Đhr’niêng pa chô r’vai, p’rá Dao moon năc Cháng Vuồn. Đhr’niêng n’nâu bơơn đha nuôr xơợng bhrợ bêl coh đong vêy ngai jeh ca ay, cơnh lâng rơơm kiêng brương tr’nu bhrợ đhr’niêng n’nâu pr’loọng đong vêy têêm ngăn, aconh a căn, diic điêl, acoon a nại vêy bhreh k’rơ.

Ma nưih  bhrôông moon, pân jưih vêy 7 r’vai lâng pân đil vêy 9 r’vai, ha dang r’vai crêê xrang tu abhuy coop năc ma nưih n’năc buôn jeh ca ay lâng buôn bhrêy tăh. Tu cơnh đêêc năc choom bhrợ đhr’niêng lươt chơơc pa chô r’vai. Đoọng đhr’niêng bơơn u tiêng, l’lăm ma nưih đong năc k’đươi ma nưih ma dang lêy t’ngay crêê c’xêê liêm năc vêy ha dợ ra văng bha nuôih. A pươih bha nuôih pa zêng p’nong a tưch, chai a lăc, bha ar bhuôih đh’rưah lâng bâc pr’đươi râu lơơng. Xang n’năc c’la đong chơơc lêy lâng k’đươi ma nưih ma dang tiêng, liêm pr’ăt tr’mông coh vel tươc  zooi. Ma nưih ma dang Triệu Sun Trìu, ăt coh vel Làng Hà, chr’val Xuân Giao, chr’hoong Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai moon: “L’lăm năc xay truih lâng adich abhươp, abhô dang âng c’la đong lâng k’đươi ting pâh bh’rợ âng t’ngay đâu. K’đươi ma nưih ma dang ta poong dang ha cu lâh căh dzợ đh’rưah lâng abhô dang âng cu lâng pa bhlâng năc k’đươi thiên lôi coh plêêng xiêr. Nâu đoo năc đhr’niêng âng ma nưih Dao zi cơnh lâng rơơm kiêng zâp râu liêm crêê ha pêê ngai t’cooh, jeh ca ay căh câ đhur t’cooh.”

Xang bh’rợ bhuôih cơnh lâng râu zooi c’rơ âng apêê clang n’đăh tôh p’têêt c’rơ đoọng xơợng bhrợ bh’rợ coop pa chô r’vai. Ting đhr’niêng âng ma nưih Dao năc coh plêêng vêy 6 cha năc Thiên lôi, coh đêêc vêy muy cha năc lươt muy bha lăh dzung lâng năc a đoo n’năc vêy c’rơ k’rơ pa bhlâng. Tu cơnh đêêc, năc muy a đoo n’nâu choom bơơn lêy lâng coop pa chô r’vai ha ma nưih ca ay âi crêê abhuy coop ca jay. Bêl bhrợ đhr’niêng, ma nưih ma dang ting lươt cơnh pr’lươt âng Thiên lôi vêy c’rơ k’rơ bhlâng lâng k’đhơợng đợ pr’đươi âng thiên lôi ting k’đhơợng đoọng chơơc lêy r’vai crêê bil, pa zêng: Acoon chi piah lâng bêệ chuung ta bhrợ lâng n’loong đoọng g’mlá dzool prang zâp ooy; bêệ n’jêê; muy bêệ apậ đoọng ha đhí zâp râu; bêệ a đhung năc pa căh đoọng ha k’rơ bhâu acoon măt choom lêy prang zâp ooy.

Coh đhr’niêng pa chô r’vai căh choom căh vêy poong bơơn bhrợ tơợ bâc n’jeh n’loong, ta poong đọong apêê dang lươt coop pa chô r’vai. Bêl đâu, apêê coh đong băt đen đoọng dzool chơơc r’vai. Bêl apêê ađiing đang căh câ vêy râu acoon dưr n’leh năc đoo moon r’vai âi bơơn lêy.

