Đhị bêl bhrợ bhiệc bhan hơnh déh ha roo t’mêê âng đhanuôr Tà Riềng cóh Moong chr’val Đắc Tôi, chr’hoong k’coong ch’ngai Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, xa nưl a’luốt Đinh Tút bêl grơm bêl priêng âng đha đhâm Zơ Râm Cần nắc bhrợ ha ngur loom apêê t’coóh, p’niên xơợng. Tu, lâng manứih Tà Riềng, xa nưl a’luốt Đinh Tút nắc đoo đh’riêng xa nưl ặt pa zưm liêm chr’nắp cóh pr’ắt tr’mung zâp t’ngay, bhrợ pa dưr chr’nắp lấh mơ ooy pr’ắt tr’mung âng đhanuôr.

Cơnh zâp apêê p’niên Tà Riềng lơơng, Zơ Râm Cần dưr ga mắc liêm lâng đợ pr’hát xa nưl âng a’dích a’bhướp, a’conh a’căn. Đợ đh’riêng xa nưl âng zâp râu tr’coọ xa nưl ty chr’nắp ting moót liêm ghít ooy cr’noọ cr’niêng, bhrợ Cần ting t’ngay chắp kiêng lấh mơ pr’hát xa nưl nâu. Zơ Râm Cần moon, bêl xoọc 12 - 13 c’moo, Cần vêy bơơn k’conh pa choom đoọng chi ớh tr’coọ xa nưl. Nắc manứih bhriêl ta bách lâng t’bhlâng ta moóh pa choom, Cần đấh choom chi ớh. Bêl 18 c’moo, Zơ Râm Cần ơy chi ớh liêm choom bấc râu tr’coọ xa nưl ty chr’nắp âng manứih Tà Riềng cơnh a’luốt, n’jưl 2 a’ngoọn, n’jưl nhị, chiing cha gâr...: “C’la cu chắp kiêng bhlâng đợ râu văn hoá ty chr’nắp âng manứih Tà Riềng, lấh mơ nắc cơnh a’luốt Đinh Tút, chiing cha gâr, n’jưl... rơơm vêy zư đợc pa dưr. Zâp bh’rợ văn hoá ta bhrợ đhị vel đông, acu pa bhlâng kiêng pấh chi ớh lâng chrooi pa xoọng p’cắh đoọng zâp ngai ta mooi năl tước văn hoá acoon cóh. Acu cung rơơm zâp apêê pr’zợc p’niên t’bhlâng bhrợ pấh, ta moóh pa choom lâng zư lêy văn hoá ty chr’nắp âng đhanuôr zi”.

Pr’đơợ tr’mung zr’nắh k’đhạp, nắc xang bêl tốt nghiệp THPT, Zơ Râm Cần lướt nghĩa vụ quân sự. Bơr c’moo t’tưn chô đắh bộ đội, Cần chô ooy vel đông lâng nắc moót pa bhrợ đhị UBND chr’val Đắc Tôi lâng bh’rợ Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự chr’val. Hân đhơ ặt bhrợ đhị bh’rợ n’đoo, râu cr’noọ cr’niêng chắp kiêng văn hoá acoon cóh dzợ ặt váih cóh a’noo. Lấh mơ bhrợ bhiệc, Cần lêy chi ớh tr’coọ xa nưl lâng chấc lêy năl liêm ghít bh’rợ lêy bhrợ zâp tr’coọ xa nưl âng acoon cóh đay. Ting cơnh Zơ Râm Cần, zâp tr’coọ xa nưl bhrợ pa dưr lêy bhrợ liêm ghít. Lâh mơ, lâng a’luốt Đinh Tút, bh’rợ lêy pay đợ cr’đêê, da zol chr’nắp bhlâng, lêy pay tơơm tíh liêm, doọ crêê g’rưy, cr’đoóh, oó lấh nhuum cung oó lấh griing... Vêy cơnh đêếc nắc bhrợ vêy choom xưl pr’hay.

Đhị chr’hoong Nam Giang, Zơ Râm Cần nắc mưy ooy cắh vêy bấc đha đhâm choom chi ớh lâng bhrợ đợ tr’coọ xa nưl đoọng buôn pấh chi ớh zâp bêl vêy bhrợ pr’hát xa nưl đhị vel đông. T’coóh Tơ Ngôl Phúc, cán bộ Văn hoá chr’val Đắc Tôi, chr’hoong Nam Giang đoọng năl: Zơ Râm Cần nắc manứih bơơn vel bhươl, chr’val k’noọ tước zâp bêl vêy bhrợ chi ớh bhiệc bhan, hội thi tứi ga mắc cóh vel đông. T’mêê đâu, Zơ Râm Cần vêy ta pay đh’rứah lâng zâp apêê nghệ nhân lơơng cóh vel đông ting pấh pa choom đhị lớp “Pa choom, zư lêy tr’coọ xa nưl Đinh Tút lâng zâp tr’coọ xa nưl ty chr’nắp âng acoon cóh Giẻ Triêng” âng Sở Văn hoá, Thể thao lâng Du lịch tỉnh Quảng Nam bhrợ đhị chr’val Đắc Tôi.

