T’ngay n’năc, Đha nuôr gung dưr pay pa chô chính quyền coh g’luh Tổng khởi nghĩa Cách mạng C’xêê T’cool c’moo 1945. Đhị ta la cờ Việt Minh lâng râu k’đhơợng xay âng Đảng, pr’đơợ c’rơ bhrợ cách mạng đhị Huế, băr dzang k’rơ, bhrợ t’vaih muy cr’chăl t’mêê: Cr’chăl độc lập, tự do âng k’tiêc k’ruung Việt Nam.

Đợ cr’noọ ooy hân noo c’loot lịch sử c’moo đêêc công dzợ ăt liêm coh loom luônh abhươp Nguyễn Văn Tiên, cán bộ tr’nơơp pâh khởi nghĩa, muy coh apêê dzợ ma mông bơơn năl ghit âng Cách mạng c’xêê T’cool đhị Huế. C’moo đâu k’noọ 100 c’moo ma mông, abhươp Tiên công dzợ hay ooy pr’đơợ bh’rợ cách mạng bhrơợng k’rơ coh apêê t’ngay hân noo c’loot cách mạng c’moo ahay.

Bêl đêêc, abhươp đhiêp 18 c’moo ha dợ, năc học sinh Trường Quốc học Huế. Đơơh bơơn năl cr’noọ xa nay cách mạng, abhươp rach chô ooy vêêl đong chr’val Lộc Bổn (chr’hoong Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế ty) ting pâh g’luh gung dưr. Năc Phó Bí thư Đoàn Đha đhâm c’mọor Trông dâc k’tiêc k’ruung âng chr’val, Nguyễn Văn Tiên dh’rưah lâng đồng đội xay truih, p’too moon đha nuôr gung dưr pay pa chô chính quyền. Đhị râu k’đhơợng xay âng c’bhuh cách mạng vêêl đong, Đha nuôr coh đâu âi gung dưr pay pa chô chính quyền đhị chr’val Lộc Bổn moot t’ngay 15/8/1945. Bh’rợ đơơh băr dzang bhưah tươc Tổng An Nong, xang năc prang chr’hoong Phú Lộc bêl đêêc moot t’ngay 19/8. Bhrơợng bhlâng năc t’ngay 23/8/1945, k’bhan đha nuôr tơợ apêê chr’hoong ta tooi chô tươc thành phố Huế, bhrợ mít tinh, tuần hành, groong ga ving apêê cơ quan bha lâng âng chính quyền clai đhân, pay pa chô chính quyền đhị tỉnh lỵ Thừa Thiên Húê bêl đêêc. Abhươp Nguyễn Văn Tiên hay cớ: “Cr’chăl đêêc, acu bơơn t’moot ooy Đoàn Đha đhâm c’mọor trông dâc k’tiêc k’ruung. Bêl đêêc, acu 18 c’moo, bhrợ Phó Bí thư Đoàn đha đhâm c’mọor trông dâc k’tiêc âng chr’val, p’too moon đha nuôr đha nuôr t’ngay 15/8 pay pa chô chính quyền coh chr’val, xang n’năc a zi k’rong đha nuôr ta tooi tươc pay pa chô chính quyền coh Tổng An Nong, chr’hoong Phú Lộc (ty). Tươc 19/8, năc t’bhlâng k’rong p’too moon lươt pay pa chô chính quyền chr’hoong Phú Lộc, xang năc 23/8 k’rong đha nuôr pay pa chô chính quyền tỉnh”.

G’luh cách mạng liêm choom năc đươi vêy c’rơ đoàn kết pa zêng đha nuôr, âi “bơơn năl ghit” n’đhơ apêê âi ting ăt n’đăh arâp. T’cooh Nguyễn Trung Chính, 96 c’moo, bêl ahay bhrợ Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế (nâu câi năc TP Huế) moon, pa bhlâng pr’hăt vêy muy g’luh pr’đơp quyền lực lịch sử n’đoo coh bha lang k’tiêc dưr coh đhr’năng yêm têêm cơnh đhị Huế. Bh’rợ bhua Bảo Đại đhêy căh bhrợ bhua t’ngay 30/8/1945 năc cr’lă t’nil lịch sử, đhị chế độ quân chủ phong kiến bhrươp bil đhị râu mr’cơnh xa nay âng lịch sử lâng loom đha nuôr: “C’leh chr’năp bhlâng coh Huế bêl moon tươc cách mạng c’xêê 8 choom moon năc bh’rợ Bảo Đại đhêy,căh dzợ bhrợ bhua, pa đơp bhoọt đoọng chroi đh’rưah lâng prang k’tiêc tổng khởi nghĩa gung dưr pay pa chô chính quyền muy cơnh liêm choom, muy cơnh têêm ngăn doó vêy aham ahir. Zâp bh’rợ lươt tươc dal bhlâng năc bhrợ chế độ phong kiên bhrươp bil”.

