T’cooh Lê Văn Lịch, manuyh Pa Cô ắt coh cr’noon Ra Loóc - A Sốc, chr’val Hồng Bắc, chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế t’mêê bhrợ bhiệc bhan pay k’diic đoọng ha k’coon pân đil chr’nắp pr’hay, bhui har. Ting cơnh t’cooh Lịch, l’lăm ahay, đhanuôr Pa Cô buôn bhrợ bhiệc bhan pay k’diic k’điêl đanh đươnh, nhăn bấc p’nooi, vêy ngai năc đoọng k’coon đâh pay k’diíc k’điêl, tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng. Nắc nâu cơy, pazêng j’niêng cr’bưn n’năc doọ dzợ vêy. K’coon pân đil âng noo tốt nghiệp Đại học lướt pa bhrợ đoọng ha Đoàn 92, chr’hoong A Lưới xang n’năc pay k’diic mr’đoo đơn vị. Bơr n’đăh pr’loọng đong bhrợ bhiệc bhan đoọng ha k’coon doọ bấc cơnh đhị đong. T’cooh Lê Văn Lịch bhui har, bh’rợ bhiệc bhan âng k’coon pân đil đoo vêy ta bhrợ chr’năp pr’hay, k’miah, n’jưah crêê cơnh lâng đhr’năng âng pr’loọng đong: “Đảng, Nhà nước k’rang lêy, prá xay bấc, ta đang moon đhanuôr vêy j’niêng cr’bưn hân đoo căh dzợ choom đươi dua năc azi căh dzợ đươi dua, t’bhlâng bhrợ cha. Nâu cơy bhiệc bhan pay k’diic k’điêl công doọ bấc cơnh, năc đhiệp muy bắt hương, rơơm kiêng plêệng k’tiếc zooi đoọng. J’niêng cr’bưn tơợ ahay ơy tr’xăl bấc bhlâng. Công cơnh manuyh coh xuôi, n’hau vêy năc cha râu đêêc, azi công căh râu nhăn tơợ pr’loọng đong k’diic đoo”.

Chr’val Hồng Bắc, chr’hoong da ding k’coong A Lưới vêy 95% acoon manuyh năc manuyh Pa Cô. L’lăm ahay, xa nay tr’kiêng ha dợ căh bơơn tr’pay tu pr’loọng đong ađoo pân đil “nhăn p’nooi pa bhlâng” năc êêh dzợ râu đơ hắt. Ting n’năc, bấc bấc apêê diic điêl bơơn tr’pay năc đợ râu ng’nợ tơợ xa nay nhăn bấc p’nooi công bhrợ ha diic điêl t’bhlâng pa bhrợ k’zệt c’moo công căh ơy chroót lứch nợ. Hân đhơ ơy vêy chính quyền vel đong, pazêng apêê chức năng t’bhlâng ta luôn p’too pa choom năc đhanuôr công dzợ zư đớc đợ râu căh liêm crêê cơnh râu đơ looih k’đhap ng’t’lơi. Bơr pêê c’moo đăn đâu, bơơn vêy ta xay truih, p’too pa choom âng chính quyền, zập ban, ngành, đoàn thể vel đong, bấc j’niêng cr’bưn căh liêm choom ting t’ngay vêy ta t’bil lơi. T’cooh Trần Văn Đôn, Phó Chủ tịch UBND chr’val Hồng Bắc, chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế xay moon ghít: Bấc pr’loọng đong doọ dzợ nhăn bấc p’nooi; apêê pân juyh pân đil doọ dzợ ta k’dua tr’pay diic điêl năc ma tự do chêêc tr’năl, tr’pay diic điêl bêl zập c’moo ting cơnh xa nay âng pháp luật lâng crêê cơnh lâng râu chr’năp liêm: “Pazêng râu xa nay bh’rợ bấc cơnh, j’niêng cr’bưn căh dzợ chr’năp năc ting t’ngay ta lơi. Cơnh đêêc nắc liêm choom, râu chr’năp pr’hay âng acoon coh đây năc azi công bơơn zư đớc đoọng pa dưr. Ba bi cơnh bhiệc bhan pay k’diic k’điêl cơnh l’lăm ahay năc 2 t’ngay, 2 r’dưm, năc muy pr’loọng đong k’bhộ k’van vêy bơơn k’điêl, ha dợ lâng manuyh đharựt năc căh n’năl cơnh choom bơơn. T’cooh bhươl, trưởng cr’noon, pazêng đoàn thể, hệ thống chính trị lướt prá xay, p’too pa choom đhanuôr. Ting t’ngay đhanuôr ơy looih, c’năl âng apêê đoo công liêm choom lâh mơ pazêng râu j’niêng cr’bưn năc ting t’ngay ta t’bil lơi”.

