Bh’rợ taanh Zèng ty chr’nắp âng manứih Tà Ôi cóh chr’hoong k’coong ch’ngai A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế ơy váih tơợ đenh lâng bơơn zư đợc đhị bấc lang. XoỌc đâu, lâng râu t’bhlâng âng chính quyền lâng đhanuôr cóh đâu, bh’rợ taanh Zèng cắh mưy ta zư lêy, nắc dzợ pa dưr pa xớc k’rơ, dưr váih pr’đơợ tr’mung zooi bấc pân đil Tà Ôi, Pa Cô, Cơ Tu, Vân Kiều vêy pa xoọng zên, t’bil ha ul pa xiêr đha rứt.

K’noọ mưy c’xêê lướt zi lấh tơợ bêl moót c’moo học t’mêê 2023 - 2024 hân đhơ cơnh đêếc, amoó Viên Thị Kiều cóh chr’val A Roàng, chr’hoong A Lưới cung cắh ơy chroót lứch đợ mơ Zèng âng apêê ơy moon câl đoọng bhrợ xa nập ha k’coon đay. Amoó Kiều moon, bh’rợ taanh Zèng âng manứih Tà Ôi nắc lêy bhrợ liêm ghít, zr’nắh k’đhạp, nắc đoọng taanh bhrợ mưy bêệ Zèng bil bấc cr’chăl t’ngay. Lâng đợ  Zèng vêy k’íh lâng a’rạc nắc lêy taanh bhrợ đenh lấh, zr’nắh lấh mơ. Amoó Viên Thị Kiều bhui har tu đợ c’moo đăn đâu, pr’đươi Zèng vêy pr’đơợ pa dưr pa xớc bêl cán bộ, công chức, học sinh lâng đhanuôr zêng xập xa nập tơợ bhai Zèng. Bhiệc nâu cắh mưy chrooi pa xoọng zư lêy bh’rợ Zèng ty chr’nắp âng đhanuôr đay, nắc dzợ zooi amoó lâng bấc apêê a’đhi amoó lơơng vêy zên pa chô têêm ngăn:“Bấc apêê pân đil Tà Ôi zêng choom taanh Zèng. Acu ơy choom taanh bhrợ tơợ bêl 10 c’moo ha dợ, bơơn amế, a’dích pa choom đoọng taanh bhrợ. Xang nặc đợ pr’chăm k’đhạp lấh acu ting pa choom tr’xin. XoỌc đâu acu 35 c’moo ơy, choom taanh bhrợ đợ râu zr’nắh k’đhạp lấh đoọng vêy đợ Zèng liêm. Acu yêm loom lâng hơnh déh tu bh’rợ t’taanh nâu choom zooi đoọng azi zư lêy văn hoá âng a’conh a’bhướp ahay cung cơnh vêy pa xoọng zên đoọng pa dưr pr’ắt tr’mung.”

Cung cơnh amoó Viên Thị Kiều, amoó Hồ Thị Tha cóh chr’val Quảng Nhâm, chr’hoong A Lưới choom taanh bhrợ Zèng tơợ dzợ p’niên. C’moo đâu lấh 34 c’moo ơy, hân đhơ cơnh đêếc, amoó ơy vêy 21 c’moo ặt bhrợ lâng bh’rợ taanh Zèng nâu. Tơợ bhiệc mưy taanh đợ Zèng k’tứi ting cơnh apêê moon pay câl, xoọc đâu amoó Hồ Thị Tha ơy pấh bhrợ ooy Hợp tác taanh Zèng chr’val Quảng Nhâm, vêy apêê câl lâng r’dợ ting têêm ngăn, zâp c’xêê vêy pa chô mơ 3 - 5 ực đồng:“Bêl 12 c’moo ahay, acu vêy amế pa choom đoọng taanh Zèng. XoỌc đâu nắc ơy ặt bhrợ lâng chắp kiêng bh’rợ nâu. Bêl choom taanh Zèng nắc acu hâng hơnh bhlâng. Tu nâu đoo nắc bh’rợ ty chr’nắp ơy váih tơợ đenh âng a’conh a’bhướp ahay. C’moo 2012, acu pấh bhrợ ooy Hợp tác xã, bơơn Hợp tác xã p’cắh bh’nơơn pr’đươi, chấc lêy pr’đươi pr’dua liêm nhâm nắc zâp c’xêê pa câl bấc lấh mơ.”

