Cóh vel Phước Thuận, chr’val Phú Tân, chr’hoong Châu Thành, tỉnh Sóc Trăng, cắh ngai cắh năl tước p’căn Triệu Thị Vui, mưy nghệ nhân bơơn bấc ngai năl lâng bh’rợ boọc bhrợ tranh cóh kính. Nâu đoo nắc mưy bh’rợ nghệ thuật ty chr’nắp glúh váih cr’chăl đâu k’dâng m’pâng thế kỷ, lâng đợ ta la tranh chr’nắp liêm âng đhanuôr Khmer, bơơn bhrợ p’cắh đhị zâp ta la tranh cóh kính laliêm. P’căn Triệu Thị Vui moon, bêl ahay, zâp ngai cóh vel, tơợ apêê t’coóh tước p’niên k’tứi zêng bhrợ bh’rợ nâu. Hân đhơ cơnh đêếc, ting c’moo c’xêê, đợ apêê bhrợ bh’rợ nâu ting ặt bil m’bứi a’năm, tu bh’rợ nâu nắc mưy bh’rợ k’đhạp, bhrợ thủ công, k’đươi moon lêy bhrợ liêm ghít, tr’xin j’ooi, cắh vêy ngai cung mặ zư ta pưn lêy bhrợ. Nâu cơy, cóh vel Phước Thuận dzợ mưy p’căn Triệu Thị Vui a’năm nghệ nhân boọc bhrợ tranh cóh kính. P’căn Triệu Thị Vui moon:“Tranh kinh cóh vel Phước Thuận lấh mơ nắc xrặ bhrợ Đức Phật, tu đhanuôr acoon cóh Khmer chắp bhlâng Đức Phật, đông ngai cung vêy đợc Phật. Bh’rợ nâu nắc acu lêy pa choom tơợ a’conh a’bhướp ahay đợc đoọng. Xoọc đâu cắh dzợ vêy bấc apêê zư bhrợ, ma t’coóh đhưr, cắh choom lêy cha mêết bhrợ liêm ghít. Acu pa bhlâng kiêng zư đợc bh’rợ ty chr’nắp nâu đoọng pa choom ha lang p’niên.”

Zư lêy bh’rợ ty chr’nắp âng acoon cóh, zư lêy văn hoá đenh đươnh âng manứih Khmer, p’căn Triệu Thị Vui ting lêy pr’đoọng zâp bêl cr’noọ bh’rợ âng đay vêy bơơn apêê chính quyền vel đông nắp ghít, zooi zúp. Xang nặc vêy bhrợ mưy lớp pa choom đhị đông bhrợ tranh âng pr’loọng đông, pa coom đoọng ha pêê đợ râu c’năl bh’rợ âng đoo ơy năl ooy k’zệt c’moo hanua. T’coóh Phạm Văn Tiến, Phó Chủ tịch UBND chr’val Phú Tân moon:“Bh’rợ nâu đhị a’ngắh Vui nắc bêl ahay a’conh a’bhướp đợc pa choom đoọng, 5 lang ơy. Ooy Sóc Trăng mưy đhị đâu a’năm vêy, cóh vel đông nâu cung mưy a’ngắh Vui vêy bhrợ. Vel đông cung moon lâng chr’hoong, tỉnh đoọng zooi a’ngắh t’bhlâng zư lêy bh’rợ nâu. Tr’nơợp nắc bhrợ pa dưr phòng pa choom đoọng pa choom bh’rợ nâu ha pêê p’niên lâng pa choom 15 cha nặc ơy, lâng k’đươi moon tỉnh lêy cha mêết lâng pa xoọng ooy t’nooi bh’rợ tr’nêng ty chr’nắp.”

