Chùa Khmer Nam Bộ buôn vêy apêê c’nặt bh’rợ: c’riing chùa, đong bhuôih bha lầng, đong apêê coh chùa ặt, đong bhrợ zập bh’rợ tr’nêng, đhị pa choom xa nay, tháp đơc bloo n’hang âng apêê căh dzợ… Đong bhuôih bha lầng năc đhị pa căh chr’năp liêm bhlầng âng nghệ thuật pr’đhang bh’rợ, cooch booc, pa chăm âng ma nuyh Khmer. Tu cơnh đêêc, đong bhuôh bha lầng năc bơơn ta bhrợ crêê cơnh pr’đhang, đợ ga măc cơnh: bhươh muy dal bơr, bha bhung lâng rôông leh đong năc ma mơ lâng vêy c’lâng lướt đhiêr đong điện n’nặc.

Chùa Vàm Ray, ặt coh vel Vàm Ray,chr’val Hàm Tân, chr’hoong Trà Cú, bơơn lêy năc chùa ga măc bhlầng lâng liêm bhlầng âng ma nuyh Khmer moon za zưm, tỉnh Trà Vinh moon lalay. Lêy tơợ ch’ngai, chùa Vàm Ray đui cơnh muy cung điện ma bhuy ma dang. Đông chùa đui cơnh muy tác phẩm nghệ thuật liêm cra pa tơợ c’riing moọt, bha bhung, za đêr, p’rang dzoóc pa tước pazêng apêê tượng, tang bhươn,… Pr’đhang bh’rợ âng chùa Vàm Ray đơơng chr’năp pr’đhang bh’rợ Angkor âng Campuchia, pa zưm lâng pr’đhang bh’rợ manuyh Khmer. Pa bhlầng, đhị tang chùa vêy tượng Đức Phật Thich Ca bêch, n’juối dal 54m, bhưah 16m, dal têh ooy piing 20m. Nâu đoo năc tượng Phật bêch coh nguôi ga măc bhlầng đhị miền Tây Nam Bộ.

Chùa Phnô Đôn (dzợ đh’nơc lơơng năc chùa Giồng Lớn căh cợ chùa Cò) đhị chr’val Đại An, chr’hoong Trà Cú, cung năc muy coh pazêng đong chùa ty ga măc lâng liêm bhlầng đhị tỉnh Trà Vinh. Năc vêy muya năm chùa đhị tỉnh Trà Vinh vêy bấc a chịm coọ chô ặt ma mông năc đông chùa nâu cung bơơn moon năc cơnh tang a chịm đhị tỉnh Trà Vinh.

Đong bhuôih bha lầng chùa Phnô Đôn bơơn ta bhrợ lâng bha bhung văng la ngec cơnh xooi bhi dưa. Tu bha bhung đong tooch lâng pr’đhang âng puôn đăh Mohabrom, a chịm dang Kêyno… rau văn hóa chr’năp bhlầng âng ma nuyh Khmer bhrợ vaih coh chùa. Sư cả Trương Văn Biển, trụ trì chùa Phnô Đôn truih:“Chùa nâu bhưah 60.000m2, ta bhrợ c’moo 1677. Ma nuyh Khmer năc vêy đong chùa đoọng pa dưr loom âng apêê. Ma nuyh Khmer lướt lễ chùa apêê t’ngay 8, 15, 23, 30 âm lịch. Phật tử zêng tước đơơng bha nuôih, apêê đơn ch’na cha đoọng ha pêê sư.”

Chr’hoong Trà Cú dzợ  vêy muy đong chùa tr’haanh lơơng năc chùa Long Trường, đhị vel Long Trường, chr’val Tân Hiệp. Zập c’moo, Chùa Long Trường buôn ta bhrợ đhị bhiệc bhan âng đhanuôr Khmer. T’cooh Trương Dừa, đhanuôr ặt đhị vel Long Trường, đoọng năl:“Bhiệc bhan Sen Dolta năc bhiệc bhan ga măc bhlầng ta bhrợ moọt t’ngay tr’cuôl c’xêê 8. Bhiệc bhan Chol Chnam Thmay năc bhiệc bhan hơnh deh c’moo t’mêê c’xêê 4. Chùa nâu ta bhrợ ơy đanh 185 c’moo. Chùa vêy tượng phật bêch, đhiêr năc vêy 80 vị la hán. Đhăm bhưah âng chùa lalăm hay năc lâh 20. 000m2 ha dợ nâu kêi bhrợ c’lâng lưch 2.000m2.”

