Coh đhr’nong đong đh’rơơng 3 gian dzợ đha hum n’loong t’mêê coh chr’val Ba Lế, chr’hoong Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi, diic điêl anoo Phạm Văn Chín đh’rưah lâng 3 p’nong ca coon k’rong tơt cha cha ha bu. Lêy râu bhui har âng pr’loọng đong anoo Chín, hăt ngai k’noọ a noo âi ting z’lâh apêê c’moo c’xêê ăt tù tu lêêng ma nưih, dưm tơơng moon vêy đơc bha nuôh za nươu. Anoo Chín xay moon, l’lăm a hay, bêl dzợ đha đhâm, anoo căh âi năl ghit pháp luật, năc cớ xơợng đươi râu ha zuuc moon, tu cơnh đêêc anoo crêê moot ăt tù. Bâc c’moo c’xêê coh tù, bơơn p’too moon, anoo Chín âi bơơn năl râu lêt âng đay, p’zay bhrợ bhr’lâ, pa đhep liêm, đươi cơnh đêêc đơơh bơơn chô ooy đong đơơh lâh 4 c’moo. Xang bêl chô n’đăh tù, anoo bơơn chính quyền lâng cán bộ vel đong k’rang p’too moon, zooi đoọng zên lâng pa choom ng’cơnh bhrợ cha tu cơnh đêêc pr’ăt tr’mông r’dợ yêm têêm. C’la anoo Phạm Văn Chín xooc doó dzợ buôn tơơng moon ngai vêy bha nuôh z’nươu năc p’zay xay truih, p’too moon đha nuôr coh vel bhươl t’bil lơi đhr’niêng bh’rợ căh liêm n’nâu:“Bêl dzợ đha đhâm, tu đhr’niêng bh’rợ căh liêm crêê coh vel đong dzợ ha lêêng, acu pa chăp căh âi crêê, châc tơơng moon apêê đơc bha nuôh z’nươu, cr’đơơng tươc vay lêêng ma nưih. Xang bêl chô n’đăh tù, acu năl ghit bh’rợ âng cu năc lêt chêr. Nâu câi acu doó dzợ châc đươi ooy xa nay căh crêê, đhr’niêng bh’rợ căh liêm coh vel đong. Acu xơợng đươi pháp luật liêm âng Nhà nước, p’ghit bhrợ cha. Acu công xay moon zâp ngai căh choom đươi ooy xa nay căh crêê cơnh acu. Bơơn râu pa choom đọong âng cán bộ vel đong lẩng âu zooi đoọng âng đha nuôr pr’ăt tr’mông âng pr’loọng đong cu nâu câi n’đhang căh ca van n’đhang zăng têêm ngăn.”

Bâc c’moo đăn đâu, pr’ăt tr’mông đha nuôr da ding ca coong, zr’lụ đha nuôr acoon coh tr’xin bơơn bhrợ bhr’lâ, ha dưr dal. Bâc đhr’niêng bh’rợ căh crêê liêm a hay công r’dợ lơi jợ. N’đhơ cơnh đêêc, đhị đâu đhị tôh, coh apêê vel bhươl ch’ngai bha dăh, công dzợ vaih căh hăt đợ đhr’niêng bh’rợ căh liêm cơnh bhuôih chroot nợ ma nưih âi lâh chêêt, tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum, crêê đhi noo c’bhuh xoọng, tơơng moon vêy bha nuôh z’nươu… bhrợ căh liêm crêê tươc pr’ăt tr’mông âng đha nuôr, bhrợ bil yêm têêm vel dong. Đoọng t’bil lơi đợ dhr’niêng bh’rợ căh crêê âi ăt đhộ coh đha nuôr căh vêy năc u buôn. Tu cơnh đêêc, bh’rợ p’too moon choom bơơn xơợng bhrợ nhâm mâng, da doong, đh’rưah lâng p’loon c’bhuh t’cooh vel, trưởng vel, ma nưih vêy bâc ngai chăp đoọng p’too moon, xay moon pa ghit zooi đha nuôr tr’xin lơi jợ đợ cr’noọ xa nay căh dzợ crêê liêm, bhrợ t’vaih pr’ăt tr’mông t’mêê.

