Zập ha bu, x’nưl chiing năc dưr chr’va tơợ đong k’tứi âng nghệ nhân A Lip, vel Groi, chr’val Glar, chr’hoong Đak Đoa. Bấc c’moo chô ooy đâu, đong âng t’cooh A Lip ơy vaih năc đhị pa choom n’toong chiing đoọng ha p’niên k’tứi coh vel.

Nghệ nhân A Lip đoọng năl, apêê lang p’niên coh pr’loọng đong t’cooh zêng choom n’toong chiing, paliêm x’nưl chiing. Tơợ p’niên k’tứi, t’cooh bơơn ca conh bhặ ting pâh lêy zập bhiệc bhan âng vel. Tước ruh 11 c’moo, A Lip năc ơy choom n’toong chiing ting j’niêng âng ma nuyh Ba Na cơnh bhiệc bhan cha ha roo t’mêê, bhuốih c’lang đác, lơi a bhuy. Tơợ bêl ca conh căh dzợ ma mông, A Lip năc pa zay zư đơc chiing goong lâng nghệ thuật pr’hay chr’năp nâu. T’cooh ơy chêêc bơơn k’rong đơc 10 bộ chiing chr’năp, tơợ ơy cher k’bhuh xoọng bơr pêê bộ lâng m’bứi u bil căh năl ooy năc nâu kêi t’cooh dzợ 3 bộ, t’cooh buôn pay đươi bêl giao lưu văn hóa, zập g’luh bhiệc bhan lâng bấc bhlầng năc đoọng pa choom ha coon cha châu coh vel: “Lalăm a hay bhui har pa bhlầng, bêl dzợ p’niên k’tứi bơơn ting lêy apêê bhiệc bhan năc mơ chu cơnh đêêc zêng đươi chiing, t’nớt xoang. Bêl đêêc, zập ngai pân jưih zêng kiêng n’toong chiing, lêy năc rau hâng hơnh pa bhlầng ha đay. Lalăm ahay năc cơnh đêêc, ha dợ nâu kêi tr’mông tr’meh ha dưr lâh, căh dzợ bấc ngai pa choom đoọng, k’pân lang p’niên ha vil căh ngai dzợ choom n’toong chiing nâu, tu cơnh đêêc năc cu pa zay pa choom cớ đoọng ha p’niên”.

Lâng pazêng rau pa zay, bhrợ t’vaih lớp pa choom tâm goong, n’toong chiing âng Nghệ nhân A Lip, x’nưl chiing goong nắc ơy dưr chr’va tơợ vel Groi cơnh lalăm a hay. Tước nâu kêi, vel Groi vêy 2 k’bhuh n’toong chiing, k’bhuh pa pậ năc 21 cha năc, ruh tơợ 23 - 70 c’moo. K’bhuh p’niên k’tứi năc 20 cha nắc ruh tơợ 6 - 12 c’moo. K’bhuh nâu buôn apêê k’dua lướt biểu diễn đhị zập g’luh bhiệc bhan, bh’rợ chr’năp âng zr’lụ Tây Nguyên lâng prang k’tiếc k’ruung. Ađhi Đinh Phát, 12 c’moo, vel Groi năc muy coh pazêng ađhi k’tứi coh k’bhuh chiing p’niên xay moon: “Zập ha bu, học coh trường xang năc a zi tước đong t’cooh A Lip pa choom n’toong chiing. Coh đâu a zi lêy bhui har bhlầng, bơơn pa choom bấc rau, coh đêêc vêy n’toong chiing, lâh mơ pa choom n’toong chiing năc coh đâu a zi ặt bhui har lâh mơ. Cr’chăl hay a zi bơơn lướt biểu diễn tâm goong, n’toong chiing jưah lâng apêê t’cooh t’ha, lưm bấc ma nuyh, pr’hay pabhlầng, a cu kiêng ha y ơy t’ha năc n’toong chiing pr’hay cơnh apêê t’ha coh đâu”.

