Đoọng vêy vaih cr’chăl n’năc, n’năl mơ bấc aham cr’hậu dưr n’toh coh c’xêê c’moo zâl arọp abhuy. Năc coh C’lâng 20 Quyết thắng, zr’lụ đoàn xe chở hàng, pa nenh cha răh z’lâh bom cha răh bấc pa bhlâng, zr’lụ hâu phương ga măc miền Bắc lâng tiền tuyến miền Nam, n’năl mơ bấc xa nay bh’rợ ga măc chr’năp vêy sử sách xrặ đớc.

Xoọc đâu năc 75 c’moo, bhr’ươl p’rá căh dzợ bheh k’rơ cơnh ahay, năc đoo bêl ng’xay truih ooy t’ngay 30/4/1975, cựu chiến binh Đinh Xuân Vụ, ăt coh chr’val Tân Hoá, chr’hoong Minh Hoá, tỉnh Quảng Bình dưr bheh bhriêl lâh mơ lâng bhui har ooy lang đha đhâm âng đay. T’cooh Vụ lướt bộ đội coh t’ngay 19/5/1971, bêl ađoo glặp 21 c’moo. Dưr lướt tơợ vel đong đharựt đharăh lâng đợ cr’noọ cr’niêng căh ơy ta bhrợ liêm xang, ađoo đh’rưah lâng bấc đha đhâm c’mor mr’đoo lang xơợng đươi cơnh xa nay ta đang k’dua chr’năp ga măc âng k’tiếc k’ruung, chreh da ding k’coong Trường Sơn lướt trôông dzấc k’tiếc k’ruung lâng cr’noọ cr’niêng năc zâl pruh arọp abhuy pa chô k’tiếc k’ruung.

Bêl 11 giờ đhâng t’ngay 30/4 âng 50 c’moo ahay, xa nay xe tămng quân hêê ơy n’châm c’lâm c’riing Dinh Độc Lập, cr’noọ bhui har, zập ngai công dưr g’rooh moon ơy chiến thắng, ơy giải phóng, lâng rau t’cooh Vụ bhui har bhlâng năc doọ dzợ ngai chêệt bil. Ađoo đh’rưah lâng pazêng đơn vị bộ binh đơơh tước ooy zr’lụ m’pâng Sài Gòn, ting lướt đh’rưah lâng pazêng bêệ xe tăng. Rau bơơn lêy năc muy Dinh Độc Lập. Coh p’bhung đong năc ta la cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam dưr păr, xay moon rau dưr bil âng chính quyền Sài Gòn.

Xang bêl giải phóng pazêng miền Nam, tơợ c’moo 1976, t’cooh Vụ lâng đợ rau bhrêy tăh coh a chăc azân năc dưr chô ooy vel đong. Ađoo cựu chiến binh bêl ahay grơơ nhool z’lâh bom cha răh t’bhlâng pa dưr cr’noọ t’bhlâng t’bil ha ul, đharựt. Cựu chiến binh Đinh Xuân Vụ prá xay, đoo bêl tước ooy c’xêê 4, bêl xay truih cớ đợ t’ngay c’xêê zâl arọp abhuy, ađoo năc hooi đác mắt bêl hay ooy apêê đồng đội lâh chêệt bil đoọng bhrợ t’vaih rau têêm ngăn cơnh nâu cơy:

“Xoọc đêêc 5 n’đăh quân tước ooy Sài Gòn, xe tăng lướt l’lăm, bộ binh lướt coh t’tun tước pay Dinh Độc Lập lâng đài phát thanh, xoọc đêêc đhanuôr công bhui har g’rooh moon “ơy têêm ngăn, quân hêê công bhui har pa bhlâng. Tước ooy dinh, bộ đội hêê dzoóc dzông cờ, ta la cờ âng arọp năc ta p’tộ, ta dzông cờ Mặt trận giải phóng âng hêê. Bấc ơl đhanuôr bhui har pa bhlâng, chô k’rong bấc manuyh đoọng hơnh deh bơơn giải phóng, bhui har rau têêm ngăn, ha dzợ bộ hội hêê bhui har lâh mơ năc doọ dzợ tr’zâl tr’penh, doọ dzợ vêy manuyh chêệt bil”.

