Đợ t’ngay nâu, đhị đông bhrợ đường Bằng Lắm âng pr’loọng đông t’cooh Đồng Văn Chính (71 c’moo), coh vel 2, chr’val Nghĩa Dõng, thành phố Quảng Ngãi dưr jôông cat oih tơợ 4 giờ ra diu tươc hi dưm k’năm. đợ gọ zêệ đường xoọc k’joọc dưr đha hưm coh prang vel đông. T’cooh Chính năc lang thứ 4 lêy bhrợ pa dưr bhiệc bhrợ đường phèn âng tô bhúh.

T’cooh Chính moon, vêy mưy cr’chăl prang zr’lụ toor k’ruung Trà Khúc năc zr’lụ choh a’tao ga măc liêm. Tước bêl hân noo bơơn bhrợ, ta rí k’rooc coh vel đông lêy glụ pị a’tao. Prang coh vel đông dưr jôông cat oih zêệ bhrợ đường. Cr’chăl n’năc ahay căh vêy đường cát bhoọc, đường phèn ta bhrợ tơợ đac a’tao. Nâu cơy, căh dzợ vêy đac a’tao âng đhanuôr zêệ lâng đường cát. Đường phèn ta zêệ bhrợ thủ công. Pr’hoọm rơợc lâng bhoọc âng đường phèn căh vêy chất bhrợ t’vaih pr’hoọm năc tơợ pr’đươi đường cát rơợc lâng đường cát bhoọc, doọ vêy châc bhrợ t’moot pa xoọng râu lơơng. Bêl bâc bhlâng xoọc bêl ahay, zâp t’ngay đhị đông zêệ bhrợ âng t’cooh lâh 1 tấn đường phèn, xoọc đâu dzợ mơ m’pâng hơơn. T’cooh Chính dzợ zư đợc 7 cha nặc pa bhrợ lâng zên zâp đoọng ha zâp apêê pa bhrợ tơợ 200 r’bhâu tươc 300 r’bhâu đồng đhị mưy t’ngay. T’cooh moon: “Bêl gluh 1 c’năt đường phèn tươc 9 t’ngay năc đoo hân noo ch’noọng, ha dợ hân noo boo mơ 7 t’ngay vêy choom. T’ngay 1 năc đoọng đợ râu liêm chr’năp bhlâng k’rong pa zưm mưy ooy. Clặp mơ 9 t’ngay lêy pay pa gluh, 150 ký đường cát đông máy zrêệ bhrợ năc bơơn mơ 105 ký đường phèn, dzợ ha mơ năc mật phế”.

Đhị đông bhrợ têng đường Dung Văn âng pr’loọng đông p’căn Trần Thị Mỹ Dung (67 c’moo) coh vel 2, chr’val Nghĩa Dõng, thành phố Quảng Ngãi vêy 2 đhị zêệ bhrợ, ooy đâu mưy âng a’nhi t’cooh Dung lâng mưy nặc âng diịc điêl k’coon n’đil lâng xa xao t’cooh Dung lâng pa zêng vêy 12 cha nặc pa bhrợ. P’căn Dung vêy lâh 22 c’moo ặt pa bhrợ lâng bh’rợ zêệ đường phèn. Zâp t’ngay đhị đông zêệ bhrợ âng p’căn Dung pa gluh pa câl k’noọ 1 tấn đường phèn đoọng ooy thị trường.