Pazêng c’moo hay, nghệ nhân A Lip dzợ pa zưm lâng bấc trường học đhị vel đong apêê chr’val cơnh Glar, Ia Pết, Adơk, chr’hoong Đăk Đoa lâng bấc chr’hoong đăn đâu đoọng pa choom mơ 200 học sinh choom n’toong chiing. T’cooh Nguyễn Văn Hùng, hiệu trưởng Trường Tiểu học số 1 Glar đoọng năl, nhà trường vêy k’bhuh tâm goong n’toong chiing lâng 20 a đhi ting pâh năc học trò âng nghệ nhân A Lip. Zập c’moo, k’bhuh chiing goong âng nhà trường ta luôn vêy bh’nơơn dal coh zập g’luh thi văn hóa âng chr’hoong, tỉnh bhrợ: “Muy đơn vị ặt bhrợ coh vel đong vêy tước 99,8% năc ma nuyh Ba Na tu cơnh đêêc nhà trường k’rang bhlầng đăh bhiệc zư lêy chr’năp văn hóa âng acoon coh. Zập đoo c’moo cung vêy k’bhuh chiing goong âng trường ting pâh hội diễn chiing goong âng chr’hoong. Nhà trường lêy t’cooh A Lip năc ma nuyh lưch loom lâng bh’rợ k’đhơợng pa dưr chr’năp văn hóa âng ma nuyh Ba Na. Nhà trường đoọng t’cooh pa choom cớ ha học sinh âng trường ting xa nay jưah zooi đoọng pa dưr ha dợ t’cooh doọ zươc chế độ tơợ trường”.

Lâng pazêng chroi k’rong âng đay, bấc c’moo hay, nghệ nhân A Lip ơy bơơn đơp bấc Bằng khen, Giấy khen âng apêê cấp tơợ Trung ương tước vel đong. Đăn đâu bhlầng, moọt c’moo 2019, t’cooh bơơn Chủ tịch nước cher pr’đơc tr’haanh Nghệ nhân Ưu tú đăh nghệ thuật trình diễn ty đanh. P’căn Giang H’hom, Phó Chủ tịch UBND chr’val Glar, chr’hoong Đăk Đoa đoọng năl: “Nghệ nhân A Lip ơy đơơng c’rơ g’lêêh, c’năl bhriêl choom âng đay đoọng pa choom cớ ha lang p’niên, lâng ơy bơơn bấc bh’nơơn liêm choom đhị zập xa nay bh’rợ ga măc âng tỉnh, chr’hoong đoọng zư lêy chr’năp văn hóa oọ đơc u bil pất. T’cooh cung năc ma nuyh ặt mamông ta nih liêm lâng zập ngai, đhanuôr zập ngai hâng a đoo, p’niên k’tứi chăp a đoo. Chính quyền chăp hơnh bhlầng t’cooh ơy ting chroi k’rong c’rơ đoọng ha văn hóa năc cơnh pa choom tâm goong, n’toong chiing, đàn t’rưng, đàn gong… đoọng zư đơc văn hóa âng ma nuyh Ba Na”.

Đhơ t’cooh ruh 60 c’moo, c’rơ âng t’cooh căh dzợ cơnh lalăm ahay, ha dợ nghệ nhân ưu tú A Lip pa zay pa bhrợ ta têng. Coh pazêng c’lâng vel bhươl, zập ngai dzợ lêy pa dưr pr’dzoọng âng t’cooh tớt xe máy ty chở đơơng pazêng bộ chiing lướt pa choom ha p’niên đhị zập vel ch’ngai bha dăh./.

             Nghệ nhân Alip  - Người truyền lửa đam mê cho lớp trẻ                                              

Từ khi còn niên thiếu, Nghệ nhân A Lip, (dân tộc Ba Na, thôn Groi, xã Glar, huyện Đak Đoa, Gia Lai) đã biết đánh chiêng, làm đàn, tạc tượng gỗ và chỉnh chiêng. Nay tuổi đã xế chiều, ông vẫn từng ngày nỗ lực truyền dạy cồng chiêng, âm nhạc dân gian cho thế hệ trẻ. Qua đó, góp phần gìn giữ, bảo tồn di sản cồng chiêng, nét đẹp văn hóa của dân tộc Ba Na. 

Cứ mỗi buổi chiều, tiếng chiêng lại ngân vang trong ngôi nhà nhỏ của nghệ nhân A Lip ở thôn Groi, xã Glar, huyện Đăk Đoa. Nhiều năm trở lại đây, nhà của ông Alip đã trở thành nơi dạy đánh chiêng cho lũ trẻ trong thôn.

Nghệ nhân A Lip  cho biết, các thế hệ trong gia đình ông đều biết đánh chiêng, chỉnh chiêng. Từ thuở bé, ông được cha địu trên vai tham gia vào các lễ hội của làng. Lên 11 tuổi, A Lip đã chơi thành thạo các bài chiêng truyền thống của người Ba Na như Lễ mừng lúa mới, Lễ cúng nước giọt, Lễ bỏ mả. Sau này cha mất, A Lip kiên trì với việc bảo tồn cồng chiêng cùng nghệ thuật diễn tấu. Ông sưu tập được 10 bộ chiêng quý, sau khi tặng họ hàng một số bộ và một phần bị thất lạc, nay còn 3 bộ, ông thường diễn tấu khi giao lưu văn hóa, mỗi kỳ lễ hội và nhiều nhất là để dạy cho các cháu nhỏ ở trong làng: “Hồi xưa vui lắm, lúc còn bé chứng kiến các lễ ăn tháng, bỏ mả là lúc nào cũng cần có bộ chiêng, múa xoang vui chơi thỏa thích. Lúc ấy là con trai ai cũng muốn được đánh chiêng, coi đó là vinh dự. Ngày ấy vui là thế nhưng bây giờ cuộc sống phát triển, không ai dạy chỉ sợ bọn trẻ con quên đi nên phải cố gắng truyền dạy lại cho lớp trẻ”