Coh bh’rợ zâl arọp Mỹ trôông dzấc k’tiếc k’ruung, căh muy manuyh âng Quảng Bình dưr lướt zâl arọp abhuy ting n’năc coh cruung k’tiếc n’nâu năc dzợ tiền tuyến ga măc âng hậu phương miền Bắc toong t’ngay ha dum zooi đoọng ha chiến trường ga măc miền Nam.

Cựu chiến binh Trần Xuân Bình, 78 c’moo, vel đong coh chr’hoong Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình prá xay, coh c’lâng 20 Quyết thắng, zập cây số c’lâng, zập acoon tom đác căh n’năl ha mơ bấc bom cha răh, tr’clai lâng nam păn, aham cr’hậu lâng bấc ơl chiến tích chr’năp ga măc lâng rau chêệt bil căh mặ ng’xay lứch, pa bhlâng năc coh pazêng zr’lụ arọp penh pa hư bấc. Thị trấn Phong Nha, chr’hoong Bố Trạch năc zr’lụ tr’nơơp (km0) âng c’lâng 20, lướt mơ 1 c’nặt năc tước ooy ch’nang đác Xuân Sơn.

K’tiếc k’ruung têêm ngăn, cựu chiến binh Trần Xuân Bình bấc chu tước ooy ch’nang đác Xuân Sơn đoọng bắt hương hay ooy apêê đồng đội. Lâh 50 c’moo ahay, coh rau âng đhí cha răh, boo bom âng arọp, ch’nang đác n’nâu nhâm mâng bhrợ bh’rợ pa chang manuyh, pr’đươi hàng hoá, pa nenh, cha răh, chr’na đha năh, xa nấp zooi đoọng ha chiến trường miền Nam. Coh pazêng c’xêê c’moo zr’năh xr’dô n’năc, t’cooh Trần Xuân Bình ơy tước ooy bấc zr’lụ bha lâng âng bh’rợ tr’zâl tr’penh lâng arọp tơợ zr’lụ Cà Roòng - ATP, chr’val Thượng Trạch, chr’hoong Bố Trạch tước ooy ch’nang đác Xuân Sơn.

“Acoon c’lâng n’nâu năc c’lâng bha lâng zooi đoọng ha pazêng c’lâng n’lơơng coh pazêng c’lâng lướt âng Trường Sơn - Hồ Chí Minh, Quảng Bình dưr vaih zr’lụ arọp glâm bom bấc pa bhlâng, năc ng’bi cơnh đòn gánh bơr n’đăh âng k’tiếc k’ruung lâng xoọc đâu đoọng bơơn vêy pr’ăt tr’mông cơnh nâu cơy năc aham lâng đác mắt n’tộ ooy đâu bấc pa bhlâng”.

C’xêê 3/1973, cán bộ, chiến sĩ bộ đội Trường Sơn tr’haanh hơnh deh Đại tướng Võ Nguyên Giáp, p’căh mặt Bộ Chính trị lâng Quân uỷ Trung ương tước lum lêy. Dzoong đhị ATP dzợ ghít pr’họm bhrôông âng k’tiếc, Đại tướng xay moon: C’lâng 20 la lua năc muy xa nay bh’rợ ga măc chr’năp. Ha dang c’kir chr’năp âng k’tiếc k’ruung c’lâng Trường Sơn c’lâng Hồ Chí Minh vêy 46 đhị c’kir la lay năc c’lâng 20 Quyết thắng vêy 6 c’kir năc ch’nang đác Xuân Sơn, gớp Tám Cô, đhr’đấc Ba Thang, ngầm Cà Roòng, gớp Thông tin, gớp NH năc c’kir chr’năp âng k’tiếc k’ruung; Trạ Ang năc c’kir âng k’tiếc k’ruung. Vêy k’nặ 8 r’bhâu cán bộ, chiến sĩ, đha đhâm c’mor xung phong lâng dân công hoả tuyến ting pâh bhrợ c’lâng 20.