Đoọng bhrợ pa gluh đường phèn lêy zi lâh bâc c’nặt bh’rợ cơnh câm oih, zêệ đac, n’toh đường cát bhoọc cor pa liêm, t’moót cr’liêng a’tưch lâng mưy tọ đac vôi lêy cor pa liêm. Cr’liêng a’tưch lâng đac vôi vêy bhrợ pa dưr đợ râu nha nhự ooy đường phèn, manưih zêệ bhrợ năc lêy pay lơi pa liêm. C’năt bh’rợ chr’năp bhlâng năc lêy cha mêêt đợ mơ đường chêện nặc pay n’tóh ooy thùng ơy ra văng đợc vêy đợ a’ngoọn k’paih. Đương tươc 7 t’ngay căh cậ 9 t’ngay đoọng đường têết liêm, xang nặc pac pay đac ngam bhlâng pay tinh đường phèn, âng đơơng puah, pay t’moot ooy chi đhung đoọng ha pêê câl pay. P’căn Dung đoọng năl: “Moon zr’nưm đường phèn xoọc đâu vêy bâc ta đươi dua. Bêl ahay apêê t’moot bâc bột ngam, nâu cơy t’moot m’bưi đoọng xơợng đường phèn nâu. Lêy zêệ đường bhoọc bhrợ t’vaih đợ phèn bhoọc, dzợ zêệ đường rơợc năc gluh đường phèn rơợc. Moon zr’nưm lêy bhrợ liêm sạch bhlâng. Cung lêy vaih cr’liêng a’tưch, vaih vôi năc vêy choom bhrợ t’vaih đường”.

Chr’val Nghĩa Dõng vêy k’noọ 10 đhị đông bhrợ têng đường phèn, đường phổi ty chr’năp. Ooy đợ nâu, bh’nơơn pr’đươi âng 2 đông bhrợ nâu vêy ta moon OCOP 3 sao. C’moo 2022, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học lâng Công nghệ ơy đoọng chứng nhận zươc pay nhãn hiệu đường phèn đoọng ha Hội Nông dân chr’val Nghĩa Dõng. Vel đông xoọc lêy moon pa choom zâp đhị đông bhrợ đường phèn bhrợ zâp bh’rợ đoọng âng đơơng bh’nơơn pr’đươi pa dzoọc coh sàn thương mại điện tử đoọng p’căh thương hiệu đường phèn Quảng Ngãi tươc lâng manưih đươi dua. T’cooh Nguyễn Trần Hoàng Quang, Phó Chủ tịch UBND chr’val Nghĩa Dõng moon: “Ooy ha y chroo vel đông pa zưm lâng zâp phòng ban âng thành phố bhrợ pr’đơợ đoọng zâp đhị đông bơơn đươi zên vặ đoọng bhrợ t’bhưah đhị bhrợ têng, pa dưr dal chất lượng bh’nơơn pr’đươi đoọng lêy chô bhrợ bh’nơơn pr’đươi OCOP 4 sao. Lâng uỷ ban cung p’too p’zương zâp đông bhrợ têng lêy pa dzoọc zâp đhị sàn thương mại điện tử đoọng pa câl liêm buôn lâh”./.

LÒ NẤU ĐƯỜNG PHÈN TRUYỀN THỐNG QUẢNG NGÃI ĐỎ LỬA DỊP TẾT

Những ngày giáp Tết Nguyên đán, các cơ sở nấu đường phèn ở vùng đất Ba La - Vạn Tượng, thuộc xã Nghĩa Dõng, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi đỏ lửa từ tờ mờ sáng đến khuya để cho ra những mẻ đường phèn phục vụ nhu cầu của khách.

Những ngày này, cơ sở sản xuất đường Bằng Lắm của gia đình ông Đồng Văn Chính (71 tuổi), ở thôn 2, xã Nghĩa Dõng, thành phố Quảng Ngãi đỏ lửa từ 4 giờ sáng đến khuya. Những chảo đường sôi sùng sục tỏa vị thơm khắp xóm. Ông Chính là đời thứ 4 tiếp nối nghề làm đường phèn của dòng tộc.  