Tơợ tơơp bêl Trung ương Đảng xră pa gluh Chỉ thị “Nhật - Pháp tr’panh lâng râu bhrợ têng âng hêê” moot c’xêê 3/1945, Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế âi bơơn năl pr’đơợ, t’đang k’đươi g’luh gung dưr. Tơợ t’ngay 18 tươc 22/8/1945, apêê Ủy ban Khởi nghĩa coh apêê chr’hoong âng tỉnh năc âi ting pâh gung dưr pay pa chô chính quyền liêm choom. Đhị thành phố Huế, t’ngay 22/8, đha nuôr gung dưr biểu tình, bơơn pay pa chô pa zêng cơ quan, công sở lâng doanh trại lính Bảo an. Ha dum mr’đoo t’ngay, Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh âi t’đang moon xa nay bhrơợng k’đươi bhua Bảo Đại đhêy bh’rợ bhua.

Ha bu 23/8/1945, k’bhan đha nuôr Huế lâng apêê c’bhuh trông dâc k’tiêc  ta tooi chô tương tang vận động Huế, đơơng cờ bhrôông x’mănh rơơc, g’rooh moon apêê xa nay: “Việt Nam độc lập đanh ting c’moo c’xêê!”, “K’tiêc k’ruung Việt Nam âng ma nưih Việt Nam!”. Pr’đơợ c’rơ cách mạng âng đha nuôr âi cr’đơơng tươc bhrợ g’luh mít tinh âng Chính phủ Trần Trọng Kim bhrợ têng năc đoọng hơnh deh bh’rợ Nhật pa đơp pa chô quyền k’đhơợng lêy Nam Kỳ ha triều đình Huế coh tang vận động Huế dưr vaih g’luh hơnh deh c’bhuh cách mạng. Đhị đâu, t’cooh Tố Hữu, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa đọc diễn văn xay moon chính quyền âi chô ooy têy đha nuôr, đh’rưah lâng xay truih pa căh Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên Huế.

Đong pa chăp ch’mêêt lêy Dương Phước Thu xay moon, liêm choom Cách mạng c’xêê T’cool đhị Huế tươc đâu công dzợ đơơng chr’năp lịch sử liêm bhlâng. Nâu đoo năc râu pa căh ha bh’riêl g’lăng lâng grơơ nhool âng Đảng, âi bhrợ muy g’luh gung dưr vêy tổ chức, vêy cr’noọ xa nay lâng chr’năp ooy chính trị mâng đanh. Ting t’cooh Dương Phước Thu, năc đoo căh muy g’luh cách mạng âng c’bhuh công -nông năc đoo âng pa zêng đha nuôr, đhị xa nay “mr’cơnh loom, pa zum c’rơ” dưr bhrơợng k’rơ: “Cách mạng C’xêê 8 liêm choom coh Huế tươc nâu câi công dzợ liêm chr’năp. Râu muy năc loom chăp kiêng k’tiêc k’ruung âng đha nuôr, cr’noọ cr’niêng têêm ngăn, bhrợ l’na ha c’la đay, pr’loọng đong lâng ha k’tiêc k’ruung. Bhrợ pa dưr k’tiêc k’ruung độc lập, têêm ngăn. Râu bơr năc quyền âng đha nuôr bơơn pa dưr. Cách mạng C’xêê 8 liêm choom công năc c’rơ đoàn kết pa zêng đha nuôr, pa zum ooy muy chính đảng vêy tổ chức, vêy râu k’dhơợng xay lâng năc apêê đoo zêng mr’cơnh loom, pa zum c’rơ, dử bhrợ t’vaih muy c’bhuh, pay pa chô chính quyền”.