P’căn Đặng Thị Thúy Nga, Chủ tịch Hội Liên hiệp Pân đil chr’hoong Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi đoọng năl, coh vel đong chr’hoong vêy lâh 90% năc đha nuôr H’re. Tu cơnh đêêc bh’rợ xay truih choom la lua buôn hay, buôn năl, cr’liêng xa nay liêm crêê lâng đha nuôr da ding ca coong. Pa ghit, coh apêê g’luh sinh hoạt Hội, căh câ apêê câu lạc bộ, ađhi amoó buôn pa zum t’boọ lâng apêê xa nay “Bhrợ pa dưr pr’loọng đong ca bhố ngăn, ma mơ mr’cơnh, liêm crêê”; “Zêl lâng cha groong ma túy, môp lêt xã hội tơợ pr’loọng đong”; “Moon căh lâng tr’pay diic điêl bêl p’niên nhum, crêê đhi noo c’bhuh xoọng”, “Moon căh lâng bh’rợ tơơng moon vêy bha nuôh z’nươu”… đhị apêê tiết mục sân khấu hóa, biểu diễn văn nghệ, bhrợ tiểu phẩm. P’căn Đặng Thị Thúy Nga moon, bh’rợ bhrợ t’bâc cơnh sinh hoạt, xay truih âi chroi đoọng zooi ađhi amoó ha dưr  dal c’năl ooy pháp luật, tr’xin t’bil lơi apêê đhr’niêng bh’rợ căh crêê liêm:“Đh’rưah lâng  bh’rợ zooi đoọng hội viên pa dưr tr’mông tr’meh, Hội công âi k’đhơợng xay Hội pân đil zâp câp bhrợ t’vaih đhị cha ơh ha hội viên cơnh, k’đhơợng bhrợ apêê bh’rợ thể dục thể thao, bhrợ apêê bh’rợ, chr’ơh lang a hay. Zâp chu xay bhrợ apêê cr’liêng xa nay năc Hội buôn tr’xăl c’lâng bh’rợ sinh hoạt, bhrợ t’vaih pr’đợơ đoọng t’đang t’pâh ting t’ngay ting bâc apêê ting pâh. Đhị đêêc, Hội công bơơn xay truih tươc apêê đha nuôr đợ chủ trương, chính sách âng Đảng lâng Nhà nước lâng apêê bh’rợ âng bh’rợ Hội. Đhị apêê g’luh sinh hoat cơnh đêêc, Hội bơơn năl cr’noọ cr’niêng âng hội viên, Hội pa zum lâng chính quyền vel đong bhrợ pr’liêm đợ g’luh tr’vay tr’lin coh vel ma nang, pr’loọng đong. Tơợ đêêc, chroi đoọng bhrợ pa xiêr đợ xa nay bhrơợng đhị vel đong, pa bhlâng năc coh cr’chăl ha nua apêê đhr’niêng bh’rợ căh crêê năc âi xiêr choom hơnh deh.”

Cơnh lâng đợ c’lâng xa nay bhrơợng lâng mr’cơnh, pa bhlâng năc râu moot bhrợ âng pa zêng hệ thống chính trị coh zêl lâng cha groong môp lêt, t’bil lơi dhr’niêng bh’rợ căh crêê liêm, tươc đâu muy bơr đhr’niêng bh’rợ căh crêê, coh đêêc vêy đhr’năng tơơng moon bha nuôh z’nươu âi xiêr choom hơnh deh. T’cooh Đặng Ngọc Dũng, Trưởng Ban Tuyên giáo tỉnh Quảng Ngãi đoọng năl, cơnh lâng zr’lụ đha nuôr acoon coh, bh’rợ xay truih, k’đhơợng têy pa choom bh’rợ năc pa bhlâng chr’năp, tu cơnh đêêc, đh’rưah lâng râu ting pâh âng zâp câp chính quyền, hội đoàn thể, bh’rợ xay moon dal bhrợ têng l’lăm âng cán bộ, đảng viên đha nuôr acoon coh đhị vel bhươl pa bhlâng chr’năp:“C’la cán bộ đảng viên năc choom tr’xăl, pr’loọng đong apêê choom tr’xăl. Năc râu tr’xăl năc đoo ta la xr’mil đoọng zâp ngai xa mil lêy. Ha dang ahêê năc muy moon căh, năc muy xay truih lâng bha ar pa tơ a năm, năc c’la cán bộ đảng viên lâng apêê ngai coh tô gộ, pr’loọng đong cán bộ căh tr’xăl năc ahêê công căh bơơn râu rí. Acu pa chăp nâu đoo năc c’lâng bh’rợ bha lâng lâng năc c’lâng bh’rợ n’nâu choom vêy cr’chăl đanh căh choom bhrợ têng coh muy t’ngay bơr t’ngay"./.