Xoọc đâu, cóh vel đông chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế vêy 6 hợp tác xã taanh Zèng t’pấh k’ha riêng apêê a’đhi amoó pấh bhrợ. Lấh mơ, pân đil zâp acoon cóh Cơ Tu, Pa Cô, Vân Kiều, Pa Hy cóh đâu cung pấh bhrợ bh’rợ taanh Zèng đoọng vêy pa xoọng zên. Ha dang cơnh bêl ahay bhai Zèng mưy đươi đoọng íh bhrợ n’đoóh, a’doóh nắc xoọc đâu pân đil Tà Ôi, Pa Cô ơy bhrợ bấc pr’đươi chr’nắp lơơng cơnh: khăn poọr tuôr, chi đhung, ví, cà vạt, pr’nơng, giày, dép... N’đoóh a’doóh ty chr’nắp cung bơơn pa zưm lâng zâp pr’đươi chr’nắp đoọng bhrợ pa dưr đợ xa nập laliêm, crêê cơnh cr’noọ âng apêê đươi dua. Zâp hợp tác xã cung vêy đợ chính sách p’too p’zương, t’bhlâng p’cắh, bhrợ pr’đơợ têêm ngăn đoọng ha bh’nơơn pr’đươi âng xã viên.

P’căn Mai Thị Hợp, Giám đốc Hợp tác xã n’đoóh a’doóh t’viêng Azakooh, chr’hoong A Lưới đoọng năl, bhrợ pa dưr tơợ c’moo 2016, xang lấh 7 c’moo pa bhrợ, tơợ 15 cha nặc, tước đâu hợp tác xã ơy t’pấh lấh 130 cha nặc đhị zâp chr’val A Roàng, A Đớt, Hồng Bắc, Hồng Kim lâng thị trấn A Lưới. Tơợ bêl bhrợ pa dưr, ooy đắh bhiệc xay moon, p’cắh, bhiệc bhrợ Zèng âng zâp apêê cóh hợp tác xã liêm choom lấh mơ, đợ mơ apêê câl đươi, chr’nắp âng bh’nơơn pr’đươi cung bấc lấh. Ting cơnh p’căn Mai Thị Hợp, Giám đốc Hợp tác xã n’đoóh a’doóh t’viêng Azakooh, chr’hoong A Lưới, zâp bhr’lương Zèng pa câl ooy thị trường mơ 300 - 500 r’bhâu đồng, đợ Zèng ga mắc vêy t’boọ a’rạc, pa chăm bấc cơnh nắc pa câl k’noọ 2 ực đồng:“Hợp tác xã ta luôn pấh chi ớh, xay p’cắh Zèng đhị zâp bhiệc bhan cóh chr’hoong, tỉnh lâng zâp vel đông lơơng bhrợ. Azi kiêng ooy zâp bhiệc bhan nâu đoọng p’cắh moon bh’rợ taanh Zèng âng manứih Tà Ôi tước lâng zâp đhanuôr lâng ta mooi cóh cr’loọng k’tiếc k’ruung lâng bha lang k’tiếc. Lấh mơ, azi cung chấc lêy, ta moóh pa choom đoọng vêy bấc pr’đươi, bhrợ pa dưr bấc cơnh, bhrợ ha cơnh đoọng bh’nơơn pr’đươi ting t’ngay ting vêy váih zâp đhị cóh thị trường.”

Bh’rợ taanh Zèng âng đhanuôr Tà Ôi ơy bơơn ta moon nắc k’cir văn hoá phi vật thể cấp k’tiếc k’ruung. Đoọng bhrợ pa dưr pa xớc bh’rợ taanh Zèng ty chr’nắp, UBND chr’hoong A Lưới ơy vêy chính sách zooi đoọng zên pa choom đắh bh’rợ đoọng đhanuôr bhrợ đợ bh’nơơn pr’đươi liêm crêê cơnh cr’noọ thị trường. Ting cơnh “C’lâng pa dưr pa xớc zâp vel bhươl bh’rợ tr’nêng chr’nắp âng tỉnh Thừa Thiên Huế cr’chăl c’moo 2020 -2025”, taanh Zèng nắc mưy ooy 13 vel bhươl bh’rợ tr’nêng âng tỉnh bơơn lêy pay đoọng zư lêy đenh. Nâu đoo nắc pr’đơợ đoọng chr’hoong A Lưới vêy pr’đơợ đắh zên zooi đoọng zâp hợp tác xã taanh Zèng k’rong pr’đươi pr’dua, bhrợ pa choom pa dưr dal đhr’năng bh’rợ, t’bhứah thị trường pa câl... T’coóh Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch UBND chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế moon:“Ooy cr’chăl hanua, chr’hoong vêy bấc chính sách. Tr’nơợp nắc bhrợ zâp lớp pa choom đoọng ha lang p’niên; bhrợ pa dưr zâp hợp tác xã, zâp tổ hợp tác đoọng p’têết pazưm đắh bhrợ bhai Zèng; chấc lêy thị trường đoọng bhrợ đợ bh’nơơn pr’đươi. Chr’hoong ơy bhrợ zâp g’lúh thi bhrợ t’váih đợ Zèng liêm crêê cơnh cr’noọ apêê đươi dua. Chr’hoong cung pazưm lâng zâp apêê lêy bhrợ đoọng âng đơơng zâp mẫu mã, zâp đắh k’rong pazưm âng xa nập xập liêm crêê cơnh cr’noọ âng lang p’niên xoọc đâu lâng tước bha lang k’tiếc.”