C’lâng 20 vêy ta bhrợ t’vaih lâng rau t’bhlâng, loom grơơ nhool lâng rau tr’béch g’lăng âng bộ đội Trường Sơn. C’moo 1968, c’lâng 20 tr’haanh vêy Trung ương Đoàn xay moon năc C’lâng 20 Quyết thắng. Zập cây số c’lâng, mét ngầm coh c’lâng 20 zêng bấc ơl aham, cr’hậu, đác mắt âng manuyh bhrợ têng, zư lêy lâng pa liêm c’lâng lướt. T’cooh Vũ Trọng Kim, Chủ tịch Hội cựu đha đhâm c’mor xung phong Việt Nam prá xay, chiến tranh ơy xang u đanh ặ, năc coh c’lâng 20 Quyết thắng vêy bấc pa bhlâng tượng đài, đong bhuôih, bia đhâl xrặ đợ xa nay bh’rợ lâng chêệt bil âng apêê anh hùng, liệt sỹ.

“Rau ng’hay bhlâng năc rau chêệt bil âng pazêng apêê ting pa bhrợ coh c’lâng Hồ Chí Minh, bộ đội Trường Sơn, dân công hoả tuyến, đha đhâm c’mor xung phong… Ch’nang đác Xuân Sơn năc zr’lụ tr’nơớp âng pazêng c’lâng lướt ooy Ban, tơợ đâu pazêng lực lượnh, pa nenh cha răh âng hêê zooi ha chiến trường miền Nam zập c’rơ đoọng zâl arọp Mỹ. Đhị đâu năc đhị chr’năp, đhị ahêê ơy z’lâh zr’năh k’đhap lâng ác liệt lâng rau đâu năc p’too moon ha zập ngai ahêê năc ng’hay ooy đhăm k’tiếc grơơ nhool”.

T’ngay 31/5/1966 năc cr’lặ lịch sứ căh choom bil, t’ngay c’lâng 20 vêy ta bhrợ liêm xang. Công tơợ đêêc tước ooy cr’chăl đại thắng hân noo Ha pruốt c’moo 1975, quân lâng đhanuôr hêê z’lâh k’r’bhâu tấn bom cha răh âng arọp Mỹ, pazêng bệê xe tơợ Bắc tước ooy Nam dzợ toong t’ngay ha dum z’lâh pazêng zr’lụ arọp glâm bom bấc pa bhlâng âng c’lâng 20 Quyết thắng đơơng âng hàng hoá, p’nenh, cha răh, zơ nươu tr’hau tước ooy tiền tuyến miền Nam. N’năl mơ bấc aham cr’hậu âng bộ đội Trường Sơn, công binh, pháo binh, p’đhiêr xe, đha đhâm c’mor xung phong ơy chêệt bil, pa chô năc đoọng xe bơơn lướt chô liêm buôn đơơng âng hàng hoá, p’nenh, cha răh tước ooy tiền tuyến lâng cr’noọ xa nay “Giải phóng miền Nam, pazum k’tiếc k’ruung”./.

ĐƯỜNG 20 QUYẾT THẮNG- BIỂU TƯỢNG CỦA Ý CHÍ QUYẾT TÂM THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC

50 năm đã trôi qua kể từ ngày đất nước thống nhất, trong ký ức nhiều cựu chiến binh quê ở tỉnh Quảng Bình vẫn vẹn nguyên hình ảnh trưa 30/4 lịch sử, cùng đồng đội theo xe tăng tiến vào Dinh Độc Lập, chứng kiến lá cờ giải phóng tung bay. Để có được thời khắc ấy, biết bao mồ hôi, xương máu đã đổ xuống trong suốt cuộc kháng chiến trường kỳ. Chỉ riêng trên Đường 20 Quyết thắng, nơi từng đoàn xe chở hàng, đạn dược vượt bom đạn ác liệt, nối hậu phương lớn miền Bắc với tiền tuyến miền Nam, biết bao nhiêu câu chuyện bi hùng được sử sách khắc ghi.