Xa nay bh’rợ đhanuôr đoàn kết bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mông văn hoá năc muy coh pazêng xa nay vêy zập cấp, zập ngành coh chr’hoong A Lưới t’bhlâng bhrợ têng, bhrợ t’vaih râu chr’va coh bhươl cr’noon. Đươi tơợ pazêng bh’rợ văn hoá, văn nghệ, thể dục thể thao, pazêng g’luh prá xay, sinh hoạt câu lạc bộ… pazêng râu bh’rợ căh liêm crêê, j’niêng cr’bưn căh liêm choom ting t’ngay vêy ta t’bil lơi. P’căn Lê Thị Thêm, Trưởng Phòng Văn hoá - Thông tin chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế prá xay, chr’hoong t’bhlâng xay bhrợ liêm choom câu lạc bộ “Zâl cha groong đhr’nanưg p’niên nhuum đâh pay k’diic k’điêl lâng tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng”, câu lạc bộ “L’lăm bêl tr’pay diic điêl”, câu lạc bộ “Pân đil n’niên k’coon zêng pân juyh, căh cậ zêng pân đil căh n’niên k’coon thứ 3 tếh ooy piing”, câu lạc bộ “Pr’loọng đong bhui har”… Coh pazêng g’luh sinh hoạt âng pazêng Câu lạc bộ n’nâu, xa nay Luật tr’pay diic điêl lâng pr’loọng đong, pazêng râu xa nay gr’hoót âng bhươl cr’noon công vêy ta prá xay, p’too pa choom tước ooy đhanuôr: “Đươi tơợ pazêng xa nay cơnh đêêc năc ơy ting pa dưr ooy c’năl lâng lứch loom lâng bhươl cr’noon, ting bhrợ pa dưr bhươl cr’noon t’mêê. Ooy văn hoá, chr’năp bhlâng năc pazêng j’niêng cr’bưn căh liêm choom năc zêng vêy ta t’bil lơi, xay bhrợ cơnh xa nay pháp luật. Pazêng bhươl cr’noon, tổ dân phố công xay bhrợ xa nay gr’hoót âng bhươl cr’noon. Phòng công đh’rưah lâng pazêng ban ngành, chr’năp bhlâng năc pazêng chr’val, bhươl cr’noon lướt ch’mêệt lêy, pa choom bêl xay bhrợ xa nay bh’rợ pazêng đhanuôr đoàn kết bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mông văn hoá coh vel đong”.