Xoọc đâu, lấh mơ cr’noọ thị trường ty chr’nắp nắc zâp chr’hoong k’coong ch’ngai cóh tỉnh lâng zâp vel đông đăn cơnh Hướng Hoá, Đakrông, tỉnh Quảng Trị, Đông Giang, Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, bh’nơơn pr’đươi Zèng âng đhanuôr zr’lụ k’coong ch’ngai A Lưới băr dzang tước bha lang k’tiếc. Taanh Zèng dưr váih pr’đơợ tr’mung đoọng zooi pân đil zâp acoon cóh Tà Ôi, Pa Cô... pa dưr pr’ắt tr’mung, t’bil ha ul pa xiêr đha rứt nhâm mâng./.

Tạo sinh kế cho phụ nữ vùng cao từ nghề dệt Zèng truyền thống

Nghề dệt Zèng truyền thống của người Tà Ôi ở huyện vùng cao A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế có từ lâu đời và được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Ngày nay, với sự quyết tâm, nỗ lực của chính quyền và người dân nơi đây, nghề dệt Zèng không chỉ được bảo tồn, lưu giữ, mà còn phát triển mạnh, trở thành sinh kế giúp nhiều phụ nữ Tà Ôi, Pa Cô, Cơ Tu, Vân Kiều có thêm thu nhập nhập, xóa nghèo bền vững.

Đã gần một tháng trôi qua kể từ khi bước vào năm học mới 2023 - 2024 nhưng chị Viên Thị Kiều ở xã A Roàng, huyện A Lưới vẫn chưa thể trả hết những đơn hàng thổ cẩm Zèng mà người dân đặt dệt để may đồng phục cho con em mình. Chị Kiều cho biết, nghề dệt Zèng của người Tà Ôi đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ trong từng chi tiết nên để dệt được một tấm Zèng phải mất rất nhiều thời gian. Đối với những tấm Zèng có kết cườm thì càng phải dệt lâu hơn, cẩn thận và công phu hơn nhiều. Chị Viên Thị Kiều rất mừng vì những năm gần đây, dệt Zèng có cơ hội phát triển khi cán bộ, công chức, học sinh và người dân đều mặc trang phục từ vải Zèng. Điều này không chỉ góp phần bảo tồn, gìn giữ nghề dệt Zèng truyền thống của đồng bào mình, mà còn giúp chị và nhiều chị em khác có nguồn thu nhập ổn định:“Đa số con gái Tà Ôi đều biết dệt Zèng. Em thì đã biết dệt từ năm 10 tuổi, được bà, được mẹ dạy cho dệt những hoa văn đơn giản. Sau đó những hoa văn khó thì em học dần. Bây giờ em 35 tuổi, đã có thể dệt những hoa văn khó để có những tấm Zèng đẹp. Em rất vui và tự hào vì nghề dệt này có thể giúp mình bảo tồn văn hóa của cha ông và cũng có thêm thu nhập để trang trải cuộc sống.”

Cũng như chị Viên Thị Kiều, chị Hồ Thị Tha ở xã Quảng Nhâm, huyện A Lưới biết dệt Zèng từ nhỏ. Năm nay mới ngoài 34 tuổi những chị đã có 21 năm gắn bó với nghề dệt Zèng. Từ việc chỉ dệt những tấm Zèng nhỏ theo đặt hàng của người dân, nay chị Hồ Thị Tha đã tham gia vào Hợp tác xã dệt Zèng xã Quảng Nhâm, có đơn hàng và đầu ra ổn định, thu nhập mỗi tháng từ 3 đến 5 triệu đồng:“Năm 12 tuổi em được mẹ dạy dệt Zèng. Nay thì đã gắn bó và rất yêu nghề dệt. Khi mình biết dệt tấm Zèng thì mình rất tự hào. Vì đây là nghề truyền thống có từ lâu đời của ông bà mình. Năm 2012, em tham gia Hợp tác xã, được Hợp tác xã quảng bá sản phẩm, tìm nguyên liệu tốt nên mỗi tháng mình bán được nhiều sản phẩm hơn.”