Đa dạng hình thức truyền thông trong xóa bỏ hủ tục ở vùng cao

Xóa bỏ hủ tục là nội dung quan trọng của 1 trong 10 dự án thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030. Vì thế, việc xóa bỏ hủ tục trong đời sống đồng bào các dân tộc thiểu số được chính quyền, hội, đoàn thể  và ngành chức năng các tỉnh, thành phố đặc biệt quan tâm. Nhiều địa phương đã có những cách làm sáng tạo giúp bà con nâng cao nhận thức, dần xóa bỏ những phong tục lạc hậu, xưa cũ.

Trong ngôi nhà sàn 3 gian còn thơm mùi gỗ mới ở xã Ba Lế, huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi, vợ chồng anh Phạm Văn Chín cùng 3 con quây quần bên mâm cơm tối. Nhìn cảnh đầm ấm, hạnh phúc của gia đình anh Chín, ít ai nghĩ rằng anh từng trải qua những năm tháng tù tội do giết người vì nghi kỵ cầm đồ thuốc độc. Anh Chín trải lòng, trước đây, khi còn trai trẻ anh chưa hiểu biết pháp luật, lại mê tín dị đoan, nghe lời kẻ xấu xúi giục, nên vướng vòng lao lý. Những năm tháng trong tù, được tuyên truyền, cảm hóa, anh Chín đã nhận ra lỗi lầm, tập trung cải tạo tốt nên được tha tù sớm 4 năm. Sau khi ra tù, anh được chính quyền và cán bộ địa phương quan tâm động viên, tuyên truyền, hỗ trợ vốn và hướng dẫn cách làm ăn nên cuộc sống dần ổn định. Bản thân anh Phạm Văn Chín hiện không những không tin nghi kỵ cầm đồ thuốc độc mà còn tích cực tham gia tuyên truyền, vận động bà con trong thôn xóm xóa bỏ hủ tục lạc hậu này: “Hồi còn thanh niên, do phong tục tập quán tại địa phương còn nặng nề, lạc hậu, tôi suy nghĩ chưa đúng nên nghi kỵ cầm đồ độc, dẫn đến đánh chết người. Sau khi đi tù về tôi hiểu ra việc làm của mình là sai trái, giờ thì tôi không còn tin vào những hủ tục lạc hậu tại địa phương nữa. Tôi luôn chấp hành tốt pháp luật của Nhà nước, chí thú làm ăn. Tôi cũng tuyên truyền mọi người không tin vào nghi kỵ cầm đồ thuốc độc để không bị như tôi. Được sự hướng dẫn của cán bộ địa phương và sự giúp đỡ của bà con cuộc sống của gia đình tôi giờ không giàu nhưng ổn định.” 

Những năm gần đây, cuộc sống người dân miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số từng bước được cải thiện, nâng cao cả về vật chất lẫn tinh thần. Nhiều phong tục, tập quán lạc hậu xưa cũ cũng dần được xóa bỏ. Tuy nhiên, đây đó, ở các bản làng xa xôi, vẫn tồn tại không ít những hủ tục lạc hậu như cúng trả nợ người đã khuất, tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, nghi kỵ cầm đồ thuốc độc... làm đảo lộn cuộc sống của bà con, gây mất an ninh trật tự. Để xóa bỏ những tập tục lạc hậu đã ăn sâu bám rễ trong đồng bào không phải là điều dễ dàng. Vì thế, công tác tuyên truyền vận động phải được thực hiện kiên trì, thường xuyên, đồng thời tranh thủ lực lượng già làng, trưởng bản, người có uy tín để vận động, giải thích giúp bà con từng bước xóa bỏ những định kiến lạc hậu, xây dựng nếp sống mới.  