Cung cơnh bh’rợ boọc bhrợ tranh cóh kính, đợ bh’rợ ty chr’nắp lơơng ooy Sóc Trăng cơnh dzặc a’lợ, taanh dzặc zâp râu... zêng chrooi pa xoọng zư đợc đợ chr’nắp văn hoá âng manứih Khmer, tơợ bh’rợ pa chăm, boọc bhrợ, hội hoạ, tước bhrợ p’cắh pr’ắt tr’mung tinh thần, j’niêng cr’bưn, tôn giáo âng manứih Khmer. T’coóh Sơn Thanh Liêm, Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao lâng Du lịch tỉnh Sóc Trăng đoọng năl, zư lêy, pa dưr pa xớc zâp bh’rợ tr’nêng ty chr’nắp nắc mưy cr’liêng xa nay chr’nắp đắh c’lâng bh’rợ pa dưr pa xớc văn hoá zr’nưm âng Sóc Trăng:“Lâng c’lâng pa dưr pa xớc vel bhươl bh’rợ tr’nêng ty chr’nắp pa dưr du lịch vel bhươl, Sóc Trăng cung xoọc k’rong lâng zư lêy cơnh cốm dẹt, xrặ bhrợ tranh cóh kính, dzặc a’lợ... Lâng râu liêm choom đắh văn hoá chr’nắp liêm, t’pấh bấc ta mooi lướt lêy chi ớh, zâp vel bhươl bh’rợ tr’nêng cung nắc đhị t’pấh bấc ta mooi lướt lêy chi ớh.”

Đh’rứah lâng zâp râu bh’rợ nghệ thuật, bhiệc bhan cung nắc đoo pr’đươi cắh zâp cắh vêy ooy văn hoá âng manứih Khmer cóh Sóc Trăng, lâng bấc đh’nớc bool xơợng cơnh bhiệc bhan Ok Om Bok – Thi đuối bhuông, bhiệc bhan Phước Biển, bhiệc bhan Thắc Côn, bhiệc bhan bắt hương liệt sĩ đông sư chắp kiêng k’tiếc k’ruung Achar Sơn Thal âng acoon cóh Khmer... Ooy đâu, chr’nắp lấh mơ nắc bhiệc bhan Ok Om Bok – Thi đuối bhuông ta bhrợ c’xêê 10 Âm lịch zâp c’moo bêl xang bh’rợ tr’nêng. Bêl đâu nắc g’lúh đoọng manứih Khmer xay p’cắh loom luônh năl ơn tước a’bhô dang bhrương, tu ơy zooi đoọng zư lêy bh’nơơn bh’rợ, pa liêm pa crêê plêệng k’tiếc, p’lêê p’coo váih bấc liêm, k’bhộ ngăn ha đhanuôr. Bhiệc bhan Ok Om Bok – Thi đuối bhuông cóh Sóc cóh Sóc Trăng ơy bơơn Guinness Việt Nam moon nắc bhiệc bhan vêy đợ mơ bhuông lâng apêê ting pấh chi ớh bấc bhlâng Việt Nam, nắc râu hâng hơnh âng đhanuôr tỉnh Sóc Trăng moon zr’nưm, âng đhanuôr Khmer moon lalay. Bhiệc bhan cung bơơn Bộ Văn Hoá, Thể thao lâng Du lịch moon nắc k’cir văn hoá phi vật thể đoọng n’jứah zư lêy, pa dưr zâp bhiệc bhan ty chr’nắp âng đhanuôr acoon cóh, n’jứah bhrợ pr’đơợ đoọng đhanuôr ting pấh lâng đươi dua zâp râu chr’nắp văn hoá ty chr’nắp âng acoon cóh. T’coóh Lý Rotha, Trưởng ban acoon cóh tỉnh Sóc Trăng moon:“Manứih Khmer cóh Sóc Trăng cr’chăl hanua pa bhlâng đoàn kết, đh’rứah bhrợ bấc xa nay bh’rợ, ooy đâu vêy zư lêy pa dưr bhiệc bhan Ok Om Bok. Bhiệc bhan c’moo n’nắc ahay ơy bơơn kỷ lục đắh đợ mơ bhuông lâng apêê ting pấh chi ớh. Bhiệc bhan n’jứah đoọng zư lêy zâp râu chr’nắp văn hoá, n’jứah đoọng p’too pa choom lang p’niên đắh pr’ắt tr’mung manứih Khmer.”

