Đhị bêl plêệng p’răng pứih cắh dzợ cơnh, lấh 50 học viên pa zêng pân jứih lâng pân đil đhị bấc ruúh manứih Dao âng vel Khe Cá, chr’val Lương Thịnh, chr’hoong Trấn Yên dzợ p’zay ting pấh pa choom lớp học chr’nắp nâu.

P’căn Dương Thị Mai, Bí thư Chi bộ vel Khe Cá, chr’val Lương Thịnh đoọng năl: 99% pr’loọng đhanuôr ooy Khe Cá nắc manứih acoon cóh Dao, zêng lêy liêm choom prá p’rá acoon cóh đay, hân đhơ cơnh đêếc, đắh chữ xặ lâng râu j’niêng cr’bưn nắc cắh vêy ngai cung năl. Tu cơnh đêếc, lớp pa choom chữ Dao bơơn bhrợ pa dưr lâng tơợ tr’nơợp bơơn đhanuôr đươi bhrợ liêm choom:“Acu lêy chr’nắp pr’hay bhlâng đoỌng ha zi, pa đhang moon cơnh chữ xrặ xay moon ooy acoon manứih, ooy pr’too pr’choom, bhrợ đợ bhiệc bhrợ liêm crêê...”

Chữ Nôm Dao nắc mưy hệ thống ký tự chữ Hán bơơn phiên âm ooy p’rá Dao. Apêê choom prá cắh vêy cung choom xrặ chữ. Ooy bộ chữ Dao vêy 214 bộ thủ, đoọng xrặ lâng đọc crêê, manứih pa choom lêy năl lâng hay k’noọ 7 quy tắc; lâng lêy hay pa zêng đợ chữ chr’nắp cắh vêy ting quy tắc n’đoo. Bêl pa choom xang zâp chữ n’nắc, nắc zâp apêê pachoom nâu bơơn pa choom p’têết ting cr’liêng chữ, váih ting n’juông prá xay liêm ghít.

Zr’nắh k’đhạp cơnh đêếc, ha dợ tr’pang têy ta luôn k’đhơợng a’chị a’vịng, pay k’đhơợng bút nắc độp k’đhạp, hân đhơ cơnh đêếc, zâp học viên zêng t’bhlâng pa choom. Anoo Triệu Sinh Luân, mưy manứih ting pa choom chữ Dao nâu đoọng năl:“Lớp pa choom nâu lấh 50 cha nặc ting pấh pa choom thứ 3 lâng thứ 7. Trơ vâng bhrợ ha rêê, ruộng tông hân đhơ cơnh đêếc zâp ngai zêng tươc ooy lớp liêm zâp.”

Pa choom chữ, zâp apêê pa choom nâu vêy choom đọc bha ar. Zâp ta la bha ar đhị lớp pa choom cung pa bhlâng pr’hay, zooi đoọng apêê đọc năl liêm crêê, năl zâp đắh j’niêng bh’rợ lâng c’lâng bh’rợ lêy bhrợ zâp j’niêng ooy pr’ắt tr’mung văn hoá, tinh thần âng manứih Dao. Anoo Triệu Văn Vương, mưy ma nứih ting pa choom cóh đâu bhui har moon:“Nâu đoo nắc pr’hoọm chr’nắp liêm âng manứih Dao, lêy zư đợc pa liêm đợ pr’hoọm chr’nắp nâu, nắc acu ting lêy pa choom đoọng năl liêm ghít.”

Ooy lớp pa choom chr’nắp nâu, zâp apêê pa choom cóh đâu vêy ta pa choom đoọng lâng mưy manứih pa choom liêm ta níh, nắc đoo nghệ nhân Triệu Quý Tín, manứih ta lêy nắc râu hâng hơnh, nắc đoo tư liệu ma mung, chr’nắp đắh p’rá Nôm Dao âng vel đông. Cắh chấc k’noọ ch’ngai đăn, p’răng boo, thầy Tín liêm zâp tước pấh pa choom 1 tuần 2 chu.

Nghệ nhân Triệu Quý Tín moon: Pa choom chữ xrặ, p’rá nắc chrooi pa xoọng zư lêy lâng pa dưr đợ chr’nắp liêm âng zâp j’niêng bh’rợ liêm chr’nắp âng đhanuôr Dao:“Tinh thần moót pa choom cóh đâu, tơợ bêl tơợp moót tước đâu moon zr’nưm zâp apêê pa choom nâu, đhanuôr zâp ngai cung yêm loom hơnh déh, tước pấh pa choom liêm zâp, crêê giờ.”