Đhị tỉnh Trà Vinh vêy 3 chùa tu lâng cung chùa ga măc bhlầng pazêng: chùa Âng, chùa Hang lâng chùa Ông Mẹt, coh đêêc chùa Ông Mẹt bơơn Bộ Văn hóa, Thể thao lâng Du lịch xay moon năc c’kir cấp k’tiếc k’ruung c’moo 2009. Chùa Ông Mẹt cung năc đhị đơc Văn phòng Trị sự âng Phật giáo Khmer hệ pháo Mahanikay. Chùa Hang, lâh 300 c’moo ơy, ặt đhị thị trấn Châu Thành. Đh’nơc chùa Hang léh tơợ 3 bêệ c’riing moọt chùa bơơn ta bhrợ cơnh muy bêệ gợp vil, lalay lâng apêê chùa lơơng đhị Việt Nam. Ha dợ chùa Âng âng k’bhuh danh thắng Ao Bà Om, chùa Âng, Bảo tàng văn hóa ma nuyh Khmer, đhị phường 8, thành phố Trà Vinh. Chr’năp liêm âng chùa Âng năc vêy đhị đâu a năm tháp vêy xơơng bêệ bha bhung u tooch têh ooy chùa Khmer đhị tỉnh Trà Vinh. Tháp xơơng bha bhuung tooch ooy tếh pa căh chr’năp Ấn Độ giáo ooy pleng k’tiếc lâng acoon ma nuyh.

Trà Vinh năc zr’lụ k’tiếc manuyh Khmer ặt ma mông, tu cơnh đêêc apêê buôn lưm pazêng đong chùa đơơng chr’năp pr’đhang bh’rợ âng ma nuyh Khmer. Căh muy pa căh c’leh ty đanh, pazêng đong chùa đhị tỉnh Trà Vinh dzợ năc đhị zư đơc c’bhuh văn hóa chr’năp liêm âng ma nuyh Khmer./.

Về tỉnh Trà Vinh khám phá các chùa Khmer

Tỉnh Trà Vinh có hệ thống chùa Khmer đồ sộ nhất cả nước với 143 ngôi chùa, mỗi ngôi chùa đều mang đậm bản sắc văn hóa Khmer và có nét đặc trưng riêng. Trong đó, tiêu biểu là các chùa Vàm Ray, Chùa Phnô Đôn, chùa Kompong Đung, chùa Ông Mẹt, chùa Long Trường.

Ngôi chùa Khmer Nam Bộ thường có các hạng mục: cổng chùa, chánh điện, nhà tăng, nhà hội, giảng đường, tháp đựng cốt… Chính điện là nơi tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc, chạm khắc trang trí của người Khmer. Vì vậy, chính điện được xây dựng theo đúng quy cách, kích thước nhất định, như: chiều dài bằng hai lần chiều rộng, chiều cao bằng chiều dài, mái và thân là hai phần bằng nhau và có hành lang bao quanh điện.

Chùa Vàm Ray, nằm ở ấp Vàm Ray, xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, được xem là ngôi chùa lớn nhất và đẹp nhất của người Khmer nói chung, tỉnh Trà Vinh nói riêng. Nhìn từ xa, chùa Vàm Ray giống như một cung điện nguy nga, lộng lẫy. Toàn bộ chùa như một tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo, từ cổng vào, mái vòm, bức tường, cầu thang cho đến những bức tượng, sân vườn,... Kiến trúc chùa Vàm Ray mang phong cách Angkor của Campuchia, kết hợp cùng kiến trúc Khmer độc đáo. Đặc biệt, tại khuôn viên chùa có bức tượng Đức Phật Thích Ca nằm, được sơn son thếp vàng, dài 54m, rộng 16m, cao 20m. Đây cũng chính là tượng Phật nằm ngoài trời lớn nhất ở miền Tây Nam Bộ.