C’moo 2021, xay bhrợ cơnh Nghị quyết âng Huyện uỷ A Lưới, UBND chr’hoong bhrợ Đề án “Bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mông liêm pr’hay đô thị lâng bhươl cr’noon đhị chr’hoong A Lưới, cr’chăl c’moo 2021 - 2025, c’lâng bh’rợ tước c’moo 2030”. Xa nay chr’năp năc ta đang moon xay bhrợ ta nih đha nâng ooy bh’rợ tr’pay diic điêl, bh’rợ lơi abhuy lâng pazêng râu bhiệc bhan; căh choom đươi râu căh la lua, bói toán. Chr’hoong công ta đang moon ghít căh choom bhrợ bh’rợ pay k’diic k’điêl coh đanh t’ngay, bấc cơnh, ting t’ngay lơi xa nay nhăn p’nooi bấc. L’lăm ahay, muy bh’rợ lơi abhuy vêy cơnh bhrợ đanh tước 3 - 4 t’ngay, pr’loọng đong vêy manuyh bil năc lêệng t’rí, c’roóc, bé đoọng ha đhanuôr coh bhươl cr’noon cha đăh. Nâu cơy, chr’hoong ta đang moon đhanuôr bhrợ bh’rợ lơi abhuy căh choom lâh 48 tiếng đồng hồ. Ting cơnh j’niêng cr’bưn âng manuyh A Lưới, xang 3 - 5 c’moo ơy tập đớc, manuyh coh bhươl cr’noon năc pr’zước pếch ha dưr cớ ping, ha dang căh prang bhươl cr’noon lum râu căh pr’đoọng. Nâu cơy, chr’hoong xoọc ta đang moon đhanuôr căh choom pr’zước pếch pay cớ ping coh cr’chăl 5 c’moo, căh choom bhrợ bh’rợ lơi abhuy bấc t’ngay bhrợ râu ta uah lâng bil bấc zên prặ. T’cooh Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch UBND chr’hoong A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế prá xay ghít: Pazêng xa nay xay moon ooy bh’rợ tr’pay diic điêl, bh’rợ lơi abhuy vêy ta prá xay ghít đoọng đhanuôr buôn xay bhrợ: “Lâng bh’rợ bhiệc bhan pay k’diic k’điêl azi ta đang moon đhanuôr bhrợ bhiệc oó bấc cơnh, k’miah. Bêl bhrợ têng bhiệc tr’pay diic điêl căh choom lâh 700 cha năc ta mooi; azi ta đang moon đhanuôr k’dua liêm glặp bhlâng tơợ 300 tước 350 cha năc manuyh ta mooi, xay moon ghít bhlâng coh bh’rợ bhiệc bhan  pay k’diic k’điêl. Tơợ bêl vêy Nghị quyết ooy bh’rợ zâl cha groong đhr’năng p’niên nhuum đâh pay k’diic k’điêl. Tơợ bêl vêy Nghị quyết ooy bh’rợ zâl cha groong đhr’năng p’niên nhuum đâh pay k’diic k’điêl lâng tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng năc coh 10 c’moo chô ooy đâu năc A Lưới doọ dzợ vaih đhr’năng p’niên nhuum đâh pay k’diic k’điêl lâng tr’pay diic điêl coh bhuh xoọng, ơy xiêr ghít pa bhlâng”.

Râu liêm choom bhlâng coh pr’ắt tr’mông âng đhanuôr acoon coh năc tơợ bêl xay bhrợ Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiếc k’ruung pa dưr pr’ắt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh cr’chăl c’moo 2021 - 2023, xa nay bh’rợ văn hoá văn nghệ coh vel đong vêy ta pa dưr, bhrợ đoọng ha văn hoá ắt đhậu ghít coh pr’loọng đong, đhanuôr lâng prang pr’ắt tr’mông xã hội. T’cooh Lê Xuân Hải, Phó trưởng Ban Acoon coh tỉnh Thừa Thiên Huế prá xay, tỉnh k’rang bhlâng tước ooy bh’rợ ta đang moon đhanuôr lơi pazêng râu j’niêng cr’bưn căh liêm crêê, bhrợ pa dưr pr’ắt tr’mông liêm pr’hay: “Ơy bhrợ quy hoạch lâng xoọc xay bhrợ 2 bhươl cr’noon văn hoá pazêng acoon coh đhị chr’hoong A Lưới lâng Nam Đông. 100% p’căh mặt pr’loọng đong vêy ta prá xay ooy c’năl ooy xa nay ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil; 100% manuyh vêy bấc ngai chăp coh đhanuôr acoon coh t’bhlâng pa dưr xa nay bh’rợ coh bh’rợ p’too pa choom. 100% p’căh mặt pr’loọng đong đhanuôr acoon coh lâng 100% đơn vị hành chính cấp chr’val vêy ta đoọng bha ar prá xay xa nay pháp luật”./.