Xang bêl chơơc zâp r’vai năc vêy pa chô  ooy ma nưih crêê bil. Đoọng g’đach râu tr’vit bhlưa ma nưih ca ay bơơn t’nil coh mang. Tu muy hun r’vai crêê xrang đanh buôn ha ul, tu cơnh đêêc ma nuih ma dang đươi chnêêh lâng a ham tơợ chr’tang a tưch gôông âi ra văng l’lăm n’năc đoọng p’têêt c’rơ. Anoo Triệu Ồng Nhẫn, ăt coh vel Làng Hà, chr’val Xuân Dao, chr’hoong Bảo Thắng đoọng năl: “Đhr’niêng pa chô r’vai âng ma nưih Dao bhrôông buôn bhrợ têng ha ma nưih t’cooh lâng p’niên k’tứi bêl vêy c’leh căh liêm. Cơnh buôn jeh ca ay, buôn lum bhrêy tăh căh câ loom luônh căh têêm. Bhrợ đhr’niêng n’nâu công năc pa căh râu k’rang zư x’mir lêy đh’rưah, pa bhlâng năc cơnh lâng apêê t’cooh t’ha coh pr’loọng đong.”

Xang bêl zâp bh’rợ âng bhrợ xang năc bh’rợ vàng mã vêy bơơn och đoọng chăp hơnh tươc Thiên lôi, apêê abhô dang âng pr’loọng đong âi tươc lêy, zooi c’rơ ha bh’rợ chơơc lêy lâng coop pa chô r’vai. Ting hun vàng mã bơơn ma nuih ma dang moon ghit bêl och đoọng pa gơi tươc ting cha năc.

“Đhr’niêng pa chô r’vai đanh k’tiếng đồng hồ cơnh lâng bâc hun bh’rợ la lay bơơn bhrợ têng liêm ta nih năc vêy u tiêng. Đoọng choom bhrợ, l’lăm năc choom vêy c’rơ liêm, loom têêm… Nâu đoo năc c’leh văn hóa liêm pr’hay âng ma nưih Dao bhrôông zi. Muy vel đong, muy ma nưih ma dang pa choom đoọng vêy cơnh la lay n’đhang ooy chr’năp năc zêng mr’cơnh.”- ma nưih ma dang Triệu Sun Trìu đọong năl p’xoọng.

Đhr’niêng pa chô r’vai năc muy đhr’niêng bh’rợ chr’năp liêm, cơnh lâng rơơm kiêng râu liêm pr’hay ha  pr’ăt tr’mông âng đha nuôr. Xooc đâu, đh’niêng pa chô r’vai công dzợ bơơn đha nuôr Dao bhrôông coh Bảo Yên, tỉnh Lào Cai k’đhơợng bhrợ. N’đhơ cơnh đêêc, bâc bh’rợ căh liêm crêê coh đhr’niêng âi bơơn đha nuôr lơi lâng muy zư đơc  đợ c’leh liêm pr’hay âng đhr’niêng bh’rợ n’nâu./.

Lễ cướp vía cầu sức khỏe của đồng bào  Dao Đỏ Lào Cai

Lễ đón vía hay còn gọi là “Cướp vía” là nét văn hóa tín ngưỡng có từ lâu đời trong đời sống của đồng bào Dao đỏ ở huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Nghi lễ này được tổ chức vào dịp cuối năm nhằm cầu sức khỏe, cầu bình an cho các thành viên trong gia đình.

Lễ đón vía, tiếng Dao gọi là Cháng Vuồn, tức là cướp vía. Nghi lễ này được đồng bào thực hiện khi trong nhà có người đau ốm, với mong muốn rằng sau khi làm lễ này gia đình sẽ bình an, cha mẹ, vợ chồng, con cái sẽ khỏe mạnh.

Người Dao Đỏ quan niệm, nam  có 7 vía và nữ có 9 vía, nếu hồn vía bị thất lạc do tà ma bắt giữ thì con ngừơi sẽ không được khỏe mạnh và dễ gặp tai họa, do vậy phải làm lễ tìm và đón về. Để nghi lễ được linh nghiệm, trước hết người nhà phải nhờ thầy xem ngày, giờ đẹp rồi mới chuẩn bị lễ vật. Mâm lễ gồm con gà, chai rượu cúng, giấy cúng cùng nhiều vật dụng cần thiết. Sau đó gia chủ tìm và mời thầy cao tay, có đạo đức tốt, sống hòa thuận với bà con trong bản tới giúp. Thầy cúng Triệu Sun Trìu, ở thôn Làng Hà, xã Xuân Giao, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai nói: “Trước tiên là báo cáo với gia tiên của gia chủ và mời tham gia công việc của hôm nay. Mời ngươì thầy ttruyền nghề cho tôi đã quá cố cùng với gia tiên tiền tổ của tôi và đặc biệt là mời Thiên lôi trên thiên đình xuống. Đây là nghi lễ truyền thống của người Dao chúng tôi với mong muốn mọi sự tốt lành cho ngừời già yếu, người bị đau ốm bệnh tật hay người già yếu”.

