc vì mọi người có rất nhiều kỷ niệm với ông. Ông đã có rất nhiều đóng góp. Những lời thơ của ông rất sâu sắc, nói lên được những tình cảm xóm làng, quê hương như bài Ba Bể pế tiên và còn một bài nữa khi nhắc đến tên bài hát ai cũng nhớ đó là bài then Phua bộ đội, mjề dân quân. Tôi ước gì có nhiều người làm được như ông."

Nhạc sĩ Hoa Cương từng đảm đương nhiều trọng trách khác nhau như: Trưởng Đoàn văn công tỉnh Cao Bằng, Hiệu Trưởng trường Nghệ thuật tỉnh, Trưởng Phòng văn nghệ - xuất bản Ty văn hóa Cao Bằng …. Đặc biệt, ông dày công nghiên cứu về hát Then ở khu vực Việt Bắc. Công trình này được in thành sách lưu ở Viện Văn hoá Nghệ thuật quốc gia Việt Nam. Đến nay, hàng chục bài hát then do ông sáng tác, đặt lời được các ca sỹ, nghệ sỹ biểu diễn trong và ngoài nước được giải cao. Các tác phẩm âm nhạc của ông còn được đem vào dạy học ở trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Việt Bắc. Nghệ sỹ Nguyễn Xuân Bách, giảng viên Trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Việt Bắc cho biết:

 "Những bài then được đặt lời mới của nhạc sĩ Hoa Cương, khi đem đi biểu diễn đã nhận được sự yêu thích của đông đảo khán thính giả. Và các bài then của nhạc sĩ Hoa Cương đã được các giảng viên của Trường Văn hoá nghệ thuật Việt Bắc đưa vào chương trình dạy học nghệ thuật từ khi trường mới được thành lập. Cho đến nay, đã trải qua hơn 60 năm nhưng các bài hát của nhạc sĩ Hoa Cương như bài then Phua bộ đội, mjề dân quân, Ba Bể pế tiên, Phác chài chiến sỵ biên cương…vẫn được sử dụng trong chương trình dạy học cho các sinh viên trong truờng, và đã được đưa vào trong giáo trình dạy đàn hát then của nnhà trường. Nhạc sĩ Hoa Cương với nhạc sĩ Đinh Quang Khải, nhạc sĩ Kim Ly là những người đã có nhiều công trình nghiên cứu, giúp cho hát then được nhiều người biết đến và yêu thích."

Năm 1968, cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đang bước vào thời kỳ quyết liệt, cả nước đang dồn sức người, sức của cho tiền tuyến, động viên thanh niên lên đường tòng quân giết giặc, nhạc sĩ Hoa Cương đã sáng tác bài then “Phua bộ đội, mjề dân dân” dựa theo làn điệu then miền Tây của tỉnh Cao Bằng để tặng đội nữ dân quân Bạch Đằng, huyện Hoà An, tỉnh Cao Bằng và bài hát này được phát trên sóng Đài phát thanh khu tự trị Việt Bắc qua giọng hát trong trẻo ngọt ngào của nghệ sĩ Hoàng Bích Thu đã làm nức lòng các chiến sĩ. Bài hát như một hành trang tinh thần theo bước chân người lính trên khắp các chiến trường…

Trong thời gian làm Trưởng Đoàn văn công tỉnh Cao Bằng, Nhạc sĩ Hoa Cương đã mở lớp dạy hát then, đàn tính cho bà con người Tày, Nùng ở tỉnh với hy vọng then sẽ không bao giờ bị mất đi. Khi đó, người từ các huyện xa đến học rất đông. NSUT Hoàng Kim Tuế cho biết thêm:

"Nhạc sỹ Hoa Cương sáng tác được rất nhiều bài hát, các ca khúc nhạc mới thì tôi không nhớ rõ nhưng riêng các bài then đặc sắc khoảng hơn hai chục bài. Hiện nay, các bài hát của ông như một giáo án dùng để dạy đàn tính hát then cho thế hệ trẻ và người yêu thích hát then. Với lời thơ mộc mạc miêu tả quê hương, nói lên tình yêu chiến sỹ trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, về cách mạng, về Bác Hồ…làm cho cả người hát và người nghe vô cùng xúc động. Hiện nay, Đoàn nghệ thuật nói chung và Hội bảo tồn dân ca tỉnh Cao Bằng nói riêng, trong những dịp kỷ niệm hay có ngày lễ thì chúng tôi vẫn hát các bài then của nhạc sỹ Hoa Cương để phục vụ công chúng."

Dành trọn cuộc đời cho âm nhạc, nhạc sĩ Hoa Cương đã để lại một kho tàng các bài hát gắn liền với nhiều thế hệ người Tày, Nùng. Ngoài ra các ca khúc nhạc mới của ông như bài: Từ Việt Bắc quê hương, Dù rằng em hát chưa hay, Thị xã Cao Bằng tôi yêu, Ru hời ngủ ngoan con ơi, vở nhạc kịch “Cây Bờ Reng Trường Sơn” … cũng mang âm hưởng dân ca của dân tộc Tày, Nùng. Một mùa xuân mới lại về, từ mùa xuân 2009 đến nay là những mùa xuân vắng nhạc sĩ Hoa Cương, nhưng những giai điệu quê hương, giai điệu mùa xuân của miền núi ông để lại cho đời vẫn còn mãi mãi trong lòng các thế hệ ca sỹ, nghệ sỹ, người dân và còn lại mãi mãi với thời gian./.