T’coóh Tơ Ngôl Phúc đoọng năl, Zơ Râm Cần cung vêy bơơn Sở Văn hoá, Thể thao lâng Du lịch tỉnh Quảng Nam đoọng chứng nhận nghệ nhân p’niên manứih Tà Riềng: “Azi pa bhlâng k’rang lêy, rơơm kiêng bhrợ ha cơnh đoọng zâp apêê pr’zợc học tập, zư lêy văn hoá ty chr’nắp. Zâp c’moo, vel đông vêy bhrợ zâp g’lúh pa choom zâp bh’rợ ty chr’nắp lâng bhrợ pa dưr zâp tổ taanh dzặc, ơ’íh ty chr’nắp đoọng k’đươi zâp apêê pr’zợc p’niên ting pấh, pa choom zư lêy. Bơr pêê apêê pr’zợc p’niên cơnh Zơ Râm Thuồn, Zơ Râm Cần ta lêy nắc đợ apêê lang p’niên ting p’têết pa dưr văn hoá ty chr’nắp ahay”.

Chr’hoong Nam Giang nắc vel đông pa bhlâng k’rang lêy lâng k’rong bhrợ ha bh’rợ zư lêy lâng pa dưr zâp râu chr’nắp liêm văn hoá âng đhanuôr zâp acoon cóh đhị vel đông. Ooy đâu, vêy bhrợ pa dưr bhiệc bhan xay xơ, hơnh déh ha roo t’mêê... âng manứih Tà Riềng - mưy c’bhúh âng acoon cóh Giẻ Triêng.

Ting cơnh t’coóh Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hoá - Thông tin chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: bh’rợ pa choom pa dưr apêê p’niên đoọng t’bhlâng zư lêy văn hoá ty chr’nắp ta luôn bơơn vel đông p’ghít lêy bhrợ: “Lang p’niên xoọc đâu ting tr’pác bấc râu văn hoá lalay cơnh, lấh mơ nắc tơợ mạng xã hội cơnh Facebook, Tiktok... Hân đhơ cơnh đêếc, đhị zâp bh’rợ văn hoá, pr’hát xa nưl, pa choom pa dưr bh’rợ ty chr’nắp ơy bhrợ k’rơ liêm tước c’năl bh’rợ âng apêê pr’zợc p’niên. Ooy đâu, bhrợ pa dưr c’năl bh’rợ cóh đha đhâm c’moor đắh bhiệc bhrợ pa dưr lâng zư lêy văn hoá ty chr’nắp âng đhanuôr zâp acoon cóh đhị vel đông”./.

Chàng trai Tà Riềng đam mê văn hoá truyền thống

Yêu thích và chơi được nhiều loại nhạc cụ truyền thống dân tộc Tà Riềng, chàng trai Zơ Râm Cần ở thôn Đắc Tà Vâng, xã Đắc Tôi, huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam luôn góp mặt trong các hoạt động văn nghệ tại địa phương. Zơ Râm Cần mong muốn, qua các hoạt động văn hóa tại cộng đồng góp phần giới thiệu, quảng bá những nét văn hóa Tà Riềng đến bạn bè các dân tộc anh em khác.

Trong không gian Lễ hội Mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng tại nhà Moong xã Đắc Tôi, huyện miền núi Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, tiếng sáo Đinh Tút lúc trầm bổng, khi thì réo rắt của chàng trai Zơ Râm Cần đã làm thổn thức bao trái tim người già, trẻ nhỏ. Bởi lẽ, với người Tà Riềng, tiếng sáo Đinh Tút là âm thanh gắn bó mật thiết trong cuộc sống hàng ngày, làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của bà con.

