Đhị bêl doọ trơ vâng, đha đhâm Cơ Tu Arâl Anhức ặt đhị vel Cr’toonh, chr’val A Vương, chr’hoong Tây Giang năc tơt cooch boọc n’loong coh tang đong đay. Lâng achị, chuung, a noo choom cooch boọc, pa chăm đhị zập t’clăh căh cợ đhị bha lầng âng n’loong, vaih rau âng đay kiêng lêy. Anoo Anhức đoọng năl, tơợ p’niên bơơn lêy apêê t’cooh c’cooch đhị Gươl lâng bấc pr’đhang cơnh: ma nuyh tơt âm buôh, pân đil ọom ha roo, cloh ha bhoo, tân tung da dặ, tâm goong, n’toong chiing, plọng khèn… Mơ chu tước Gươl năc năc a noo dzoọng nghía lêy đợ rau cr’nooch pa căh pr’ặt tr’mông, bh’rợ tr’nêng cơnh t’taanh, I’ih căh cợ apêê đha đhâm Cơ Tu lướt t’bơơn ađhăh dzăm… Cơnh đêêc, rau chăp kiêng cr’nooch âng ma nuyh Cơ Tu tơợ loom a noo dưr vaih ting c’moo c’xêê. Arâl Anhức xay moon, mơ chu vel đong bhrợ zập bhiệc bhan vêy cr’nooch Cơ Tu năc a noo zêng ting pâh đoọng bơơn ting tr’lưm tr’lêy, pa choom ta mooh tơợ apêê t’cooh t’ha, apêê ơy choom c’cooch b’boọc: “Loom cu kiêng bhlầng c’cooch, tu cơnh đêêc năc cu pa zay bhrợ đợ cr’nooch âng acu kiêng, xang năc đơơng pa căh rau chr’năp liêm âng cr’nooc Cơ Tu hêê. Jưah năc p’loon pa choom bhrợ tơợ apêê t’ha, apêê choom c’cooch đhị apêê vel bhươl lơơng. Acu rơơm kiêng cr’nooch âng ma nuyh Cơ Tu hêê bơơn zư pa dưr lâh mơ dzợ.”

Tơợ tr’pang têy tr’bech, đa đâh lâng cr’noọ lưch loom cơnh lâng bh’rợ c’cooch Cơ Tu, Arâl Anhức năc ơy t’vaih ha đay bấc pr’đươi liêm cra, chr’năp ma bhuy lâng bơơn bấc cha ner dal đhị zập g’luh tr’thi c’cooch âng ma nuyh Cơ Tu. C’moo 2019, cr’nooch “T’cooh bhươl tớt pa chăp” âng anoo ơy bơơn cha ner Pêê đhị G’luh tr’thi c’cooch âng ma nuyh Cơ Tu âng UBND chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng bhrợ; c’moo 2023, anoo jưah lâng apêê coh k’bhuh đay bơơn cha ner Muy lâng apêê cr’nooch “T’cooh bhươl, manuyh n’đhưưng, n’toong lâng đơơng đác” đhị g’luh c’cooch Cơ Tu đhị chr’hoong Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế. T’mêê đâu bhlầng, đhị t’ngay bhiệc bhan Văn hóa, Thể thao lâng Ddu lịch apêê chr’hoong da ding ca coong tỉnh Quảng Nam g’luh XX, anoo pa căh mặt chr’hoong Tây Giang ting pâh c’cooch lâng vêy bơơn cha ner pa zương.

Căh muy bơơn bhrợ rau cr’noọ âng c’la đay, anoo Anhức dzợ padưr loom chăp kiêng văn hóa đoọng ha pêê pr’chấc p’niên tơợ apêê bh’nơơn cr’nooch âng đay. Anoo Trần Văn Bảy ặt đhị vel Phú Túc, chr’val Hòa Phú, chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng đoọng năl, anoo kiêng lêy đợ cr’nooch âng anoo Anhức tu đoo đơơng bấc chr’năp liêm zư đơc rau ta nih liêm đăh apêê bh’rợ coh pr’ặt tr’mông zập t’ngay âng ma nuyh Cơ Tu:“C’la cu cung ting pâh bhrợ c’cooch bấc đhị lâng vêy  bơơn lưm anoo Anhức. Tơợ bấc chu đh’rưah lướt c’cooch cơnh đêêc năc cu lêy anoo Anhức coh Tây Giang bhrợ liêm bhlầng, cooch boọc đâh, cooch liêm. Mơ chu lướt thi c’cooch ađoo zêng bơơn cha ner dal. Acu chăp bhlầng lâng pa zay ting pa choom tơợ ađoo.”

