Coh j’niêng xay xơ âng manuyh Ve (Giẻ Triêng) đhị da ding ca coong Quảng Nam, amoó Hiên Thị Vượt lâng anoo Brao Đức jưah lâng apêê nghệ nhân ặt đhị chr’val Đắc Pring, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam ơy t’pâh ma nuyh lêy cơnh tơợ rau prá xay, xa nập a din liêm cra âng ma nuyh ma mai, xa xao lâng pazêng c’nặt pa căh liêm pr’hay đăh văn hóa coh t’ngay xay xơ âng manuyh Ve.

Coh bhiệc bhan ty đanh âng manuyh Ve đhị chr’hoong da ding ca coong ca noong k’tiếc Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, j’niêng xay xơ năc muy c’nặt bh’rợ ch’năp pa bhlầng, đơơng chr’năp lalay âng k’bhuh ma nuyh. T’ngay đâu, bhiệc xay xơ âng manuyh Ve đhơ căh dzợ bhrợ k’đhap lâng bấc j’niêng cr’bưn cơnh lalăm a hay, ha dợ dzợ zư đơc j’niêng xay xơ ty đanh. J’niêng xay xơ năc tơợ c’nặt tr’năl, lướt xơ, tước t’ngay xay đơơng guy 25 zong oih t’mêê tước đong pân jưih. Lâh mơ oih t’mêê, bêl tước bhiệc xay xơ, lalăm đăh đong n’đil năc moọt ooy pân jưih năc apêê xaih đác lâng bhuôih zước đoọng ha mị đăh đong jưah đoàn kết… Amoó Hiên Thị Vượt đoọng năl, rau âng zập pân đil Ve hay tước tất lang đay năc “bh’nọ oih bêl pay k’diic” căh cợ “oih âng diic điêl” bơơn apêê ra văng: “J’niêng nâu ơy vêy tơợ lang a hay. Bhiệc xay xơ nâu dzợ zư đơc chr’năp văn hóa đhị zr’lụ da ding ca coong. Aa cu hânh hơnh pa bhlầng bơơn pa căh chr’năp liêm âng acoon coh Giẻ Triêng. Lâng chr’năp lâh mơ dzợ năc pa căh j’niêng xay xơ âng ma nuyh Giẻ Triêng cung năc ma nuyh Ve. Acu rơơm kiêng, lang p’niên tất lang zư liêm chr’năp văn hóa âng ma nuyh đay”.

Muy coh pazêng chr’năp văn hóa liêm pr’hay âng đhanuổ Giẻ Triêng vêy t’pâh rau k’rang âng bấc đhanuôr đhị t’ngay bhiệc bhan Văn hóa zập k’bhuh acoon coh miền Trung g’luh 4 năc xa nập ty đanh. T’cooh Chơ Rum Nhiên, chr’val Đắc Tôi, chr’hoong Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, ma nuyh ơy bấc c’mô chêêc năl đăh xa nập âng manuyh Giẻ Triêng đoọng năl: Xa nập ty đanh âng ma nuyh Giẻ Triêng vêy bấc rau lalay cơnh năc cơnh chr’đhu, a dooh, n’dzăr, pr’nơơng, cha guốc… lâng chr’năp lâh mơ cơnh lâng xa nập âng đhanuôr Giẻ Triêng năc pân jưih lâng pân đil zêng đươi dua a dooh xập clang nguôi: “Acu chơih pay đoọng pâh thi xa nập Giẻ Triêng. Nâu đoo năc xa nâp ty đanh âng đhanuôr zi ơy vêy tơợ lang a hay ặt pa têệt lâng pr’ặt tr’mông âng đhanuôr coh đhr’năng bhrợ têng, học tập. Zập k’bhuh acoon coh năc vêy chr’năp lalay, coh đêêc vêy ađhi noo acoon coh tỉnh Quảng Nam moon za zưm lâng ma nuyh Giẻ Triêng moon lalay”.

T’cooh Trần Văn Dũng, Trưởng phòng k’đhơợng lêy Văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Quảng Nam đoọng năl, văn hóa âng đhanuôr zập k’bhuh acoon cohh đhị da ding ca coong Quảng Nam bấc cơnh lâng đơơng chr’năp liêm âng văn hóa ma nuyh hêê. “Zập cha năc vêy cơnh lêy pr’hay lalay âng đay. Pr’hay tơợ tr’nơợp leh vaih năc rau cr’đơơng pa căh cơnh pr’đhang đong ặt âng vel, bh’nọ oih. Đhanuôr Ve căh lâh bấc g’luh tr’lưm cơnh đâu. Bêl cơnh đâu năc pa căh pazêng chr’năp văn hóa ty đanh. Tơợ pazêng bh’nơơn bh’rợ nâu, năc muy đăh âng văn hóa ty đanh. Rơơm pazêng bh’nơơn bh’rợ nâu năc bơơn pa căh tước đhanuôr Bình Định cung cơnh t’moôi lêy pazêng chr’năp văn hóa ty đanh âng đhanuôr acoon coh moon đhị da ding ca coong lalay lâng tỉnh Quảng Nam moon za zưm”./.