Ông Chính cho hay, có một thời cả vùng bãi bồi ven sông Trà Khúc là vựa mía lớn. Tới mùa thu hoạch, trâu bò trong làng phải kéo ép mía. Cả làng nổi lửa nấu mật đường. Thời đó không có đường cát trắng, đường phèn được làm từ mật mía. Giờ đây, không còn mật mía mà bà con nấu bằng đường cát. Đường phèn được nấu hoàn toàn thủ công. Màu vàng và màu trắng của đường phèn không phải do chất tạo màu mà từ nguyên liệu đường cát vàng và đường cát trắng, không qua bất kỳ công đoạn tẩy nào. Cao điểm trước đây, mỗi ngày cơ sở của ông nấu hơn 1 tấn đường phèn, nay chỉ còn khoảng 1 nửa. Ông Chính vẫn duy trì 7 người làm với mức thu nhập mỗi lao động từ 200 ngàn đến 300 ngàn đồng/ngày. Ông nói: “Khi ra 1 cục đường phèn tới 9 ngày đó là mùa hè, còn mùa mưa thì 7 ngày mới đậu. Ngày 1 là để những tinh khiết nó bu vào những cọng chỉ rồi kết tủa. Đúng 9 ngày mình đưa ra, 150 kg đường cát nhà máy nấu thì được khoảng 105 kg đường phèn, còn lại là mật phế”.

Cơ sở chế biến đường Dung Văn của gia đình bà Trần Thị Mỹ Dung (67 tuổi), ở thôn 2, xã Nghĩa Dõng, thành phố Quảng Ngãi có 2 lò nấu, trong đó một của ông bà Dung và một lò của vợ chồng con gái và con rể bà Dung với tổng cộng 12 nhân công. Bà Dung đã hơn 22 năm gắn bó với nghề nấu đường phèn. Mỗi ngày, cơ sở của bà Dung xuất bán gần 1 tấn đường phèn cho thị trường.

Để làm ra đường phèn phải trải qua rất nhiều công đoạn như: nhóm lửa, nấu nước, đổ đường cát trắng quậy đều, bỏ trứng gà và một lon nước vôi trong vào đảo đều. Quả trứng gà và nước vôi sẽ giúp nổi tạp chất trong đường cát lên trên, người thợ bắt đầu vớt bọt, lọc sạch. Công đoạn quan trọng nhất là canh độ đường chín tới sẽ đổ vào thùng đã đặt sẵn có những sợi chỉ. Chờ đến 7 ngày hoặc 9 ngày để đường kết tinh, sau đó tách mật lấy tinh đường phèn, mang đi phơi, dồn bao chuyển cho thương lái. Bà Dung cho hay: “Nói chung đường phèn bây giờ rất thông dụng. Xưa họ nêm bột ngọt nhiều thì bữa nay họ giảm bột ngọt họ nêm đường phèn. Mình nấu đường trắng ra đường phèn trắng, còn nấu đường vàng thì ra đường phèn vàng. Nói chung làm sạch sẽ, kỹ lắm. Cũng phải có trứng, có vôi nó mới tạo thành đinh (tức là tinh đường)”.

Xã Nghĩa Dõng có gần 10 cơ sở chế biến đường phèn, đường phổi truyền thống. Trong số này, sản phẩm của 2 cơ sở đã được công nhận OCOP 3 sao. Năm 2022, Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu đường phèn cho Hội Nông dân xã Nghĩa Dõng. Địa phương đang hướng dẫn các cơ sở chế biến đường phèn làm các thủ tục để đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử nhằm quảng bá thương hiệu đường phèn Quảng Ngãi đến với người tiêu dùng. Ông Nguyễn Trần Hoàng Quang , Phó Chủ tịch UBND xã Nghĩa Dõng cho biết: “Về lâu dài địa phương phối hợp các phòng ban của thành phố tạo điều kiện để các cơ sở này tiếp cận nguồn vốn vay để mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm để tiến tới thực hiện sản phẩm OCOP đạt chuẩn 4 sao. Đồng thời ủy ban cũng khuyến khích các cơ sở tiếp cận các sàn thương mại điện tử để buôn bán hiệu quả hơn”./.