T’ngay đâu, tu đhr’năng ha dưr âng pr’ặt tr’mông, rau tr’xăl đăh bh’rợ tr’nêng lâng pa bhlầng năc rau ha dưr âng bấc đăh c’lâng xa nay ơy bhrợ  vaih pazêng rau tr’xăl đăh chr’năp văn hóa âng ma nuyh Cơ Tu. Coh đêêc, đhr’năng bil pât r’dợ bh’rợ c’cooch âng ma nuyh Cơ Tu năc rau căh choom g’đech. T’cooh Bríu Hùng, Trường phòng Văn hóa Thông tin chr’hoong Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl, cr’chăl hay, đơn vị năc ơy p’loon tơợ apêê zên âng zập c’lâng xa nay, cr’nộ bh’rợ dự án đoọng bhrợ bh’rợ zư lêy bh’rợ c’cooch moon lalay lâng apêê chr’năp văn hóa âng ma nuyh Cơ Tu moon za zưm. Coh đêêc, bhrợ apêê lớp pa choom bh’rợ; t’vaih pr’đơợ đoọng ha pêê bhriêl t’bech, apêê chăp kiêng c’cooch ting pâh coh zập g’luh bhiệc bhan văn hóa – thể thao đhị  vel đong… Ting cơnh t’cooh Bríu Hùng, tơợ zập g’luh tr’thi, g’luh c’cooch âng ma nuyh Cơ Tu năc ơy tân đôr k’rơ lâh mơ  bh’rợ zư lêy đợ chr’năp văn hóa liêm cra pa têệt lâng pa dưr du lịch. Nâu cung năc đhị bơơn lêy, pa choom apêê pr’chấc p’niên coh bh’rợ c’cooch âng ma nuyh Cơ Tu cơnh ađhi Arâl Anhức:“Pazêng c’moo đăn đâu, ting t’ngay vêy bấc apêê dha đhâm c’mor ting pâh zư lêy chr’năp văn hóa âng ma nuyh Cơ Tu hêê cơnh c’cooch, t’taanh, ch’chiêh… Pa bhlầng năc đăh bh’rợ c’cooch âng Cơ Tu hêê, năc rau căh lâh bấc ma nuyh bhrợ, tu ngai pa bhriêl, g’lăng z’hai năc vêy choom cooch boọc. Arâl Anhức năc muy coh đợ apêê dzợ p’niên âng vel đong lưch loom lâng bh’rợ c’cooch nâu. Coh vel đong vêy 2 k’bhuh c’cooch năc apêê ruh tơợ 20 c’moo năc a choọh, lâng ruh 30 c’moo năc a têh. Apêê buôn tr’lưm đoọng đh’rưah cooch boọc đoọng pa chô kinh nghiệm jưah pa dưr g’lăng tr’bech âng đay./.”

Arâl Anhức - Người tiếp nối nghề điêu khắc truyền thống Cơ Tu

  Tuổi đời còn khá trẻ nhưng Arâl Anhức ở xã A Vương, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam lại có niềm đam mê đặc biệt với nghề điêu khắc gỗ Cơ Tu. Từ đôi tay khéo léo, sự sáng tạo, đặc biệt là tâm huyết với điêu khắc truyền thống Cơ Tu, Arâl Anhức đã tạo ra nhiều tác phẩm điêu khắc độc đáo, có giá trị nghệ thuật cao, đạt nhiều giải thưởng tại các Trại sáng tác điêu khắc Cơ Tu, các kỳ Liên hoan Văn hóa ở địa phương và khu vực.

Những lúc rảnh rỗi, chàng trai Cơ Tu Arâl Anhức ở thôn Cr’toonh, xã A Vương, huyện Tây Giang lại đục đẽo những khúc gỗ trước ngôi nhà nhỏ của mình. Chỉ với chiếc đục, anh Anhức khéo léo đục đẽo, chạm, trổ từng thớ gỗ theo hình hài mà mình mong muốn. Arâl Anhức cho biết, từ bé anh đã được xem các già làng, nghệ nhân điêu khắc tượng người với nhiều hình dáng khác nhau như: tượng người ngồi uống rượu, sàng gạo, giã gạo, múa tân tung-da dă, đánh chiêng, đánh trống, thổi khèn... Những lần đến Gươl làng, anh lại say sưa ngắm nhìn những hình tượng được chạm, trổ trên vách Gươl, mô phòng đời sống sinh hoạt hằng ngày như đan lát, dệt thổ cẩm hay phác họa buổi đi săn của các chàng trai Cơ Tu,... Cứ thế, tình yêu, niềm say mê với điêu khắc gỗ Cơ Tu trong anh lớn dần theo năm tháng. Arâl Anhức chia sẻ, mỗi khi địa phương tổ chức các hoạt động về sáng tác điêu khắc gỗ, anh đều đăng ký tham gia để được giao lưu, học hỏi các nghệ nhân lớn tuổi, nhiều kinh nghiệm:“Từ niềm đam mê điêu khắc gỗ, tôi tự tạo ra các sản phẩm ưng ý của mình rồi mang đến các ngày hội lớn để quảng bá cái đẹp văn hóa của người Cơ Tu. Đồng thời, cũng tranh thủ học hỏi kinh nghiệm của những người đi trước, các nghệ nhân ở địa phương khác. Tôi mong muốn điêu khắc Cơ Tu được bảo tồn và phát triển.”