Lan tỏa văn hóa đồng bào vùng cao Quảng Nam đến bạn bè các dân tộc miền Trung

Đồng bào Cơ Tu, Giẻ Triêng sống chủ yếu ở các huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam. Trải qua bao biến cố thời gian, lịch sử, bà con vẫn còn lưu giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc riêng có, góp phần làm đa dạng văn hóa truyền thống các dân tộc trên dãy Trường Sơn. Trong Ngày hội Văn hóa các dân tộc Miền Trung lần thứ 4 vừa mới diễn ra tại Bình Định, một lần nữa, những nét văn hóa đặc sắc ấy lại được tỏa sáng và lan tỏa. 

Trong nghi thức tái hiện trích đoạn lễ cưới của đồng bào Ve (Giẻ Triêng) ở vùng cao tỉnh Quảng Nam, Chị Hiên Thị Vượt và anh Brao Đức cùng các nghệ nhân ở xã Đắc Pring, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đã lôi cuốn người xem  bởi lối dẫn truyện tự nhiên cùng trang phục thổ cẩm sặc sỡ sắc màu của cô dâu, chú rể và những màn trình diễn ấn tượng về văn hóa đặc sắc trong ngày cưới của người Ve

Trong lễ cưới truyền thống của đồng bào Ve ở huyện vùng cao biên giới Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, nghi thức cưới là một phần rất quan trong, có nhiều ý nghĩa, mang bản sắc riêng có. Ngày nay, đám cưới người Ve tuy không còn khắt khe với nhiều phong tục rườm rà như trước đây nhưng vẫn còn giữ một số nghi thức cưới truyền thống. Nghi thức lễ cưới là trình tự từ tìm hiểu, dạm hỏi, chuẩn bị lễ cưới và tổ chức nghi lễ với những lễ vật bắt buộc. Cô gái Ve sau khi tìm hiểu, được gia đình hai bên đồng ý, cô gái sẽ đi lấy củi tươi về nhà cất, đến ngày cưới sẽ cõng 25 bó củi tươi đến nhà chàng trai. Ngoài củi tươi, khi đến lễ cưới, nhà gái còn phải mang theo cả cá và rượu cần. Khi đến cổng nhà trai, trước khi nhà gái bước vào nhà, nhà trai sẽ vảy nước và cầu khẩn cho hai bên gia đình cùng đoàn kết… Chị Hiên Thị Vượt cho biết, điều mà bao cô gái người Ve nhớ mãi là những “Bó củi hứa hôn” hay “Củi vợ chồng” được họ chuẩn bị lấy: “Phong tục này từ xa xưa rồi. Lễ cưới này vẫn còn giữ lại nét văn hóa ở vùng cao. Tôi rất vinh dự khi được quảng bá nét đẹp văn hóa của dân tộc Giẻ Triêng. Và ý nghĩa hơn là tái hiện lại nghi thức lễ cưới của người Giẻ Triêng cũng là người Ve. Tôi hy vọng là thế hệ trẻ sẽ giữ mãi nét văn hóa của dân tộc mình.”

Một trong những nét văn hóa đặc sắc nữa của đồng bào Giẻ Triêng thu hút sự quan tâm của nhiều người tại Ngày hội Văn hóa các dân tộc Miền Trung lần thứ 4 là trang phụ truyền thống. Ông Chơ Rum Nhiên, xã Đắc Tôi, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam, người có nhiều năm tìm hiểu về trang phục của người Giẻ Triêng cho biết: Trang phục truyền thống của đồng bào Giẻ Triêng có nhiều loại khác nhau như váy, áo, khố, áo khoác, khăn, mũ, xà cạp…Và độc đáo hơn cả là đối với trang phục truyền thống của đồng bào Giẻ Triêng, cả nam và nữ đều sử dụng tấm áo khoác: “Tôi được chọn thi trang phục Giẻ Triêng. Đây là sắc phục truyền thống của đồng bào từ bao đời nay gắn bó với bó bà con trong quá trình lao động sản xuất học tập. Mỗi dân tộc có một sắc thái riêng biệt, trong đó có dân tộc của tỉnh Quảng Nam nói chung, dân tộc Giẻ triêng nói riêng.”

Ông Trần Văn Dũng, Trưởng phòng Quản lý Văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Quảng Nam cho biết, văn hóa của đồng báo các dân tộc ở miền núi Quảng Nam rất đa dạng và mang đậm bản sắc văn hóa. “Mọi người có cái ấn tượng. Ấn tượng ngay từ đầu là các đạo cụ cầm theo ví dụ như mô hình nhà làng rồi những bó củi hứa hôn. Đồng bào Ve ít có những dịp được giao lưu như thế này. Nhân dịp như thế này sẽ giới thiệu những văn hóa truyền thống. Thông qua những sản phẩm này là một phần của cái văn hóa truyền thống. Mong muốn qua những sản phẩm này có thể giới thiệu đến bà con Bình Định cũng như du khách những đặc trưng văn hóa truyền thống đồng bào các dân tộc miền núi nói riêng và tỉnh Quảng Nam nói chung”./.