Tường rào đá cuội nét độc đáo trong xây dựng nông thôn mới ở huyện miền núi Đông Giang

Đến các thôn Tu bhău, Panan hay Gadoong xã Tư, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam dễ dàng bắt gặp tường rào, cổng ngõ bằng xếp bằng đá của đồng bào Cơ Tu uốn lượn quanh những ngôi nhà trên triền núi hay bên cạnh những dòng suối mát trong. Tường rào đá đã trở thành một hình ảnh mới lạ ở các xã nông thôn mới ở huyện Đông Giang vừa gần gũi, vừa thân thương, mộc mạc.

Lêy pazêng g’roong ta bhrợ lâng đhêl ga ving prang đong ặt năc m’bứi ngai năl bơơn ta bhrợ têng zr’năh k’đhap pa bhlầng, bơơn đhanuôr Cơ Tu pa zay bhrợ têng g’lêêh g’lêêng căh dzợ cơnh

Nhìn những tường rào đá phẳng đẹp và chạy quanh những ngôi nhà. Mấy ai hình dung được sự vất vả và dày công của đồng bào Cơ Tu trong quá trình làm rào đá.

T’cooh Phạm Quốc Phòng ặt coh vel Pana, ma nuyh tr’nơợp bhrợ têng g’roong lâng đhêl đhị chr’val Tư đoọng năl, g’roong đhêl âng đong t’cooh bơơn ta bhrợ têng tơợ pazêng cr’liêng đhêl chơih pay tơợ k’ruung đác, vêy bấc pr’họom lalay cơnh. Bêl ơy ra pặ xang, năc lêy liêm cra pa bhlầng lâng nhâm mâng bhlầng.

Ông Phạm Quốc Phòng thôn Pana, người đầu tiên xây dựng hàng rào bằng đá tại xã Tư cho biết, tường rào nhà ông được xây từ những viên đá cuội nhặt từ suối, có nhiều màu sắc. Khi được sắp xếp theo lớp, theo hàng nhìn rất đẹp và rất chắc chắn. (Ảnh: Tường rào nhà ông Phòng)

Đhêl pr’họom t’viêng moon lalay căh cợ đhêl lơơng moon za zưm năc muy coh pazêng đhêl a bhuy t’vaih griing pa bhlầng, nhâm mâng, doó choom ha vooh căh cợ cr’đooh.

Đá cuội xám xanh nói riêng hay đá cuội nói chung là một trong những dòng đá tự nhiên siêu cứng và bền, chúng rất khó bị gãy bể hay sứt mẻ.

G’roong đhêl năc cr’nọo bh’rợ âng đhanuôr Cơ Tu lơi bấc c’rơ g’lêêh đoọng bhrợ têng, ga ving pa liêm đong ặt

Tường rào đá cuội- một công trình mà người Cơ Tu dày công tạo dựng để bao bọc lấy ngôi nhà.

Ra pặ đhêl bhrợ vaih g’roong ga ving đong ặt âng đhanuôr Cơ Tu

Xếp đá tạo thành tường bao quanh cho ngôi nhà của người Cơ Tu

Đhị da ding ca coong Đông Giang bấc da ding ca coong, tâm k’ruung zêng vêy bấc đhêl, tu cơnh đêêc năc đhanuôr Cơ Tu lướt chơih pay đhêl tơợ đâu đoọng chô bhrợ g’roong.

Ở miền núi Đông Giang có nhiều núi cao, suối sâu; trên núi, dưới suối đều có nhiều đá, vì thế, nơi đây là nguồn nguyên liệu đá cung cấp cho người Cơ Tu mang về làm tường rào đá.

Tơợ pazêng đhêl bấc cơnh pr’đhang, tr’pang têy acoon ma nuyh ơy  bhrợ vaih liêm cra lâh mơ đoọng buôn ra pặ vaih g’roong nhâm mâng lâh mơ, liêm cra lâh mơ.

Từ những hòn đá xù xì, góc cạnh, qua bàn tay con người, chúng trở nên phẳng phiu hơn để dễ dàng chồng xếp, đan cài vào nhau tạo thành những tường rào kiên cố, vững chắc và đẹp mắt.

Đọong vêy pazêng g’roong đhêl liêm, mâng năc lêy vêy c’rơ pa zay chêêc lêy chơih pay cr’liêng đhêl pr’họom t’viêng, bhooc tơợ k’ruung tâm căh cợ tơợ da ding ca coong…

Để có những tường rào đá bền đẹp cần có sự dày công, kiên trì và phải chọn những hòn đá xanh, đá trắng dưới suối hay trên núi cao…

…Vêy bêl tước ca c’mơ năc đhanuôr vêy bhrợ xang g’roong đhêl âng đong đay

…Có khi phải mất hằng năm trời bà con mới làm xong bờ rào đá quanh nhà mình.

T’cooh Đinh Văn Thép, t’cooh bhươl Gadoong đoọng năl, chr’val Tư veye c’lâng xa nay năc đhanuôr bhrợ g’roong, c’riing lâng đhêl. Bh’rợ nâu g’lêêh bhlầng, bhrợ ghit lâng lơi bấc c’rơ bhrợ têng lâh mơ g’roong lơơng.

Ông Đinh Văn Thép già làng Gadoong cho biết, xã Tư chủ trương các hộ dân xây tường rào, cổng ngõ lát bằng đá cuội. Việc này có phần công phu, tỉ mỉ tốn nhiều công sức so với tường rào, cổng ngõ xây thông thường. (Ảnh: Cổng nhà ông Đinh Văn Thép)

Xọoc đâu, bấc vel bhươl bhrợ têng xa nay bhươl cr’noon t’mêê âng chr’hoong Đông Giang ơy bhrợ têng g’roong, c’riing lâng đhêl. Bêl ơy bhrợ xang, apêê chô cha mêệt lêy, ha dang ơy bhrợ xang, liêm năc bơơn Nhà nước zooi 500.000/m g’roong đhêl.

Hiện nay, một số thôn của xã Nông thôn mới của huyện Đông Giang đã xây dựng tường rào, cổng ngõ bằng đá cuội. Khi hoàn thiện, nghiệm thu đạt chất lượng được Nhà nước hỗ trợ 500.000/m tường rào đá.

T’cooh Nguyễn Văn Phúc, Phó Chủ tịch UBND chr’val Tư đoọng năl, pazêng c’lâng p’rang, tang c’riing coh vel đong ơy ta bhrợ lâng bê tông sạch liêm. Pa bhlầng năc c’lâng xa nay bhrợ têng vel bhươl t’mêê vêy bhrợ g’roong, c’riing lâng đhêl âng Nhà nước lâng đhanuôr đh’rưah bhrợ têng ơy đơơng chô rau liêm choom, lêy g’roong ơy ta bhrợ têng liêm cra pa bhlầng.

Ông Nguyễn Văn Phúc, Phó Chủ tịch UBND xã Tư cho biết, tất cả đường làng, ngõ xóm trên địa bàn đã được bê tông hóa. Đặc biệt chủ trương xây dựng Nông thôn mới với mục tiêu xây tường rào đá do Nhà nước và nhân dân cùng làm đã mang lại tín hiệu tích cực, tường rào, cổng ngõ nhìn rất đẹp, thân thiện với môi trường./.