80 c’moo âi z’lâh n’đhang cr’noọ ooy hân noo c’loot c’moo đêêc công dzợ năc pr’đơợ xa nay chr’năp ha lang t’tun. Nâu câi, Huế công dzợ apêê c’leh cơnh Ngọ Môn ma muuc ma lic, tang vận động ting năc đhị Dha nuôr k’rong pa zum lâng acoon c’lâng đơơng đh’nơc 23/8 n’đăh loom Ngọ Môn… cơnh năc boop pr’too tr’moon ha lang t’tun ooy muy hân noo lịch sử, bêl dha nuôr bhrợ t’vaih bh’nơơn ga măc lâng loom grơơ, bhriêl g’lăng lâng cr’noọ cr’niêng tự do. Cách mạng c’xêê T’cool đhị Huế căh muy năc bh’rợ lịch sử năc dzợ c’leh pa căh âng loom dha nuôr, âng bh’riêl gr’lăng tổ chức lâng âng cr’noọ cr’niêng độc lập ga măc chr’năp./.

KHÍ THẾ NGÚT TRỜI CỦA MỘT CUỘC CÁCH MẠNG MÙA THU 1945 Ở HUẾ

Cách đây 80 năm, cố đô Huế - trung tâm của chế độ phong kiến cuối cùng ở Việt Nam đã chứng kiến một cuộc chuyển mình lịch sử. Ngày đó, Nhân dân vùng lên giành chính quyền trong cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Dưới ngọn cờ Việt Minh và sự lãnh đạo của Đảng, khí thế cách mạng tại Huế sục sôi, lan tỏa mạnh mẽ, mở ra một kỷ nguyên mới: kỷ nguyên độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam.

Những ký ức về mùa thu lịch sử năm ấy vẫn còn nguyên vẹn trong tâm trí cụ Nguyễn Văn Tiên, cán bộ tiền khởi nghĩa, một trong những nhân chứng sống của Cách mạng Tháng Tám tại Huế. Năm nay gần 100 tuổi, cụ Tiên vẫn còn nhớ về khí thế cách mạng sục sôi trong những ngày mùa thu cách mạng năm xưa.

Khi đó, cụ mới 18 tuổi, là học sinh Trường Quốc Học Huế. Sớm giác ngộ lý tưởng cách mạng, cụ trở về quê nhà xã Lộc Bổn (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế cũ) tham gia phong trào đấu tranh. Là Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Cứu quốc xã, Nguyễn Văn Tiên cùng đồng đội tuyên truyền, vận động nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Dưới sự lãnh đạo của lực lượng cách mạng địa phương, Nhân dân nơi đây đã xông lên giành chính quyền tại xã Lộc Bổn vào ngày 15/8/1945. Phong trào nhanh chóng lan rộng ra Tổng An Nong, rồi toàn huyện Phú Lộc lúc bấy giờ vào ngày 19/8. Đỉnh cao là ngày 23/8/1945, hàng vạn người dân từ các huyện hành quân về thành phố Huế, tổ chức mít tinh, tuần hành, bao vây các cơ quan đầu não của chính quyền tay sai, chính thức giành chính quyền tại tỉnh lỵ Thừa Thiên Huế lúc đó. Cụ Nguyễn Văn Tiên nhớ lại: “Thời kỳ đó, tôi được kết nạp vào Đoàn Thanh niên Cứu quốc. Lúc đó, tôi 18 tuổi, làm Phó Bí thư Đoàn Thanh niên Cứu quốc xã, vận động đồng bào ngày 15/8 giành chính quyền ở xã, xong chúng tôi huy động dân kéo đến giành chính quyền ở Tổng An Nong, huyện Phú Lộc (cũ). Đến 19/8, tiếp tục huy động đi giành chính quyền huyện Phú Lộc, rồi 23/8 huy động dân giành chính quyền tỉnh".

