Vel ty Lộc Yên âng chr’val Tiên Cảnh, chr’hoong Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam bơơn bhrợ t’vaih tơợ x’ría thập kỷ XV, tơơp thế kỷ XVI, ăt đhị muy ta huung  bơơn ga ving tu crâng Cấm, Đá Bàn, Hồ Chò… Vel bhưah k’noọ 280 héc ta prang c’moo đh’hi đhí tu đợ nang pih bhung, ta boon, bâc n’luung p’nang lâng chè tàu t’viêng t’vir, prang c’moo dha hum p’lêê p’coo. Ăt đhị bha đưn  tu cơnh đêêc tơợ ahay ahươn, đha nuôr coh đâu âi đươi dua đhêl đoọng ra pă bhrợ g’roong đoọng zư đơc toor k’tiêc doó crêê boo tuh bhrợ hr’hang hr’câh. Lâng n’đhơ âi z’lâh bâc râu zr’năh k’đhap âng lịch sử, Lộc Yên nâu câi công dzợ zư đơc 8 đhr’nong đong ty 3 gian, 2 zr’muh lâng n’loong pa neh âi đanh 150 tươc 200 c’moo đh’rưah lâng apêê p’lêêh c’lâng, g’roong đhêl, ma muuc chăt vaih dal tươc chr’lang pa bhlâng liêm pr’hay… Zâp râu zêng bhrợ t’vaih ta la tranh vel đong liêm pr’hay đoọng zâp ngai tươc đâu zêng lêy kiêng tươc căh kiêng dưr chô:“Acu lươt prang k’tiêc n’đhang acu công kiêng chô cớ ooy đâu. Acu lêy pa bhlâng năc đợ g’roong, c’lâng lươt ra pă đhêl pa bhlâng pr’hay. Pa bhlâng năc, coh đâu liêm tân taach bhlâng.”

Năc đoo căh muy râu xay moon âng t’cooh Vũ Hữu Trực ma nưih ca coon k’tiêc Quảng xooc ma mông đhị thành phố Hồ Chí Minh a năm, năc đoo âng pa zêng ngai vêl tươc đhăm k’tiêc n’nâu zêng moon cơnh đêêc. Lộc Yên liêm pr’hay lâh mơ tu vêy k’rong bâc râu liêm pr’hay âng 3 miền. Năc đoo ruộng chuôr âng da ding ca coong Tây Băc, vel đong ty đanh zr’lụ Bắc bộ lâng nang chr’noh Nam bộ. Pa bhlâng năc, tươc lâng Lộc Yên, t’mooi dzợ bơơn năl đợ c’leh liêm pr’hay la lay âng đhăm k’tiêc Quảng lâng apêê t’ruih cha chrih coh zâp đhr’nong đong.

Đhr’nong đong ty 200 c’moo đanh âng pr’loọng đong t’cooh Nguyễn Đình Mẫn t’ngay x’ría tuần t’đang t’pâh zăng bâc t’mooi tươc la lêy. Zâp ngai c’jệ lêy apêê đong 3 gian, 2 zr’muh liêm pr’hay bhrợ lâng n’loong pa neh, chr’pợ ngói âm dương, coh m’pâng vêy bộ ấp p’lêê k’đâc, pa căh râu ca bhố ngăn; apêê n’loong bơơn cooch booc liêm pr’hay…. Pa bhlâng năc, coh đâu vêy “cr’van ty” năc đoo bêệ pa pan ty bhrợ lâng n’loong pa neh. Nâu đoo năc muy coh 3 bêệ pa pan ty xooc dzợ bơơn zư đơc đhị vel ty Lộc Yên. Bêệ pa pan n’nâu vêy pâ dâng 80cm, bơơn bhrợ t’vaih tơợ tr’pang têy z’hai g’lăng âng nghệ nhân vel mộc Vân Hà đhị đâu đanh k’ha riêng c’moo."

