Chợ trung tâm thị trấn Bình Liêu, chr’hoong Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh bêl ra diu Chủ nhật ra hô ra hăm p’rá ma nưih c’câl bh’bhlêy. Ma nưih Tày, ma nưih Dao, ma nưih Sán Chỉ… tươc chợ căh muy đoọng tr’câl năc dzợ tr’lum dh’rưah.

Chợ phiên ăt đhị trung tâm chr’hoong l’lăm a hay ta bhrợ 6 phiên zâp c’xêê, n’đhang tơợ apêê c’moo 1970 âi dzang t’ngay Chủ nhật đoọng đha nuôr buôn lươt ra vach, câl bhlêy. Pr’đươi pr’dua công vêy râu tr’xăl, lâh mơ nông lâm, thổ sản, pr’đươi pa bhrợ ta têng, đac c’root, ha la z’nươu crâng, apêê bánh p’lêê p’coo cơnh: coóc mò, bánh ngải, bánh gật gù… năc nâu câi vêy p’xoọng bâc pr’đươi pr’dua, ch’na tơợ miền xuôi, apêê chr’hoong đăn đêêc đơơng âng tươc.

Rach đha đâc ooy k’noong k’noong k’tiêc 30km, chợ phiên chr’val Đồng Văn đhị n’dup dzung da ding Cao Ba Lanh năc vêy vaih đợ c’leh liêm la lay. Chợ k’tứi, bâc n’luung x’rang căh dzợ nhâm mâng. N’đăh đâu t’cooh ma nưih Tày xay pa căh bêệ ch’piah lươt ooy crâng, n’đăh n’tôh c’mâr Dao Thanh phán k’đươi câl ta la n’đooh, cr’chăng liêm cra cơnh lâng c’niêng t’boọ vàng. N’đhang liêm pr’hay bhlâng năc choom tươc n’luung x’rang cha cha x’ría chợ, đhị bâc quán phở xào tr’đăn đăn, đha hum yêm.

Phở xào Bình Liêu zâp ooy công vêy, n’đhang yêm bhlâng năc đhêêng coh chợ Đồng Văn a năm. Bâc ngai lươt ooy chợ công năc muy đoọng cha phở xào, ộm a lăc đha hum đh’rưah pr’zơc. N’đhơ cơnh đêêc, đoọng bơơn cha phở xào n’nâu năc đoo bh’rợ k’đhap tu quán năc muy pa câl bánh phở, t’mooi năc tươc chợ câl lêệ aoc, bhơi r’veh ting cơnh cr’noọ âng đay, đơơng tươc c’la quán xào lâng xì dầu, zr’ma. Amoó Vy Thị Bích âi vêy k’zêt c’moo xào phở coh chợ Đồng Văn đoọng năl: Đhia phở xào năc căh vêy choom mr’cơnh, n’đhơ vêy mr’đoo pr’đươi năc bánh phở tráng lâng têy, bhooc chooh, đha hum l’boot:“Zâp ra diu, acu dưr tơợ 3-4 giờ, g’lỵ bột, tráng bột, tươc dâng 7-8 giờ năc vêy phở đoọng xào, âi vêy t’mooi moot ooy quán bêl ooy năc xào bêl đêêc. Bâc bhlâng năc t’ngay bhiêc bhan, vêy bêl lưch k’zêt cân ch’nêêh đoọng g’lỵ bột phở. Apêê đoo đơơng tươc căh câ p’too moon câl đoọng ch’na n’hâu năc xào đoọng ha pêê, xào xang năc cha bêl pa puih yêm bhlâng.”

T’ngay chợ coh Đồng Văn la lua dưr vaih t’ngay bhiêc bhan năc bêl Điêng đhí zâp c’moo. Ma nưih Dao coh đâu moon coh t’ngay 4/4 âm lịch, n’đhơ vêy bhrợ n’hâu công căh vêy liêm choom, choh đong, đong c’lâm, bhrợ ha rêê năc ha roo căh choom vaih c’nuung… Apêê đoo ha dưr đơc zâp râu bh’rợ, p’loh t’rí ooy crâng a ruih, prang vel pr’zươc lươt cha ơh ooy chợ t’ngay 4 c’xêê 4. Adooh bhrôông ma nưih Dao, adooh t’viêng ma nưih Sán Chỉ, a doóh tăm âng ma nưih Tày, pân jưih pân đil bhui har coh phiên chợ. Ma nưih tr’lum tr’lêy, prá xay, booch rooi Pả dung, tr’thi tr’glụ, cr’chụt…Amoó Dường Tài Múi lâng anoo Trạng Gì Sỉnh xay moon:“Nâu câi năc acu công ting ahay, căh lươt pa bhrợ, xiêr ooy chợ cha ơh. Lum pr’zơc chr’ơh, ch’roonh l’lăm công choom, prá xay bhui har, doó râu rí k’pân k’chit, ngai công cơnh đêêc zêng.”