Lớp pa choom chữ Nôm Dao âng đhanuôr vel Khe Cá cắh mưy bhrợ pa dưr lâng pa ang đh’rông óih zư lêy pa dưr pr’hoọm văn hoá acoon cóh, nắc dzợ zooi đhanuôr cóh đâu ting đoàn kết, đh’rứah lêy bhrợ bhiệc zr’nưm, đắh bhrợ pa dưr vel bhươl ting t’ngay ting liêm k’van, têêm ngăn lấh mơ./.

Giữ gìn văn hóa Dao ở Khe Cá

Tại tỉnh miền núi Yên Bái, có những lớp học rất đặc biệt. Đó  là các lớp do những nghệ nhân và các cá nhân tâm huyết tổ chức nhằm gìn giữ, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc. Lớp  học ở thôn Khe Cá, xã Lương Thịnh, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái là một điển hình.

Trong tiết trời nắng nóng, oi bức, hơn 50 học viên bao gồm cả nam giới và phụ nữ ở nhiều lứa tuổi khác nhau là người Dao ở thôn Khe Cá, xã Lương Thịnh, huyện Trấn Yên vẫn chăm chỉ, cần mẫn tham gia lớp học đặc biệt này.

Bà Dương Thị Mai, Bí thư Chi bộ thôn Khe cá, chr’val Lương Thịnh cho biết: 99% hộ dân ở Khe Cá là người dân tộc Dao, đa phần đều nói thành thạo tiếng dân tộc mình, nhưng về chữ viết và ý nghĩa, cách thức của phong tục, tập quán thì không phải ai cũng biết. Vì lẽ đó, lớp học chữ Dao được thành lập và ngay những ngày đầu đã được người dân hưởng ứng mạnh mẽ:“Tôi cảm thấy nó rất là bổ ích cho chúng tôi, ví dụ từng chữ viết nói về giáo dục, về con người, làm những việc thiện...”

Chữ Nôm Dao là một hệ thống ký tự chữ Hán được phiên âm ra tiếng Dao. Người nói được không có nghĩa là viết được chữ. Trong bộ chữ Dao có 214 bộ thủ, để viết và đọc đúng, người học phải thuộc và nhớ 7 quy tắc; đồng thời, phải ghi nhớ cả những chữ đặc biệt  không theo quy tắc nào. Khi học xong từng chữ ấy thì các học viên mới được học ghép thành từ, thành câu. 

Khó khăn là vậy, trong khi bàn tay vốn quen với cuốc cày, cầm bút rất ngượng nghịu, nhưng các học viên đều không nhụt chí. Anh Triệu Sinh Luân, một học viên của lớp học chữ Dao cho biết:“Lớp học hơn 50 học viên tham gia học thứ 3 và thứ 7. Bận nương rẫy, ruộng vườn nhưng các ngày học các học viên đều đến lớp học đầy đủ.”

Học được chữ, các học viên sẽ đọc được sách. Các cuốn sách tại lớp học cũng vô cùng hấp dẫn, giúp người đọc hiểu đúng, hiểu đủ về các lễ nghi cầu cúng và cách thức thực hiện các lễ nghi trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Dao. Anh Triệu Văn Vương, một học viên phấn khởi: “Đấy là bản sắc dân tộc của người Dao, mình cần bảo tồn và gìn giữ lấy bản sắc nên là mình tham gia tìm hiểu và học.”

Ở lớp học đặc biệt này, các học viên được truyền lửa bởi một người thầy hết sức tâm huyết, đó là nghệ nhân Triệu Quý Tín - người được xem là niềm tự hào, là "kho" tư liệu sống, quý báu về ngôn ngữ Nôm Dao của địa phương. Không quản đường xa, nắng mưa, thầy Tín đều đặn 1 tuần 2 lần lên lớp với bà con.

Nghệ nhân Triệu Quý Tín chia sẻ: Truyền dạy chữ viết, tiếng nói là góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của các nghi lễ, nghi thức, phong tục, tập quán tốt đẹp của đồng bào Dao: "Tin thần vào đây dạy học, từ hôm khai giảng đến nay nói chung các học viên, bà con nhân dân rất phấn khởi, đến học tập rất đầy đủ, đúng giờ. "

Lớp học chữ Nôm Dao của bà con thôn Khe Cá không chỉ khơi dậy và thắp lên ngọn lửa đam mê gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, mà còn giúp người dân nơi đây thêm đoàn kết, đồng lòng trong các công việc chung, trong xây dựng bản làng, quê hương ngày thêm giàu đẹp, hạnh phúc hơn./.