Xoọc đâu, Sóc Trăng vêy 8 k’cir văn hoá phi vật thể, ooy đâu 5 k’cir âng đhanuôr Khmer pazêng bhiệc bhan thi đuối bhuông, bh’rợ chi ớh ty p’cắh sân khấu Dù Kê, bh’rợ chi ớh múa Rom Vong, bh’rợ chi ớh xa nưl Ngũ âm, chi ớh Rô Băm. Ting cơnh c’lâng xa nay âng tỉnh Sóc Trăng, zư lêy lâng pa dưr chr’nắp k’cir văn hoá lêy pazưm lâng pa dưr pa xớc tr’mung tr’méh. Tu cơnh đêếc, tỉnh xoọc pazưm bhrợ Dự án “Zư lêy, pa dưr chr’nắp văn hoá ty âng zâp acoon cóh pazưm lâng pa dưr pa xớc du lịch” âng xa nay bh’rợ k’tiếc k’ruung pa dưr pa xớc tr’mung tr’méh zr’lụ đhanuôr acoon cóh cr’chăl c’moo 2021-2030. Nâu đoo nắc c’lâng bh’rợ đoọng zư lêy zâp râu chr’nắp văn hoá âng manứih Khmer, chrooi pa xoọng bhrợ pa dưr pr’hoọm chr’nắp liêm âng acoon cóh./.

Bảo tồn giá trị văn hóa của người Khmer

Cùng với nhiệm vụ phát triển kinh tế, tỉnh Sóc Trăng luôn xác định bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa là yếu tố không thể thiếu trong đời sống của đồng bào dân tộc Khmer. Với lịch sử lâu đời, người Khmer ở Sóc Trăng đã kết tinh nhiều nét đẹp văn hóa đặc sắc, từ các loại hình nghệ thuật, tới văn hóa tín ngưỡng, văn hóa lễ hội… Để rồi, những ai từng đến với Sóc Trăng đều khó có thể quên những dấu ấn văn hóa phong phú của người dân nơi đây.

Ở ấp Phước Thuận, xã Phú Tân, huyện Châu Thành, tỉnh Sóc Trăng, ai cũng biết tới bà Triệu Thị Vui- nghệ nhân nổi tiếng với nghề khắc tranh trên kính. Đây là loại hình nghệ thuật truyền thống ra đời từ cách đây khoảng nửa thế kỷ, với những bức tranh mang đậm sắc thái văn hóa hội họa của đồng bào Khmer, được thể hiện qua từng nét vẽ chăm chút trên tấm kính trong suốt. Bà Triệu Thị Vui kể, trước đây, mọi người trong ấp, từ người già đến trẻ nhỏ đều làm nghề này. Gia đình bà cũng đã có 5 đời làm nghề khắc tranh trên kính. Nhưng thời gian qua đi, những người làm nghề cứ thưa dần vì đây là một nghề khó, làm hoàn toàn bằng thủ công, đòi hỏi sự tỉ mỉ mà không phải ai cũng đủ kiên nhẫn theo nghề. Bà Triệu Thị Vui tâm sự: Giờ đây, trong ấp Phước Thuận chỉ còn mỗi bà là nghệ nhân khắc tranh trên kính:“Tranh kính ở ấp Phước Thuận chủ yếu là vẽ Đức Phật, vì đồng bào dân tộc Khmer tôn trọng Đức Phật lắm, nhà nào cũng phải có hình Phật để trong nhà. Nghề này là mình học truyền thống, gia truyền từ ông bà để lại. Giờ gần hết người làm rồi, vì họ già, mắt kém không nhìn được. Tôi rất mong muốn duy trì nghề truyền thống này để truyền đạt cho những lớp trẻ.”

Bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc, gìn giữ nét văn hóa lâu đời của người Khmer - bà Triệu Thị Vui cảm thấy may mắn khi nỗi niềm trăn trở của mình nhận được sự thấu hiểu, ủng hộ của chính quyền địa phương. Để rồi, một lớp học ngay tại cơ sở sản xuất của gia đình bà đã được tổ chức để bà có thể truyền đạt lại những kỹ năng mà bà tích lũy được trong hàng chục năm qua. Ông Phạm Văn Tiến, Phó Chủ tịch UBND xã Phú Tân, huyện Châu Thành, cho biết:“Nghề này chỗ cô Vui hồi xưa là truyền lại của cha mẹ là 5 đời rồi. Ở Sóc Trăng chỉ duy nhất ở đây có, ở ấp cũng chỉ có chỗ cô Vui làm. Địa phương cũng xin ý kiến của huyện, tỉnh để hỗ trợ cô gắng duy trì nghề này. Thứ nhất là xây dựng phòng học để truyền nghề cho các em và đã đào tạo được 15 em, đồng thời đề nghị tỉnh rà soát và bổ sung vào danh mục nghề truyền thống.”