“Lươt đoọng lum lêy đhi noo, n’jưah lum đhi noo xang bhui har, ngai ăt coh ch’ngai công p’zay tươc đâu. Bhui har cơnh đêêc ăt cha ơh, vêy bêl bhui har năc căh choom chô.”

Ăt cơnh đêêc, phiên chợ âi đương lêy bâc đha đhâm c’mâr choom dưr vaih diic điêl, bâc ngai lươt ch’ngai đương rơơm kía rach chô cớ. Bình Liêu ting t’ngay ting ăt đăn lâng n’đăh xuôi, t’mooi tươc đâu ting t’ngay ting bâc lâh a hay lâng chợ phiên công dưr vaih đhị tươc la lêy văn hóa căh choom z’lâh lâng zâp ngai. Anoo Charles Britan, muy cha năc t’mooi k’tiêc k’ruung n’lơơng xay moon:“Acu pa bhlâng c’jệ lêy ooy crâng ca coong âng Bình Liêu, doó ch’ngai tơợ Hạ Long n’đhang năc vêy crâng ca coong, tran đac liêm pr’hay lâng bâc bhiêc bhan chr’năp la lay. Lươt chợ đoọng lêy pr’ăt tr’mông âng đha nuôr coh đâu âi đơc đoọng ha cu bâc râu liêm pr’hay.”

Bâc c’leh liêm pr’hay ooy crâng đac, văn hóa âi lâng xooc bơơn chr’hoong Bình Liêu bhrợ têng dưr vaih đợ bh’nơơn du lịch liêm pr’hay prang c’moo, Bhiêc bhan Soóng cọ, Điêng đhí, Bhiêc bhan ha roo đoọm, Pô sở… Muy phiên chợ ha dum công xooc vêy kế hoạch bơơn pa căh, bhrợ pa căh cớ râu bhui har âng apêê bhr’ươr pr’hat: then – n’jưl tính âng ma nưih Tày, soóng cọ âng ma nưih Sán Chỉ, pả dung âng ma nưih Dao… đh’rưah lâng bâc chr’ơh ty đanh pr’hay pr’hươn. Nâu đoo năc đhị đọong t’mooi cha đăh ch’na đh’năh, câl bhlêy apêê bh’nơơn OCOP cơnh miến dong, dầu sở, hồi, quế,… lâng la lua hr’luc ađay moot ooy bh’rợ văn hóa crâng ca coong BÌnh Liêu muy cơnh liêm la lua./.

Nét riêng chợ phiên vùng cao Bình Liêu

Không quá đông đúc, tấp nập, những phiên chợ nơi rẻo cao biên giới Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh vẫn luôn rộn ràng và ngập tràn màu sắc. Chợ phiên từ bao đời đã trở thành "điểm hẹn" văn hoá của đồng báo các dân tộc thiểu số nơi đây. 

Chợ trung tâm thị trấn Bình Liêu, huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh sáng Chủ nhật náo nhiệt người mua kẻ bán. Người Tày, người Dao, người Sán Chỉ… đến chợ không chỉ để trao đổi hàng hóa mà còn gặp gỡ, giao lưu với nhau.

Chợ phiên truyền thống ở trung tâm huyện trước đây họp 6 phiên mỗi tháng Âm lịch, nhưng từ những năm 1970 đã chuyển sang ngày Chủ nhật để bà con tiện đi lại, mua bán. Hàng hoá cũng có sự thay đổi, ngoài nông lâm, thổ sản, nông cụ, mật ong, lá thuốc rừng, các loại bánh trái (cóoc mò, bánh ngải, bánh gật gù…) thì nay có thêm nhiều hàng tiêu dùng, thực phẩm từ miền xuôi, các huyện lân cận đưa tới. 

Ngược lên biên giới 30km, chợ phiên xã Đồng Văn dưới chân núi Cao Ba Lanh lại có những nét riêng khác biệt. Chợ nhỏ, những gian hàng lúp xúp nhuốm màu thời gian. Bên này ông lão Tày khoe con dao đi rừng sáng quắc, bên kia cô gái Dao Thanh Phán mời mua tấm vải hoa, nụ cười lấp lánh chiếc răng bịt vàng. Nhưng hấp dẫn nhất phải kể đến dãy hàng ăn cuối chợ, nơi những quán phở xào san sát nhau, mùi thơm ngào ngạt.