Xong phần mở đầu thầy cúng với sự giúp sức của cõi âm (sư phụ) tiếp cho sức mạnh để thực hiện công việc cướp vía. Theo tín ngưỡng của người Dao thì trên thiên đình có 6 vị Thiên lôi, trong đó có một vị chỉ đi bằng một chân và chính vị đó có sức mạnh vô song. Vì vậy, chỉ có vị này mới có thể tìm thấy và giành lại hồn vía cho người bệnh đã bị tà ma bắt giấu đi. Khi làm lễ, thầy cúng mô phỏng điệu đi của vị Thiên lôi có sức mạnh nhất với điệu nhẩy lò cò và cầm những  đồ dùng mà thiên lôi mang theo để lần tìm hồn vía đã bị lưu lạc gồm có: Con dao và chiếc rìu tượng trưng cho tia sét soi rọi khắp nơi; cái chày giã gạo khi thúc lên, giã xuống sẽ kinh thiên động địa; cái nong dùng đẻ quạt bay mọi vật; cái nia, tượng trưng cho hàng ngàn con mắt có thể nhìn thấu khắp muôn nơi.

Trong lễ cướp vía không thể thiếu chiếc cầu được làm từ nhiều thanh gỗ được bắc qua để các vị trong đoàn đi tới nơi hồn vía bị thất lạc hoặc bị tà ma cất giấu. Lúc này các thành viên trong gia đình thắp đóm để soi tìm hồn vía. Khi những con nhện hoặc những sinh vật lạ xuất hiện chính là hiện thân của phần hồn vía đã được tìm thấy.

Sau khi đã tìm đủ số hồn vía sẽ được đón về và nhập vào người bị mất. Để tránh nhầm lẫn giữa người bệnh được đánh dấu thập trên trán. Do phần hồn vía bị lưu lạc lâu ngày sẽ bị đói, yếu nên thầy cúng dùng gạo và máu từ mào của con gà trống to khỏe đuợc chuẩn bị sẵn trước đó tiếp sức. Anh Triệu Ồng Nhẫn, ở thôn Làng Hà, xã Xuân Dao, huyện Bảo Thắng cho biết: “Lễ Cướp vía của người Dao đỏ thường được thực hiện cho cả người già lẫn trẻ nhỏ khi có biểu hiện khác thường trong cuộc sống. Như hay ốm đau, gặp hoạn nạn hoặc tâm lý bất an trong cuộc sống. Làm lễ này cũng là thể hiện sự quan tâm chăm sóc lẫn nhau, đặc biệt là đối với người cao tuổi trong gia đình."

Sau khi mọi thủ tụ được hoàn tất thì phần vàng mã sẽ được hoá để cảm tạ tới Thiên lôi, các đấng thần linh, tổ tiên của gia đình đã tới chứng giám, giúp sức cho việc tìm và giành lại vía. Từng phần vàng mã đuợc thầy cúng nói rõ khi hóa để gửi tới từng thành viên.

“Lễ cướp vía kéo dài hàng tiếng đồng hồ với nhiều phần vịêc khác nhau đuợc tiến hành thận trọng thì mới linh nghiệm. Để làn được, trước hết phải có sức khỏe tốt, cái thâm thanh tịnh… Đây là nét văn hóa độc đáo của ngừời Dao Đỏ chúng tôi. Mỗi địa phương, mỗi thầy truyền dạy sẽ có phần khác nhau nhưng về ý nghĩa thì hòan toàn giống nhau”- thầy cúng Triệu Sun Trìu cho biết thêm.

Lễ cướp vía  là một nghi lễ chứa đựng ý nghĩa nhân văn, với niềm mong ước tốt đẹp cho cuộc sống của đồng bào. Hiện nay, lễ cướp vía vẫn được đồng bào Dao đỏ ở Bảo Yên, tỉnh Lào Cai duy trì. Tuy nhiên, nhiều hủ tục lạc hậu, rườm rà trong thực hành nghi lễ đã được bà con bỏ đi và giữ lại những nét đẹp bản sắc văn hóa của nghi lễ này./.