Cuộc cách mạng thành công nhờ có sức mạnh đoàn kết toàn dân, đã “giác ngộ” được cả những người từng đứng bên kia chiến tuyến. Ông Nguyễn Trung Chính, 96 tuổi, nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) cho rằng, thật hiếm có một cuộc chuyển giao quyền lực lịch sử nào trên thế giới diễn ra trong không khí trật tự, hòa bình như tại Huế. Sự kiện vua Bảo Đại thoái vị ngày 30/8/1945 là một dấu ấn lịch sử, nơi chế độ quân chủ phong kiến chấm dứt trong sự đồng thuận của lịch sử và lòng người: “Dấu ấn đặc biệt nhất ở Huế khi nói đến cách mạng Tháng 8 là phải nói đến chyện Bảo Đại thoái vị trao ấn kiếm để góp phần cùng cả nước tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi mộtt cách trọn vẹn, một cách không đổ máu. Tất cả mọi hoạt động đi đến đỉnh cao nhất là lật đổ chế độ phong kiến”.

Ngay từ khi Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” vào tháng 3/1945, Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế đã chủ động xác định thời cơ, phát động phong trào khởi nghĩa. Từ ngày 18 đến 22/8/1945, các Ủy ban Khởi nghĩa ở các huyện trong tỉnh lần lượt nổi dậy giành chính quyền thắng lợi. Tại thành phố Huế, ngày 22/8, quần chúng nhân dân vùng lên biểu tình, chiếm lĩnh hầu hết cơ quan, công sở và doanh trại lính Bảo an. Tối cùng ngày, Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh đã gửi tối hậu thư buộc vua Bảo Đại thoái vị.

Chiều 23/8/1945, hàng vạn người dân Huế và các đội cứu quốc quân tiến về sân vận động Huế, mang theo cờ đỏ sao vàng, hô vang các khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn năm!”, “Nước Việt Nam của người Việt Nam!”. Khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân đã biến cuộc mít tinh của Chính phủ Trần Trọng Kim tổ chức nhằm mừng sự kiện Nhật trao trả quyền cai trị Nam Kỳ cho triều đình Huế ở sân vận động Huế thành cuộc biểu dương lực lượng cách mạng. Tại đây, đồng chí Tố Hữu, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa đọc diễn văn tuyên bố chính quyền đã về tay nhân dân, đồng thời giới thiệu ra mắt Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Thừa Thiên Huế.

Nhà nghiên cứu Dương Phước Thu nhận định, thắng lợi Cách mạng Tháng Tám tại Huế đến nay vẫn mang giá trị lịch sử sâu sắc. Đây là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược và bản lĩnh lãnh đạo của Đảng, đã tổ chức một cuộc tổng nổi dậy có tổ chức, có mục tiêu và chiều sâu chính trị. Theo ông Dương Phước Thu, đó không chỉ là cuộc cách mạng của giai cấp công - nông mà là của toàn dân, nơi tinh thần “đồng lòng, đồng sức” tỏa sáng. “Cách mạng Tháng 8 thành công ở Huế đến hôm nay nó vẫn còn nguyên giá trị. Thứ nhất là lòng yêu nước của Nhân dân, khát vọng hoà bình, giải phóng bản thân, giải phóng gia đình và giải phóng quốc gia. Xây dựng quốc gia độc lập, hoà bình. Thứ hai là quyền của người dân được phát huy. Cách mạng Tháng 8 thành công là sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc, thống nhất xung quanh một chính đảng có tổ chức, có sự lãnh đạo và tự họ đồng lòng, đồng sức, đứng lên thành một đội ngũ, giành chính quyền”.

80 năm đã trôi qua nhưng ký ức về mùa thu năm ấy vẫn là mạch nguồn tinh thần bất tận cho các thế hệ tiếp nối. Ngày nay, Huế vẫn còn đó những chứng tích như Ngọ Môn rêu phong, sân vận động từng là nơi Nhân dân họp mặt và con đường mang tên 23/8 phía trước Ngọ Môn… như những lời nhắc nhở thế hệ hôm nay về một mùa thu lịch sử, khi Nhân dân làm nên thắng lợi bằng ý chí, trí tuệ và khát vọng tự do. Cách mạng Tháng Tám tại Huế không chỉ là một sự kiện lịch sử mà là biểu tượng của lòng dân, của trí tuệ tổ chức và của khát vọng độc lập sâu sắc./.