A Lưới bỏ dần những hủ tục kỳ lạ để sống văn minh

Cộng đồng người dân tộc thiểu số ở huyện miền núi cao A Lưới, tỉnh Thừa Thiên - Huế có truyền thống văn hóa tốt đẹp. Ở đây cũng có những hủ tục hết sức kỳ bí như tự đẽo quan tài cho mình, tục thách cưới, cải táng, hôn nhân cận huyết thống. Điều đáng mừng là thời gian gần đây, trình độ dân trí ngày càng nâng lên, những hủ tục đó dần được đẩy lùi theo hướng tích cực.

Ông Lê Văn Lịch, người Pa Cô ở thôn Ra Loóc- A Sốc, xã Hồng Bắc, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế vừa tổ chức đám cưới cho con gái đầm ấm vui vẻ. Theo ông Lịch, trước kia, đồng bào Pa Cô thường tổ chức đám cưới dài ngày rồi thách cưới, có người thì gả con lấy chồng sớm, lấy nhau trong họ. Nhưng bây giờ, những hủ tục đó không còn nữa. Con gái anh tốt nghiệp Đại học đi làm cho Đoàn 92, huyện A Lưới rồi lấy chồng cùng đơn vị. Hai bên gia đình tổ chức đám cưới cho con gọn nhẹ tại nhà. Ông Lê Văn  Lịch vui mừng, lễ cưới con gái ông được tổ chức trang trọng, tiết kiệm, vừa kế thừa những phong tục, tập quán tốt đẹp của đồng bào, vừa phù hợp hoàn cảnh của gia đình: “Đảng, Nhà nước quan tâm, quán triệt nhiều, vận động nhân dân có phong tục, tập quán nào đó không nên làm là mình không làm, cố gắng làm ăn. Bây giờ đám cưới, đám hỏi cũng bình thường thôi, chỉ có thắp hương khói, cầu mong trời đất phù hộ. Tập tục, tập quán thời xưa phần nhiều đã thay đổi. Cũng giống như người đồng bằng, có cái gì ăn cái đó thôi, mình cũng không đòi hỏi gì bên nhà chồng”.

Xã Hồng Bắc, huyện miền núi A Lưới có 95% dân số là người Pa Cô. Trước kia, chuyện yêu nhau mà không lấy được nhau vì nhà gái "thách cưới" không phải là cá biệt. Bên cạnh đó, nhiều trường hợp đến được với nhau nhưng món nợ từ “thách cưới” cũng khiến hai vợ chồng làm lụng hàng chục năm vẫn chưa trả hết nợ. Mặc dù chính quyền địa phương, các lực lượng chức năng luôn tích cực tuyên truyền, vận động nhưng bà con vẫn giữ tập tục lạc hậu như một thói quen khó bỏ. Mấy năm gần đây, được sự tuyên truyền, vận động của chính quyền, các ban, ngành, đoàn thể địa phương, nhiều hủ tục, tập quán lạc hậu dần được xóa bỏ. Ông Trần Văn Đôn, Phó Chủ tịch UBND xã Hồng Bắc, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế khẳng định: Nhiều gia đình không còn “thách cưới”; các đôi trai gái không bị ép buộc mà được tự do yêu nhau, kết hôn khi đủ tuổi theo quy định của pháp luật và phù hợp với đạo đức: “Những thủ tục rườm rà, tập tục không quan trọng dần dần bỏ lại. Nhưng mà tốt, bản sắc của dân tộc mình thì mình vẫn giữ lại để phát huy. Ví dụ như đám cưới ngày trước là phải 2 ngày, 2 đêm, chỉ có người giàu mới cưới được vợ, còn người nghèo thì chịu. Già làng, trưởng bản, các đoàn thể, hệ thống chính trị tuyên truyền cho bà con. Dần dần, dân người ta quen rồi, nhận thức người ta cao rồi thì những hủ tục sẽ tự loại”.

Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa là một trong những nội dung được các cấp, các ngành ở huyện A Lưới quan tâm thực hiện, tạo được sự lan tỏa trong cộng đồng. Thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, những buổi tuyên truyền, sinh hoạt câu lạc bộ… các thói quen lạc hậu, hủ tục dần dần được loại bỏ. Bà Lê Thị Thêm, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, huyện duy trì có hiệu quả các câu lạc bộ “Phòng chống tệ nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống”, câu lạc bộ “Tiền hôn nhân”, câu lạc bộ “Phụ nữ sinh con một bề không sinh con thứ 3 trở lên”, câu lạc bộ “Gia đình hạnh phúc”.... Trong những buổi sinh hoạt của các Câu lạc bộ này, nội dung Luật hôn nhân gia đình, các hương ước, quy ước của làng được lồng ghép tuyên truyền đến bà con: “Thông qua những nội dung như vậy đã góp phần nâng cao về ý thức và trách nhiệm trong cộng đồng, góp phần xây dựng nông thôn mới. Về văn hóa, đặc biệt là những hủ tục còn lạc hậu cơ bản  được lược bỏ, thực hiện theo pháp luật. Các làng, thôn, tổ dân phố cũng thực hiện theo hương ước, quy ước của làng. Phòng cũng phối hợp với các ban ngành, đặc biệt các xã, thôn đi kiểm tra, hướng dẫn thêm trong quá trình thực hiện phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở”.

Năm 2021, thực hiện Nghị quyết của Huyện ủy A Lưới, UBND huyện A Lưới ban hành Đề án “Xây dựng nếp sống văn minh đô thị và nông thôn trên địa bàn huyện A Lưới, giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030”. Nội dung quan trọng là vận động thực hiện nghiêm quy định về việc cưới, việc tang và lễ hội; không mê tín dị đoan, bói toán. Huyện quy định cụ thể không được tổ chức cưới lâu ngày linh đình, bỏ dần tục thách cưới. Ngày trước, một đám tang có thể kéo dài 3-4 ngày, tang gia phải mổ trâu, bò, dê cho dân làng ăn. Nay, huyện vận động bà con tổ chức tang lễ không quá 48 tiếng đồng hồ. Theo tập quán của người A Lưới, sau 3-5 năm chôn cất, người trong làng phải rủ nhau đi bốc mộ, nếu không cả làng sẽ gặp xui xẻo. Bây giờ, huyện vận động người dân không được tổ chức bốc mộ trong thời gian 5 năm, không tổ chức đám tang dài ngày gây lãng phí và tốn kém. Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch UBND huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế nói rõ: Những nội dung quy định về tiệc cưới, việc tang được quy định hết sức cụ thể để người dân dễ thực hiện: “Đối với việc cưới thì chúng tôi vận động nhân dân làm việc cưới, tổ chức gọn gàng, sang trọng, tiết kiệm. Đối với hợp hôn thì chúng tôi khuyến khích không quá 700 khách; về vu quy và thành hôn, chúng tôi khuyến khích từ 300 đến 350 khách, quy định hết sức cụ thể trong việc cưới. Từ khi có Nghị quyết về từng bước ngăn chặn, đẩy lùi nạn tảo hôn hôn nhân cận huyết thì trong 10 năm trở lại đây A Lưới không còn nản, hôn nhân cận huyết thống và tỷ lệ tảo hôn đã giảm hết sức rõ rệt”.

Điểm sáng trong cuộc sống đồng bào là từ khi thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 – 2030, phong trào văn hóa văn nghệ ở cơ sở được khơi dậy, làm cho văn hóa ngày càng thấm sâu vào từng gia đình, người dân và toàn bộ đời sống xã hội. Ông Lê Xuân Hải, Phó Trưởng ban Ban Dân tộc tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, tỉnh rất quan tâm đến công tác vận động nhân dân bỏ dần các hủ tục, xây dựng cuộc sống văn minh: “Đã thực hiện quy hoạch và đang triển khai xây dựng 2 làng văn hóa các dân tộc thiểu số tại huyện A Lưới và Nam Đông. 100% đại diện hộ gia đình được cung cấp các kiến thức về bình đẳng giới; khoảng 70% hộ gia đình xóa bỏ dần định kiến về giới; 100% người có uy tín trong đồng bào DTTS tích cực phát huy vai trò trong công tác tuyên truyền, vận động. 100% đại diện hộ gia đình đồng bào dân tộc thiểu số và 100% đơn vị hành chính cấp xã được cấp phát tài liệu tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật”./.