Bà Đặng Thị Thúy Nga, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi cho biết, trên địa bàn huyện có hơn 90% là đồng bào H’Re. Vì thế, hình thức tuyên truyền phải thực sự dễ nhớ, dễ hiểu, nội dung thiết thực, gần gũi với bà con vùng cao. Cụ thể, trong các buổi sinh hoạt Hội, hay các câu lạc bộ, chị em thường tuyên truyền lồng ghép với các chủ đề “Xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ”; “phòng, chống ma túy, tệ nạn xã hội từ gia đình”; “Nói không với tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống”, “Nói không với nghi kỵ cầm đồ thuốc độc”… thông qua các tiết mục sân khấu hóa, biểu diễn văn nghệ, dựng tiểu phẩm … Bà Đặng Thị Thúy Nga cho rằng, với việc đa dạng hình thức sinh hoạt, tuyên truyền như vậy đã góp phần giúp chị em nâng cao nhận thức về pháp luật, từng bước xóa bỏ các hủ tục lạc hậu: “Ngoài vận động phát triển kinh tế xã hội, Hội LHPN huyện đã chỉ đạo Hội các cấp tạo sân chơi cho chị em như duy trì các hoạt động thể dục thể thao; tổ chức các hoạt động trò chơi dân gian. Mỗi lần triển khai các nội, huyện luôn đổi mới phương thức sinh hoạt để làm sao thu hút nhiều hội viên. Qua đó, chuyển tải được các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước và nhiệm vụ của Hội. Qua những cuộc sinh hoạt như thế này, Hội nắm được tâm tư, tình cảm của Hội viên, kịp thời phối hopwj với chính quyền, hội đoàn thể hòa giải những vấn đề xích mích xóm làng, mâu thuẫn gia đình. Từ đó, góp phần giải quyết vấn đề nổi cộm tải địa phương. Đặc biệt, thời gian qua đã giảm đáng kể những hủ tục lạc hậu, trong đó có tục nghi kỵ cầm đồ thuốc độc.”

Ông Đặng Ngọc Dũng, Trưởng Ban Tuyên giáo tỉnh Quảng Ngãi cho biết, với những giải pháp quyết liệt và đồng bộ, đặc biệt sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị trong phòng chống tệ nạn xã hội, xóa bỏ phong tục tập quán lạc hậu, lỗi thời, đến nay một số hủ tục, trong đó có nghi kỵ cầm đồ thuốc độc đã giảm đáng kể, thu hẹp cả về số vụ việc và địa bàn. Ông Đặng Ngọc Dũng cho rằng, đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, việc tuyên truyền trực quan, cầm tay chỉ việc là hết sức quan trọng, vì thế, cùng với sự tham gia của các cấp chính quyền, hội đoàn thể, vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên đồng bào dân tộc thiểu số ngay tại cơ sở là rất quan trọng: “Người dân tộc thiểu số yêu cầu về trực quan, cầm tay chỉ việc là cực kỳ quan trọng. Vì vậy nó phải lan tỏa từ chính người của dân tộc đó nhưng họ là cán bộ đảng viên từ thôn xóm tới xã. Bản thân cán bộ đảng viên phải thay đổi, gia đình họ phải thay đổi. Chính sự thay đổi đó là tấm gương phản chiếu để cộng đồng làm theo. Nếu chúng ta chỉ nói không, chỉ tuyên truyền bằng văn bản giấy tờ không thôi mà bản thân cán bộ đảng viên và những người trong dòng họ, gia đình cán bộ không thay đổi thì chúng ta cũng không thu được kết quả. Tôi nghĩ đây là giải pháp mấu chốt và chắc chắn giải pháp này phải cần có thời gian chứ không thể thực hiện trong một sớm, một chiều.”/.