Ở tuổi 75, giọng nói đã trầm lặng theo năm tháng, nhưng mỗi khi nhắc đến ngày 30/4/1975, cựu chiến binh Đinh Xuân Vụ, quê ở xã Tân Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình lại như sống dậy những ký ức hào hùng một thời trai trẻ. Ông Vụ nhập ngũ ngày 19/5/1971, khi vừa tròn 21 tuổi. Rời quê hương nghèo với những ước mơ còn dang dở, ông cùng bao thanh niên cùng trang lứa đi theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước mang trong tim niềm tin tất thắng vào ngày non sông thống nhất.

Khoảng 11 giờ trưa ngày 30/4 của 50 năm về trước, tin xe tăng quân ta đã húc đổ cổng Dinh Độc Lập, cảm xúc vỡ òa, ai cũng reo lên “Chiến thắng rồi! Giải phóng rồi!, và điều ông Vụ xúc động nhất là sẽ không còn ai hy sinh nữa. Ông cùng đơn vị bộ binh tiến nhanh về trung tâm Sài Gòn, theo sau đội hình xe tăng. Cảnh tượng hiện ra trước mắt là một Dinh Độc Lập thật xúc động. Trên nóc dinh, lá cờ Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam tung bay kiêu hãnh, đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của chính quyền Sài Gòn.

Sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam, từ năm 1976, ông Vụ với những vết thương trên cơ thể, trở lại với đời thường. Người cựu chiến binh từng một thời xông pha lửa đạn tiếp tục phát huy tinh thần xung kích trên mặt trận chống đói nghèo. Cựu chiến binh Đinh Xuân Vụ  tâm sự, mỗi dịp tháng 4 về, khi ôn lại những ngày tháng chiến đấu oanh liệt, ông vẫn xúc động rơi nước mắt khi thương nhớ đồng đội đã nằm xuống để có hòa bình hôm nay.

 “Lúc đó 5 mũi tiến về Sài Gòn, xe tăng đi trước, bộ binh đi sau tiến vào chiếm được Dinh Độc Lập và đài phát thanh, lúc này người dân cũng rất vui mừng hô to “hòa bình rồi”, quân ta cũng rất vui sướng. Vào dinh, bộ đội ta lên treo cờ, hạ lá cờ của nó xuống rồi cắm lá cờ Mặt trận giải phóng của mình lên. Đông đảo người dân cũng rất mừng, tập trung đông để mừng giải phóng, mừng hòa bình, còn bộ đội ta càng vui mừng nữa vì không phải đánh nhau, không hy sinh nữa”.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, không chỉ những người con quê hương Quảng Bình lên đường đánh giặc mà mảnh đất nơi đây còn là tiền tuyến lớn của hậu phương miền Bắc đêm ngày chi viện cho chiến trường lớn miền Nam.

Cựu chiến binh Trần Xuân Bình, 78 tuổi, quê ở huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình tâm sự, trên đường 20 Quyết thắng, mỗi cây số đường, mỗi con suối khét mùi bom đạn, trộn lẫn thép gang, mồ hôi và máu với đầy ắp những chiến tích và cả những hy sinh không sao diễn tả hết, nhất là ở các trọng điểm đánh phá của địch. Thị trấn Phong Nha, huyện Bố Trạch là nơi bắt đầu (km0) của đường 20, đi thêm 1 đoạn nữa là tới bên phà Xuân Sơn.