N’đhơ cơnh đêêc, râu bhrợ ha t’mooi kiêng p’ghit căh vêy râu âng đanh âng bêệ pa pan năc đoo râu ma bhuy âng đoo. Ha dang t’mooi bhlêh dep, đơc cr’đooi têy ooy pa pan lâng coh loom kiêng a đoo đhiêr n’đăh ooy năc pa pan tr’xin pa’đhiêr ting cơnh a đay k’nọo coh loom. Ha dang n’jưah đơc têy ooy pa pan, n’jưah bh’dzang lươt ting đhiêr âng pa pan năc pa pan bh’nhăn dhiêr đơơh tươc bêl vêy ngai moon “đhêy”, năc vêy ha dợ đhêy.  Cha chau n’đil lang thứ 6 âng t’cooh Nguyễn Đình Mẫn xooc zư lêy đhr’nong đong n’nâu đoọng năl: “Bêệ pa pan n’nâu bhrợ lâng n’loong pa neh năc bha lăh ván căh vêy ván ta boọ p’têêt. Zâp t’ngay coh đâu công vêy t’mooi, pa bhlâng năc moot thứ 7 lâng Chủ nhật t’mooi tươc bâc bhlâng, ha măng ma nưih k’tiêc k’ruung n’lơơng cơnh Pháp, Mỹ… C’moo a hay boo ngân cơnh đêêc, năc t’mooih k’tiêc k’ruung n’lơơng công lươt. Cr’noọ cr’niêng apêê đoo tươc đâu năc lêy pa pan, lêy đong ty n’nâu. Bêệ pa pan n’nâu choom đhiêr ting acu pa chăp năc tu điện âm, điện dương. Ha dang bhlêh dep, năc u dhiêr đơơh bhlâng. Đhr’nong đong lâng pa pan n’nâu công k’noọ 200 c’moo âi, acu năc lang thứ 6. Xơợng moon bêl đêêc a bhuuc bhrợ 5 bêệ đong lâng 5 bêệ pa pan n’nâu n’đhang nâu câi 2 avúa cu căh vêy ca coon tu cơnh đêêc pa câl, 5 bêệ pa pan năc dzợ 3 bêệ hơớ.”

Zr’lụ kiến trúc nghệ thuật liêm pr’hay lâng apêê chr’năp văn hóa la liêm, moot c’xêê 9/2019, Lộc Yên bơơn ra pă C’kir k’tiêc k’ruung lâng năc 1 coh 4 vel ty liêm bhlâng Việt Nam. Xooc, zâp c’moo Lộc Yên đương hơnh dâng bơr pêê zêt r’bhâu t’mooi tươc la lêy, bơơn năl. Xay moon ghit, bh’rợ zư đơc vel ty Lộc Yên vêy chr’năp coh bh’rợ pa dưr văn hóa, tr’mông tr’meh, pr’ăt tr’nơt âng vel đong, t’mêê đâu chr’hoong Tiên Phước âi xră pa gluh Đề án “Bhrợ pa dưr bh’nơơn du lịch Vel Văn hóa du lịch vel ty Lộc Yên – Thạch Bình cr’chăl 2021-2025, chr’năp tươc c’moo 2030. T’cooh Phạm Văn Đốc, Bí thư Huyện ủy Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam đoọng năl:“Tơợ c’moo 2016, chr’hoong Tiên Phước âi vêy đề án ooy “Pa dưr du lịch p’têêt lâng pa dưr nang chr’noh, bhươn atông” lâng tươc đâu bhrợ pa dưr đề án “Pa dưr du lịch Lộc Yên – Thạch Bình”. Xooc đâu, vel Lộc Yên zâp t’ngay âi vêy bơr pêê ha riêng t’mooi tươc, ha dang vêy bh’rợ n’hâu năc bâc lâh. Cơnh năc a hay, Lộc Yên bhrợ Hội vel g’luh 2 âi t’đang t’pâh lâh 30 r’bhâu cha năc tươc la lêy. Xooc đâu, chr’hoong k’đươi UBND chr’val Tiên Cảnh lâng Ban K’đhơợng lêy du lịch zâp c’xêê bhrợ muy bơr chu. Tơợ bêl pa dưr du lịch tươc đâu, pr’ăt tr’mông âng đha nuôr z’zăng liêm; pa chô công bâc.”