Phở xào Bình Liêu đâu cũng có, nhưng ngon nhất chỉ có chợ Đồng Văn. Nhiều người đi chợ cũng chỉ để ăn phở xào, nhâm nhi chén rượu men lá thơm nồng cùng bạn bè. Thế nhưng, để thưởng thức món phở xào này cũng là một kỳ công bởi quán chỉ bán bánh phở, thực khách phải tự ra chợ mua thịt lợn, rau đậu theo ý thích, mang tới cho chủ quán xào to lửa trên chiếc chảo cỡ lớn cùng xì dầu, gia vị. Chị Vy Thị Bích đã có cả chục năm xào phở ở chợ Đồng Văn cho biết: Đĩa phở xào chẳng bao giờ giống nhau, dù có cùng nguyên liệu là bánh phở tráng thủ công, trắng ngần, thơm dẻo:“Mỗi sáng, tôi dậy từ 3-4 giờ, xay bột, tráng bột, đến tầm 7-8 giờ là có phở để xào, cứ có khách vào quán lúc nào thì xào lúc ấy. Nhiều nhất là ngày hội, có khi hết mười mấy cân gạo để xay bột phở. Người ta đem đến hoặc dặn mua hộ thức ăn gì thì xào cho họ, xào xong nóng hổi ăn luôn là ngon nhất.”

Ngày chợ ở Đồng Văn thực sự trở thành ngày hội là dịp Kiêng gió hàng năm. Người Dao ở đây tin rằng trong ngày 4/4 Âm lịch, dù có làm bất cứ điều gì cũng không thuận lợi, dựng nhà thì nhà đổ, làm nương thì cây lúa chẳng trổ bông... Họ tạm gác lại mọi công việc, thả trâu lên rừng, cả bản rủ nhau “mì sèng phẩy hêy dảo”, theo tiếng Dao có nghĩa là “đi chơi chợ mùng 4 tháng Tư”. Áo đỏ người Dao, áo xanh người Sán Chỉ, áo chàm người Tày dập dìu, già trẻ trai gái ríu rít trong phiên chợ đông vui. Người hẹn hò gặp gỡ kết thân, kẻ tâm sự ôn chuyện quá khứ, nói chuyện tương lai, hát câu Pả dung, thi kéo co, đẩy gậy… Chị Dường Tài Múi và anh Trạng Gì Sỉnh chia sẻ:“Bây giờ thì mình cũng theo ngày xưa, không đi làm đâu, xuống chợ chơi thôi. Gặp bạn bè, người yêu cũ cũng được, nói chuyện vui vẻ, không có gì phải ngại cả, ai cũng thế mà.”

 “Đi để nhìn anh em, vừa gặp anh em rồi vui chơi thế thôi, ở đâu xa cũng cố đến đây. Vui thì cứ thế là chơi thôi, có khi vui quá là không về được.”

Cứ thế, phiên chợ đã chứng kiến bao đôi trai gái nên duyên, bao người đi xa mong ngóng trở về. Bình Liêu ngày càng gần với miền xuôi, khách du lịch tới đây ngày một đông hơn trước, và chợ phiên cũng trở thành điểm đến văn hoá không thể bỏ qua với mỗi người. Anh Charles Britan, một du khách hào hứng:“Tôi rất ngạc nhiên về phong cảnh của Bình Liêu, cách không xa Hạ Long nhưng lại có núi rừng, thác suối hùng vĩ và các lễ hội đặc sắc. Đi chợ để thấy đời sống của người dân ở đây đã để lại cho tôi nhiều ấn tượng.”

Nhiều nét đặc trưng về thiên nhiên, văn hoá đã và đang được huyện Bình Liêu khai thác trở thành các sản phẩm du lịch hấp dẫn suốt 4 mùa trong năm, Hội Soóng cọ, Kiêng gió, Hội Mùa vàng, Hoa sở… Một phiên chợ đêm cũng đang có kế hoạch được ra mắt, tái hiện không khí sôi động của các làn điệu dân ca truyền thống (hát then - đàn tính của người Tày, hát soóng cọ của người Sán Chỉ, hát pả dung của người Dao,...) cùng các trò chơi dân gian hấp dẫn. Đây sẽ là nơi để du khách thưởng thức ẩm thực, mua sắm các sản phẩm OCOP đặc sản miến dong, dầu sở, hồi, quế,… và thực sự hoà mình vào không gian văn hoá vùng sơn cước Bình Liêu một cách chân thực nhất./.