Chùa Phnô Đôn (còn có tên là chùa Giồng Lớn hay chùa Cò) nằm ở xã Đại An, huyện Trà Cú, cũng là một trong những ngôi chùa đồ sộ và hoành tráng nhất tại tỉnh Trà Vinh. Là ngôi chùa duy nhất ở tỉnh Trà Vinh có nhiều cò về sinh sống nên ngôi chùa này cũng được ví như sân chim ở tỉnh Trà Vinh.

Chính điện chùa Phnô Đôn được thiết kế với mái uốn cong mô hình đuôi rồng. Đỉnh nhà nhọn và cao với hình tượng thần bốn mặt Mohabrom, chim thần Kâyno,… đặc trưng của văn hóa Khmer tạo nên dấu ấn đặc biệt cho ngôi chùa. Sư cả Trương Văn Biển, trụ trì chùa Phnô Đôn, kể:"Chùa này rộng gần 6 mẫu (60.000 m2), xây dựng năm 1677. Người Khmer chỉ có ngôi chùa để tu dưỡng tâm hồn của họ. Người Khmer đi lễ chùa các ngày 8, 15, 23, 30 âm lịch. Phật tử đều đến cúng dường, họ đem cơm, thực phẩm cúng dường cho các sư."

Huyện Trà Cú còn có một ngôi chùa nổi tiếng khác là chùa Long Trường tọa lạc ở ấp Long Trường, xã Tân Hiệp. Chùa Long Trường thường xuyên được chọn là nơi tổ chức các các lễ hội hằng năm của đồng bào Khmer. Ông Trương Dừa, người dân ấp Long Trường, cho biết: "Lễ hội Sen Dolta là lễ hội lớn tổ chức vào rằm tháng 8. Lễ Chol Thnam Thmay là lễ mừng năm mới tháng 4. Chùa này hình thành 185 năm rồi. Chùa có tượng phật nằm phật nhập cõi niết bàn, xung quanh có 80 vị la hán. Diện tích chùa trước đây rộng hơn 20 công (20.000 m2) nhưng giờ làm đường hết 2 công."

Tại tỉnh Trà Vinh có 3 chùa cổ và cũng là chùa lớn, gồm: chùa Âng, chùa Hang và chùa Ông Mẹt, trong đó chùa Ông Mẹt được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích cấp Quốc gia năm 2009. Chùa Ông Mẹt cũng là nơi đặt Văn phòng Trị sự của Phật giáo Khmer hệ phái Mahanikay. Chùa Hang, hơn 300 năm tuổi, nằm ở thị trấn Châu Thành. Tên gọi chùa Hang xuất phát từ hệ thống 3 chiếc cổng vào chùa được xây dựng như một cái hang tròn với cửa kiểu vòm độc đáo, khác biệt với nhiều ngôi chùa ở Việt Nam. Còn chùa Âng thuộc cụm danh thắng Ao Bà Om, chùa Âng, Bảo tàng văn hóa dân tộc Khmer, tọa lạc tại phường 8, thành phố Trà Vinh. Nét độc đáo của chùa Âng là có ngôi tháp năm ngọn duy nhất trong các ngôi chùa Khmer ở tỉnh Trà Vinh. Tháp năm ngọn thể hiện triết lý Ấn Độ giáo về vũ trụ, thiên nhiên và con người.

Trà Vinh là vùng đất sinh sống lâu đời của người Khmer, nên người ta dễ dàng bắt gặp những ngôi chùa mang đậm nét kiến trúc truyền thống của người Khmer. Không chỉ khoác lên mình vẻ đẹp cổ kính, những ngôi chùa ở tỉnh Trà Vinh còn là nơi lưu giữ kho tàng văn hóa độc đáo của người Khmer./.