Râu liêm pr’hay âng vel ty Lộc Yên, chr’val Tiên Cảnh, chr’hoong Tiên Phước năc p’rơơm vêy đơơng chô ha t’mooi ch’ngai đăn đợ râu bơơn năl liêm pr’hay zâp bêl tươc đhăm k’tiêc Quảng Nam./.

Làng cổ Lộc Yên nơi miền tiên cảnh

Nằm cách thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam khoảng 40 km về phía Tây Nam, Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước là một trong 4 ngôi làng cổ đẹp nhất Việt Nam được xếp hạng Di tích cấp quốc gia. Trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, Lộc Yên hôm nay vẫn giữ được nét yên ả, cổ xưa của một làng quê trung bộ với những ngôi nhà cổ, con ngõ, bờ đá quanh co cùng những ngôi mộ cổ, giếng cổ…hết sức độc đáo. Nơi đây đang trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn du khách gần xa mỗi khi đến với đất Quảng Nam.

Làng cổ Lộc Yên thuộc xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam được hình thành từ cuối thập kỷ XV, đầu thế kỷ XVI, tọa lạc trong một thung lũng được bao bọc xung quanh bởi dãy núi Rừng Cấm, Đá Bàn, Hồ Chò…. Ngôi làng rộng gần 280 héc ta quanh năm mát rượi bởi những vườn bưởi, lòn bon, những hàng cau và chè tàu xanh mướt, quanh năm ngát hương hoa trái. Nằm trên gò đồi nên từ xa xưa, người dân nơi đây đã sử dụng đá để xếp 2 bên bờ ngõ, bờ rào quanh vườn để giữ cho bờ đất không bị mưa lũ làm cho xói lở. Và dù đã trải qua bao biến cố thăng trầm của lịch sử, Lộc Yên ngày nay vẫn còn lưu giữ 8 ngôi nhà cổ 3 gian, 2 chái làm bằng gỗ mít có niên đại 150 đến 200 năm tuổi cùng những con ngõ, bờ đá quanh co, phủ rêu phong cao đến vai người hết sức độc đáo…  Tất cả tạo nên bức tranh làng quê tuyệt đẹp để mỗi ai đặt chân đến đây đều quyến luyến, không muốn rời xa:“Tôi đi dọc ra Bắc nhưng tôi vẫn thích về lại đây. Tôi thấy hay nhất là những bờ tường, lối đi lát đá rất hay. Đặc biệt, khung cảnh, không khí ở đây khá là trong lành”

Đó không chỉ là cảm nhận của riêng ông Vũ Hữu Trực người con xứ Quảng hiện đang sống tại thành phố Hồ Chí Minh, mà của hầu hết những ai khi đặt chân đến xứ thần tiên này. Lộc Yên hấp dẫn hơn bởi nó hội tụ cảnh sắc của cả 3 miền. Đó là hình ảnh ruộng bậc thang của miền núi Tây Bắc, làng quê cổ kính vùng Bắc bộ và miệt vườn Nam bộ. Đặc biệt, đến với Lộc Yên, du khách còn được trải nghiệm những nét văn hóa đặc sắc, riêng có của vùng quê xứ Quảng và cả những câu chuyện kỳ thú bên trong mỗi ngôi nhà.

Trong ngôi nhà cổ 200 năm tuổi của gia đình ông Nguyễn Đình Mẫn ngày cuối tuần thu hút khá đông du khách đến tham quan. Mọi người bị cuốn hút bởi cấu trúc ngôi nhà 3 gian, 2 chái độc đáo làm bằng gỗ mít, mái ngói âm dương, ở giữa có bộ ấp quả hình quả bí, biểu trưng cho sự đủ đầy; các cấu kiện gỗ được điêu khắc, trạm trổ tinh xảo… Đặc biệt, nơi đây có “bảo vật” là chiếc bàn cổ làm bằng gỗ mít. Đây là 1 trong 3 chiếc bàn cổ hiện còn được lưu giữ tại làng cổ Lộc Yên. Chiếc bàn này có đường kính khoảng 80cm, được chế tác bởi bàn tay khéo léo của nghệ nhân làng mộc Vân Hà cách đây hàng trăm năm.