Như bao đứa trẻ Tà Riềng khác, Zơ Râm Cần lớn lên trong những câu hát, nhạc điệu của ông bà, cha mẹ. Những tiết tấu, giai điệu của các loại nhạc cụ truyền thống đã ngấm vào máu thịt, gieo cho Cần niềm đam mê âm nhạc theo năm tháng. Zơ Râm Cần chia sẻ, bước vào tuổi 12-13, Cần được bố truyền dạy nhạc cụ dân tộc. Vốn là người có năng khiếu và chịu khó học hỏi nên Cần tiếp thu rất nhanh. Năm 18 tuổi, Zơ Râm Cần đã chơi thành thạo nhiều loại nhạc cụ truyền thống của người Tà Riềng như sáo, đàn 2 dây, đàn nhị, cồng chiêng...

“Bản thân tôi yêu thích những nét đẹp văn hoá truyền thống của người Tà Riềng, nhất là các loại nhạc cụ như Đinh Tút, cồng chiêng, đàn... mong muốn được lưu giữ. Các hoạt động văn hoá tổ chức tại địa phương, tôi rất thích và muốn được tham gia và góp phần quảng bá đến mọi người, khách du lịch văn hóa của dân tộc. Tôi cũng mong các bạn trẻ cố gắng tham gia, học hỏi và giữ gìn văn hoá truyền thống của đồng bào mình”- Zơ Râm Cần chia sẻ.

Điều kiện gia đình khó khăn nên sau khi tốt nghiệp THPT, Zơ Râm Cần đăng ký tham gia nghĩa vụ quân sự. Hai năm sau quân ngũ, Cần trở về địa phương và nhận công tác tại UBND xã Đắc Tôi với cương vị Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự xã. Dù ở cương vị nào, niềm đam mê văn hóa dân tộc vẫn luôn cháy bỏng trong anh. Ngoài giờ làm việc, Cần lại cặm cụi chơi và tìm hiểu kỹ thuật chế tác các loại nhạc cụ của dân tộc mình. Theo Zơ Râm Cần, mỗi nhạc cụ làm ra đều phải tỉ mỉ đến từng chi tiết. Đặc biệt với sáo Đinh Tút, khâu chọn nguyên liệu nứa rất quan trọng, phải chọn cây thẳng, thân không bị sâu, nứt, không quá non, cũng đừng quá già... Có như vậy mới chế tác nhạc cụ âm thanh hay.

Tại huyện Nam Giang, Zơ Râm Cần là một trong số ít thanh niên biết chơi và chế tác được nhiều loại nhạc cụ phục vụ sinh hoạt văn nghệ của địa phương. Ông Tơ Ngôl Phúc, cán bộ Văn hoá xã Đắc Tôi, huyện Nam Giang, cho biết, Zơ Râm Cần là cái tên được thôn, xã nghĩ đến mỗi khi có các chương trình biểu diễn, hội thi lớn nhỏ tại địa phương và khu vực. Mới đây, Zơ Râm Cần được chọn cùng các nghệ nhân khác tham gia truyền nghề tại lớp tập huấn “Truyền dạy, bảo tồn nhạc cụ Đinh Tút và các nhạc cụ truyền thống của dân tộc Giẻ Triêng” do Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam tổ chức tại xã Đắc Tôi.

Ông Tơ Ngôl Phúc cho biết, Zơ Râm Cần cũng đã được Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam cấp chứng nhận nghệ nhân trẻ Tà Riềng: “Chúng tôi rất quan tâm, mong muốn làm sao cho các bạn học tập để gìn giữ, bảo tồn văn hoá truyền thống. Hàng năm, địa phương tổ chức các đợt truyền dạy các nghề truyền thống và thành lập các tổ đan lát, dệt truyền thống... để vận động các bạn trẻ tham gia, học tập kế tục. Một số bạn trẻ như Zơ Râm Thuồn, Zơ Râm Cần... được xem là thế hệ trẻ tiếp nối văn hóa truyền thống”.

Huyện Nam Giang là địa phương rất quan tâm và đầu tư cho công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số tại địa phương. Trong đó, đã tổ chức phục dựng Lễ cưới hỏi, Mừng lúa mới... của người Tà Riêng - một nhóm của nhánh dân tộc Giẻ Triêng. Huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam: công tác đào tạo nguồn nhân lực trẻ để kế tục văn hóa truyền thống của cha ông luôn được địa phương chú trọng.

"Giới trẻ bây giờ bị chi phối rất nhiều văn hoá khác nhau, đặc biệt từ các nền tảng mạng xã hội như Facebook, tiktok... Tuy nhiên, thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, truyền dạy, đào tạo nghề truyền thống đã tác động mạnh mẽ đến nhận thức các bạn trẻ.  Qua đó, khơi dậy, nâng cao  ý thức của thanh niên trong việc kế tục và bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn”- Theo ông Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện cho biết như vậy./.