Hiện nay, trên địa bàn huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế có 6 hợp tác xã dệt Zèng thu hút hàng trăm chị em tham gia. Ngoài ra, phụ nữ các dân tộc Cơ Tu, Pa Cô, Vân Kiều, Pa Hy nơi đây cũng tham gia dệt Zèng để có thêm thu nhập. Nếu như trước đây vải Zèng chỉ dùng để may váy, áo thì nay, người phụ nữ Tà Ôi, Pa Cô đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm khác như: khăn quàng, túi xách, ví, cà vạt, mũ, giày, dép… Thổ cẩm truyền thống cũng được kết hợp với các chất liệu hiện đại để tạo nên những trang phục cách tân, phù hợp với thị hiếu của khách hàng. Các hợp tác xã cũng có những chính sách khuyến khích, tăng cường quảng bá, tạo đầu ra ổn định cho sản phẩm của xã viên.

Bà Mai Thị Hợp, Giám đốc Hợp tác xã Thổ cẩm xanh Azakooh, huyện A Lưới cho biết, thành lập từ năm 2016, sau hơn 7 năm hoạt động, từ 15 thành viên, đến nay hợp tác xã đã thu hút hơn 130 thành viên ở các xã A Roàng, A Đớt, Hồng Bắc, Hồng Kim và thị trấn A Lưới. Từ khi thành lập, thông qua việc tuyên truyền, quảng bá, việc sản xuất thổ cẩm Zèng của các thành viên hợp tác xã bài bản hơn, số lượng đơn hàng, giá trị sản phẩm cũng được nâng lên. Theo bà Mai Thị Hợp, Giám đốc Hợp tác xã Thổ cẩm xanh Azakooh, huyện A Lưới, mỗi tấm Zèng bán ra thị trường có giá từ 300 đến 500 ngàn đồng, những tấm Zèng lớn được kết cườm, hoa văn cầu kỳ có giá lên đến gần 2 triệu đồng:“Hợp tác xã thường tham gia trình diễn, giới thiệu dệt Zèng tại các lễ hội do huyện, tỉnh và các địa phương khác tổ chức. Chúng tôi muốn thông qua các lễ hội này để giới thiệu, quảng bá nghề dệt Zèng của người Tà Ôi đến với mọi người dân và du khách trong và ngoài nước. Ngoài ra, chúng tôi cũng tìm tòi, học hỏi để đa dạng sản phẩm, cải tiến mẫu mã, làm thế nào sản phẩm ngày càng có mặt nhiều trên thị trường.”

Nghề dệt Zèng của đồng bào Tà Ôi đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Để khôi phục và phát triển nghề dệt Zèng truyền thống, UBND huyện A Lưới đã có chính sách hỗ trợ kinh phí đào tạo, tập huấn kỹ thuật để bà con tạo ra những sản phẩm đáp ứng nhu cầu thị trường. Theo “Định hướng phát triển các làng nghề truyền thống của tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2020 - 2025”, dệt Zèng là 1 trong 13 làng nghề tiêu biểu của tỉnh được chọn để bảo tồn lâu dài. Đây là cơ sở để huyện A Lưới có thêm nguồn vốn hỗ trợ các hợp tác xã dệt Zèng đầu tư thiết bị, nguyên vật liệu, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng thị trường tiêu thụ... Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch UBND huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết:“Trong thời gian qua, huyện có nhiều chính sách. Thứ nhất là tổ chức các lớp truyền dạy cho thế hệ trẻ; thành lập các hợp tác xã, các tổ hợp tác để liên kết trong sản xuất ra vải Zèng; tìm kiếm thị trường để tạo đầu ra  sản phẩm. Huyện đã tổ chức các cuộc thi thiết kế tạo sản phẩm Zèng đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng. Huyện cũng phối hợp với các nhà thiết kế để đưa ra các mẫu mã, các bộ sưu tập thời trang đáp ứng được nhu cầu của thế hệ trẻ hiện nay và vươn ra tầm quốc tế.”

Hiện nay, ngoài thị trường truyền thống là các huyện miền núi trong tỉnh và các địa phương lân cận như Hướng Hóa, Đakrông, tỉnh Quảng Trị, Đông Giang, Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, sản phẩm dệt Zèng của đồng bào vùng cao A Lưới đã vươn ra thị trường thế giới. Dệt Zèng đã trở thành sinh kế giúp phụ nữ các dân tộc thiểu số Tà Ôi, Pa Cô… cải thiện cuộc sống, xóa nghèo bền vững./.