Tuy nhiên, điều khiến du khách tò mò không phải ở tuổi thọ của chiếc bàn mà bởi chính sự kỳ bí của nó. Nếu du khách bỏ dép, đặt úp tay lên mặt bàn và cùng nhất tâm niệm nó quay chiều nào thì lập tức mặt bàn từ từ chuyển động xoay tròn theo chiều đó. Nếu vừa đặt tay lên mặt bàn, vừa bước theo vòng xoay của bàn thì chiếc bàn sẽ chuyển động ngày càng nhanh cho đến khi có ai đó hô “dừng lại”, lập tức nó sẽ không xoay nữa. Cháu gái đời thứ 6 của ông Nguyễn Đình Mẫn hiện đang trông coi ngôi nhà này cho biết:“Chiếc bàn này làm bằng gỗ mít mà ván liền chứ không phải ván ghép. Ngày nào ở đây cũng có khách nhất là thứ Bảy và Chủ nhật khách đến đông lắm, nhất là khách nước ngoài ở Pháp, Mỹ… Năm ngoái mưa rứa đó mà khách nước ngoài cũng đi. Mục đích họ đến là xem cái bàn, xem nhà cổ ni. Cái bàn ni chạy được tôi nghĩ là do điện âm, điện dương. Nếu thả dép ra nó chạy ghê lắm. Ngôi nhà và cái bàn ni cũng gần 200 năm rồi đó, tôi là đời thứ 6. Nghe nói hồi đó ông cố làm 5 cái nhà và 5 cái bàn ni đây nhưng 2 bà con gái không có con nên bán giờ 5 cái bàn chỉ còn lại 3 cái thôi.”

Không gian kiến trúc nghệ thuật độc đáo và các giá trị văn hóa đặc sắc, vào tháng 9/2019, Lộc Yên được xếp hạng Di tích quốc gia và là 1 trong 4 ngôi làng cổ đẹp nhất Việt Nam. Hiện, mỗi năm Lộc Yên đón khoảng vài chục ngàn lượt khách tới tham quan, trải nghiệm. Xác định, việc bảo tồn, gìn giữ làng cổ Lộc Yên có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển văn hóa, kinh tế, xã hội của địa phương, mới đây huyện Tiên Phước đã ban hành Đề án “Xây dựng sản phẩm du lịch Làng Văn hóa du lịch làng cổ Lộc Yên - Thạnh Bình giai đoạn 2021 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030. Ông Phạm Văn Đốc, Bí thư Huyện ủy Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam cho biết:“Ngay từ năm 2016, huyện Tiên Phước đã có đề án về “Phát triển du lịch gắn với phát triển kinh tế vườn, kinh tế trang trại” và đến nay xây dựng đề án “ Phát triển du lịch Lộc Yên - Thạch Bình”. Hiện nay, làng Lộc Yên bình thường mỗi ngày đã có vài trăm khách tham quan, nếu có sự kiện còn đông hơn nhiều. Như vừa rồi, Lộc Yên tổ chức Hội làng lần thứ 2 đã thu hút hơn 30 ngàn người đến tham quan. Hiện nay, huyện giao UBND xã Tiên Cảnh và Ban quản lý du lịch mỗi tháng tổ chức mỗi tháng vài lần. Từ khi phát triển du lịch đến giờ, đời sống của bà con nơi đây khá lên nhiều; thu nhập tăng lên nhiều.”

Vẻ đẹp thuần khiết có phần đơn sơ, mộc mạc của làng cổ Lộc Yên, xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước hứa hẹn mang đến cho du khách gần xa những trải nghiệm thú vị mỗi dịp đến với vùng đất Quảng Nam./.