Hòa bình, cựu chiến binh Trần Xuân Bình đã nhiều lần đến bến phà Xuân Sơn để thắp hương tưởng nhớ đồng đội. Hơn 50 năm về trước, dưới mưa bom bão đạn của kẻ thù, bến phà vẫn bảo đảm nhiệm vụ đưa người, các phương tiện vận chuyển hàng hóa, vũ khí, quân lương, quân trang qua sông Son, chi viện cho chiến trường miền Nam. Trong những năm tháng ác liệt đó, ông Trần Xuân Bình đã đến nhiều trọng điểm từ Trọng điểm Cà Roòng- ATP, xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch về tới bến phà Xuân Sơn.

“Con đường này là huyết mạch chia lửa cho các tuyến khác trên hệ thống đường Trường Sơn- Hồ Chí Minh. Quảng Bình trở thành túi đựng bom, là đòn gánh 2 đầu đất nước và bây giờ để có được cơ ngơi, cuộc sống như hôm nay thì máu và nước mắt đã đổ xuống rất nhiều”.

Tháng 3/1973, cán bộ, chiến sĩ bộ đội Trường Sơn vinh dự đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thay mặt Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương vào thăm. Đứng trên trọng điểm ATP còn nguyên màu đất đỏ, Đại tướng từng nói: “Đường 20 xứng đáng là “một kỳ công, kỳ tích, kỳ quan”. Nếu di tích quốc gia đặc biệt đường Trường Sơn đường Hồ Chí Minh có 46 điểm di tích thì riêng đường 20 Quyết thắng có 6 di tích là phà Xuân Sơn, hang Tám Cô, dốc Ba Thang, ngầm Cà Roòng, hang Thông tin, hang NH là di tích quốc gia đặc biệt; Trạ Ang là di tích quốc gia. Có gần 8.000 cán bộ, chiến sĩ, thanh niên xung phong và dân công hỏa tuyến tham gia mở đường 20.

Đường 20 ra đời với tinh thần quyết tâm, lòng quả cảm và trí sáng tạo của bộ đội Trường Sơn. Năm 1968, đường 20 vinh dự được Trung ương Đoàn vinh danh Đường 20 Quyết thắng. Mỗi cây số đường, mét ngầm trên đường 20 đều thấm máu, mồ hôi, nước mắt của những người xây dựng, bảo vệ và vận hành tuyến đường. Ông Vũ Trọng Kim, Chủ tịch Hội cựu thanh niên xung phong Việt Nam cho biết, chiến tranh đã lùi xa, song trên tuyến đường 20 Quyết thắng huyền thoại có rất nhiều tượng đài, đền tưởng niệm, bia đá khắc ghi chiến công và sự hy sinh anh dũng của các anh hùng, liệt sỹ.

“Điều ghi nhớ sâu sắc đó là sự hy sinh anh dũng của các lực lượng tham gia trên tuyến đường Hồ Chí Minh, bộ đội Trường Sơn, dân công hỏa tuyến, thanh niên xung phong... Bến phà Xuân Sơn là nơi bắt đầu của những chuyến đi vào Nam, từ đây đưa lực lượng, binh khí kỹ thuật của chúng ta chi viện cho chiến trường miền Nam đủ sức đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Đây là địa chỉ đỏ, nơi chúng ta từng trải qua những khó khăn, gian khổ và sự ác liệt và kỷ niệm này nhắc nhở mọi người phải ghi nhớ về mảnh đất anh hùng”

Ngày 31/5/1966 là dấu mốc lịch sử đáng nhớ, ngày đường 20 được mở tuyến. Cũng từ dấu mốc đó đến đại thắng mùa Xuân năm 1975, quân và dân ta đã vượt qua hàng ngàn tấn bom đạn của giặc Mỹ, các đoàn xe từ Bắc vào Nam vẫn đêm đêm lăn bánh băng qua các trọng điểm của đường 20 Quyết thắng đưa hàng hóa, đạn dược vào tiền tuyến miền Nam. Biết bao mồ hôi, xương máu của bộ đội Trường Sơn, công binh, pháo binh, lái xe, thanh niên xung phong đã đổ xuống, đổi lại là những chuyến xe thông suốt đưa hàng hóa, đạn dược ra tiền tuyến với mục tiêu “Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”./.