Với những nỗ lực mở các lớp dạy về cồng chiêng của nghệ nhân A Lip, âm thanh cồng chiêng ở làng Groi đã rộn rã trở lại. Đến nay, làng Groi  có 2 đội chiêng, đội chiêng lớn gồm 21 người, từ 23  đến 70 tuổi. Đội chiêng nhí gồm 20 người, từ 6 tuổi đến 12 tuổi. Các đội chiêng của làng thường được mời đi biểu diễn trong các dịp lễ hội, sự kiện quan trọng của khu vực Tây Nguyên và toàn quốc. Em Đinh Phát, 12 tuổi, thôn Groi là một trong số những em nhỏ trong đội chiêng nhí chia sẻ:“Cứ buổi chiều học xong là chúng cháu sang nhà ông Alip học đánh chiêng. Ở đây chúng cháu thấy rất là vui, ở đây chúng em được học nhiều thứ trong đó có chiêng, không những vậy, nhà ông cũng là nơi chúng cháu được vui chơi. Thời gian vừa rồi chúng cháu vui lắm vì được đi diễn tấu cồng chiêng cùng người lớn ở nhiều nơi, được gặp đông đảo mọi người nên vui lắm, cháu mong muốn là sau này lớn lên sẽ đánh giỏi cồng chiêng như những người lớn”

Những năm qua, nghệ nhân A Líp còn phối hợp với nhiều trường học trên địa bàn các xã như Glar, Ia Pết, ADơk, huyện Đăk Đoa và nhiều huyện lân cận để dạy cho khoảng 200 học sinh biết đánh chiêng. Ông Nguyễn Văn Hùng, hiệu trưởng Trường Tiểu học số 1 Glar cho biết, nhà trường luôn có đội cồng chiêng nhí với 20 em tham gia là học trò của nghệ nhân Alip. Hàng năm, đội cồng chiêng của nhà trường luôn có thành tích cao trong các cuộc thi văn hóa do huyện, tỉnh tổ chức: “Một đơn vị đóng chân trên địa bàn chiếm 99,8% là người Ba Na cho nên nhà trường rất quan tâm về việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Năm nào cũng có đội cồng chiêng nhí của trường tham gia hội diễn cồng chiêng của huyện. Nhà trường thấy là già Alip có tâm huyết rất lớn đối với lưu giữ và bảo tồn văn hóa, bản sắc dân tộc Ba Na ở địa phương. Nhà trường rất ghi nhận sự đóng góp của ông, ông tập cho học sinh trên tinh thần hỗ trợ để gìn giữ chứ không đòi hỏi một chế độ nào của trường”.

Với những đóng góp của mình, nhiều năm qua, nghệ nhân A Lip đã nhận được nhiều Bằng khen, Giấy khen của các cấp từ Trung ương đến địa phương. Gần đây nhất, vào năm 2019, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực nghệ thuật trình diễn dân gian. Bà Giang H’hom, Phó chủ tịch UBND xã Glar, huyện Đăk Đoa cho biết: “Nghệ nhân Alip đã đem hết sức, hết lòng của mình để truyền dạy cho con cháu, và đã có những thành công trong các sự kiện lớn của tỉnh, huyện để gìn giữ bản sắc văn hóa để không mai một. Ông cũng là con người sống rất tình làng nghĩa xóm, được bà con quý mến, đám trẻ con rất quý ông. Chính quyền rất cảm ơn ông vì đã có những cống hiến cho văn hóa như dạy cồng chiêng, đàn t’rưng, đàn gong… để lưu giữ bản sắc văn hóa của người Ba Na”.

Tuy tuổi đã 60, sức khỏe không được như trước, thế nhưng nghệ nhân ưu tú Alip vẫn cần mẫn lao động sản xuất. Trên những nẻo đường nông thôn, mọi người vẫn thường thấy hình ảnh ông giáo già cùng chiếc xe máy cũ chở theo những bộ chiêng đi dạy cho trẻ ở những miền xa./.