Từ đôi tay khéo léo, sự sáng tạo và tâm huyết với điêu khắc Cơ Tu, Arâl Anhức đã tạo ra nhiều tác phẩm điêu khắc ưng ý và đạt giải thưởng cao tại các Trại sáng tác điêu khắc truyền thống Cơ Tu. Năm 2019, tác phẩm “Già làng suy nghĩ” của anh đã đoạt giải Ba tại Trại sáng tác điêu khắc tượng gỗ người Cơ Tu do UBND huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng tổ chức;  Năm 2023, anh cùng nhóm nghệ nhân điêu khắc huyện Tây Giang đoạt giải Nhất với các tác phẩm “Ông già làng, đánh trống, đánh chiêng và mời nước” tại Trại sáng tác điêu khắc Cơ Tu huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế. Mới đây, tại Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam lần thứ XX, anh đại diện huyện Tây Giang tham gia trình diễn nghệ thuật điêu khắc gỗ và tác phẩm của anh đã đoạt giải Khuyến khích.

Không chỉ thỏa mãn niềm đam mê của bản thân, anh Anhức còn khơi dậy tình yêu văn hóa truyền thống đến các bạn trẻ qua các tác phẩm của mình. Anh Trần Văn Bảy ở thôn Phú Túc, xã Hòa Phú, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng cho biết, mình rất thích ngắm các tác phẩm điêu khắc của Anhức vì nó mang nhiều ý nghĩa, lưu giữ rất chân thật về các hoạt động trong đời sống hằng ngày của người Cơ Tu:“Bản thân tôi cũng tham gia các Trại sáng tác điêu khắc nên được gặp anh Nhức ở nhiều nơi. Qua nhiều đợt cùng nhau đi thi như thế, tôi thấy anh Nhức ở Tây Giang làm rất tốt, tạo hình cũng nhanh. Bất cứ khúc gỗ có hình thù như thế nào cứ qua tay anh Nhức là thành tượng đẹp hết. Những lần đi thi như thế ảnh đều đoạt giải cao. Tôi rất nể phục và học hỏi từ anh Nhức rất nhiều điều.”

Ngày nay, trước sự phát triển kinh tế xã hội, sự chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, lao động đã thay đổi về diện mạo, bản sắc văn hóa của người Cơ Tu. Trong đó, nguy cơ mai một của nghệ thuật điêu khắc dân gian là điều khó tránh khỏi. Ông Briu Hùng, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết, thời gian qua, đơn vị đã tranh thủ nguồn vốn từ các chương trình, dự án thực hiện công tác bảo tồn nghệ thuật điêu khắc nói riêng và các giá trị văn hóa của người Cơ Tu nói chung. Trong đó,  tổ chức các lớp truyền nghề; tạo điều kiện cho các nghệ nhân tham gia lễ hội, hội thi văn hóa- thể thao trên địa bàn.... Theo ông Briu Hùng, thông qua các hội thi, trại sáng tác điêu khắc gỗ Cơ Tu đã góp phần lan tỏa mạnh mẽ việc bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp gắn với phát triển du lịch. Đây cũng là nơi phát hiện, bồi dưỡng những nhân tài trẻ trong điêu khắc Cơ Tu như Arâl Anhức: “Những năm gần đây, ngày càng có nhiều bạn trẻ tham gia bảo tồn văn hóa truyền thống Cơ Tu như điêu khắc, đan lát, dệt thổ cẩm… Đặc biệt, trong lĩnh vực điêu khắc Cơ Tu rất kén người, bởi đòi hỏi cao về óc sáng tạo, kỹ thuật cũng như niềm đam mê gắn bó với nó. Arâl Anhức là một nhân tố trẻ hiếm hoi của địa phương có tâm huyết với nghệ thuật điêu khắc. Trên địa bàn huyện có 2 nhóm điêu khắc gỗ Cơ Tu: nhóm từ 20 tuổi trở xuống và nhóm từ 30 tuổi trở lên. Các thành viên trong 2 nhóm này thường xuyên được gặp gỡ, giao lưu để trao đổi kinh nghiệm, truyền nghề cho nhau./.”