Cũng như nghề khắc tranh trên kính, những làng nghề truyền thống khác ở Sóc Trăng như dệt chiếu, đan đát… đã góp phần lưu giữ những giá trị văn hóa độc đáo của người Khmer, từ nghệ thuật về trang trí, chạm khắc, hội họa, đến thể hiện đời sống tinh thần, tín ngưỡng tôn giáo của người Khmer. 

Ông Sơn Thanh Liêm, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Sóc Trăng cho biết, bảo tồn, phát triển các làng nghề truyền thống là một nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển văn hóa chung của Sóc Trăng:“Với phương hướng phát triển làng nghề truyền thống phát triển du lịch cộng đồng, Sóc Trăng cũng đang đầu tư và bảo tồn như cốm dẹt, vẽ tranh trên kiếng, dệt chiếu…  Với ưu thế là có nét văn hóa đặc sắc, thu hút nhiều khách du lịch, các làng nghề cũng là nơi thu hút nhiều khách du lịch.”

Cùng với các loại hình nghệ thuật, lễ hội cũng là “mảnh ghép” không thể thiếu trong văn hóa của người Khmer ở Sóc Trăng, với nhiều cái tên quen thuộc như lễ hội Ok Om Bok - đua ghe Ngo, lễ hội Phước Biển, lễ hội Thắc Côn, lễ Dâng hương liệt sĩ nhà sư yêu nước Achar Sơn Thal của dân tộc Khmer… Trong đó, nổi tiếng nhất là lễ hội Ok Om Bok - Đua ghe ngo được tổ chức vào tháng 10 Âm lịch hàng năm khi kết thúc vụ mùa. Đây là dịp để người Khmer bày tỏ lòng biết ơn với vị thần Mặt Trăng đã giúp bảo vệ mùa màng, điều hòa thời tiết, đem lại cây trái tốt tươi, no ấm cho người dân. Lễ hội Ok Om Bok - đua ghe Ngo ở Sóc Trăng đã được Tổ chức Guinness Việt Nam công nhận là lễ hội có số lượng ghe và vận động viên tham gia đông nhất Việt Nam, là niềm tự hào của người dân tỉnh Sóc Trăng nói chung, của đồng bào Khmer nói riêng. Lễ hội cũng được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhân là Di sản văn hóa phi vật thể để vừa bảo tồn, phát huy các lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, vừa tạo điều kiện cho đồng bào tham gia và hưởng thụ các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Ông Lý Rotha, Trưởng ban Dân tộc tỉnh Sóc Trăng cho biết:“Người Khmer ở Sóc Trăng thời gian qua rất đoàn kết, cùng nhau thực hiện nhiều chương trình, trong đó có duy trì và phát huy lễ hội Ok Om Bok. Lễ hội năm vừa rồi đã đạt kỷ lục về số lượng ghe và vận động viên tham dự. Lễ hội vừa để bảo tồn các giá trị văn hóa, vừa để giáo dục giới trẻ về lối sống tích cực của người Khmer.”

Hiện nay, tỉnh Sóc Trăng có 8 di sản văn hóa phi vật thể, trong đó, 5 di sản của đồng bào Khmer gồm Lễ hội đua ghe Ngo, nghệ thuật trình diễn dân gian sân khấu Dù Kê, nghệ thuật trình diễn dân gian múa Rom Vong, nghệ thuật trình diễn dân gian nhạc Ngũ âm, nghệ thuật trình diễn dân gian Rô Băm. Theo chủ trương của tỉnh Sóc Trăng, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phải gắn với phát triển kinh tế - xã hội. Vì thế, tỉnh đang tập trung thực hiện Dự án “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2021-2030. Đây là cách để lưu giữ các giá trị văn hóa của người Khmer, góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc./.