Chợ tranh Đông Hồ ăt coh phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh năc muy coh bâc phiên chợ ty, pa bhlâng năc đhị zr’lụ k’tiêc Kinh Bắc. Z’lâh bâc g’luh zêl a râp abhuy, phiên chợ căh dzợ bhrợ têng n’đhang apêê k’đhơợng lêy, đha nuôr coh đâu công ăt rơơm bơơn ma mông cớ bh’rợ cơnh a hay, t’bhlâng bhrợ lâng apêê bh’rợ zư đơc bh’rợ bhrợ tranh lang ahay Đông Hồ.

Phiên chợ tranh Đông Hồ âi vêy đhị đâu đanh k’ha riêng c’moo, ăt vaih tươc m’pâng apêê c’moo 40 âng thế kỷ XX. T’mêê đâu, Sở Văn hóa, Thêt thao lâng Du lịch tỉnh Bắc Ninh bhrợ pa dưr cớ phiên chợ đhị Trung tâm zư đơc tranh lang a hay Đông Hồ, phường Song Hồ crêê cơnh cr’noọ chăp kiêng tranh âng bâc ngai.

Tranh Đông Hồ vêy đh’nơc zâp bhlâng năc tranh cooch booc n’loong ty Đông Hồ, c’bhuh tranh lang ahay âng Việt Nam vêy tơơp dưr vaih tơợ vel Đông Hồ, nâu câi năc zr’lụ Tú Khê, phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành. Nâu đoo năc râu tranh buôn bơơn pa căh bêl Tết Nguyên đán tu cơnh đêêc dzợ moon tranh Tết. Nâu câi, đh’rưah lâng râu pa dưr âng pr’ăt tr’mông, cr’noọ bơơn đươi dua văn hóa, văn nghệ âng đha nuôr, tranh Đông Hồ căh muy pa căh bêl Tết năc dzợ bơơn zâp ngai “cha ơh” prang c’moo.

Hay cớ apêê phiên chợ tranh Tết ahay, t’cooh Nguyễn Đăng Chế năc muy coh hăt ngai dzợ zư đơc c’bhuh tranh đhị Song Hồ đoọng năl, chợ tranh Tết ahay ta bhrợ đhị đình Đông Hồ moot apêê t’ngay 6, 11, 16,21 lâng 26 c’xêê 12 âm lịch zâp c’moo. Coh zâp phiên chợ, k’rơ bhâu ta la tranh zâp râu bơơn ra pă pa căh pa câl. Râu chr’năp, zâp ngai câl tranh chroot zên căh câ tr’xăl pr’đươi xăl pay tranh zêng choom. Ting cơnh râu hay âng apêê vel tranh lâng lang t’tun xơợng ca conh bha bhươp truih, t’mooi câl tranh tơợ zâp tỉnh ch’ngai đăn ting truih k’ruung Đuống, c’năt c’lâng k’tiêc chô pa câl tranh. Đha nuôr vel tranh tr’haanh z’hai g’lăng, ma mông thươr, bh’rợ câl bhlêy công buôn bă. N’đhơ cơnh đêêc, xang c’moo 1945, chợ tranh Đông Hồ căh dzợ bơơn bhrợ têng. Zr’lụ chợ tranh Tết Đông Hồ xu blu, r’rộ r’răm a hay, nâu câi năc đhêêng dzợ ăt coh loom luônh acọ abôc apêê ga rứa t’ha hơớ…

Rach chô zr’lụ chợ tranh a hay, adich Nguyễn Thị Yểng (88 c’moo) ăt coh zr’lụ Đông Hồ, phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành đoọng năl, bêl a hay, adich bơơn ting pâh lươt apêê chợ tranh Tết. bêl đêêcm prang zr’lụ đình vel bhưưng ang pr’hoọm, tranh ra pă đhị a lớ, dông đhị z’đêr, đhị đoong n’loong… Zr’lụ chợ tranh đăn Tết xu blu bhui har cơnh bhiêc bhan. Lưch chợ phiên, k’bhan ta la tranh bọ ting bh’nọ zâp râu tơợ tranh cr’năn a tưch, aoc, a xiu chép, amó xay xơ, k’độ k’bhôông, tr’vay h’mâu… bơơn bọ pa liêm đoọng pa dzooc ooy bhuông. Ăt cơnh đêêc, đợ ta la tranh Đông Hồ đơơng âng c’leh liêm pr’hay zr’lụ Kinh Bắc bơơn lươt prang zâp ooy tơợ miền Bắc moot ooy miền Nam. Apêê bhrợ tranh, vel tranh zêng xơợng hâng hơnh. A dich Nguyễn Thị Yểng moon, nâu câi bơơn lêy râu “dưr ma mông cớ” âng chợ tranh, adich vêy xơợng cơnh năc bơơn rach chô lâng phiên chợ a hay bêl c’bhuh tranh dzợ bâc ngai đươi dua. Năc mr’cơnh lâng muy zr’lụ k’tứi âng chợ tranh a hay.

Năc đoọng bhrợ pa dưr cớ muy c’kir văn hóa chr’năp âng vel đong, Trung tâm Zư đơc c’kir lâng bhrợ pa dưr du lịch tỉnh Bắc Ninh bhrợ têng ra pă pa căh cớ zr’lụ chợ tranh Đông Hồ. Cơnh lâng 20 n’luung xay pa căh pr’đươi, bh’rợ bhrợ tranh, ra pă tranh, bh’nơơn vel đong… đha nuôr vel đong, t’mooi bơơn muy chu rach chô lâng chợ tranh a hay. Nâu đoo công năc muy coh bâc bh’rợ đoọng zư đơc, pa dưr chr’năp âng tranh ty Đông Hồ, bh’rợ bhrợ tranh ty Đông Hồ.

Đhị chợ tranh, zâp n’luung pr’đươi  năc ra pă pa căh muy pr’đơc xa nay la lay cơnh n’luung pa căh apêê pr’đươi bhrợ tranh, n’luung pa căh ch’na đh’năh chợ vel, n’luung ra pă pa căh tranh, n’loong booc tranh n’loong… Tươc lâng chợ tranh, đha nuôr bơơn ma mông cớ phiên chợ a hay. Bâc phiên chợ n’nâu bhrợ têng bâc lâh mơ đoọng tranh ty Đông Hồ bơơn bâc ngai năl tươc.

Năc đoọng zư đơc lâng pa dưr chr’năp bh’rợ bhrợ tranh ty Đông Hồ, zâp c’moo, ngành Văn hóa, Thể thao lâng Du lịch tỉnh Bắc Ninh bhrợ phiên chợ tranh Đông Hồ bhrợ têng ha đha nuôr vel đong lâng t’mooi zâp n’đăh. Cơnh lâng t’bhlâng âng prang hệ thống chính trị lâng râu rơơm kiêng âng đha nuôr ooy zư đơc, pa dưr chr’năp bh’rợ bhrợ tranh lâng c’bhuh tranh chr’năp n’nâu, c’moo 2013, Bh’rợ bhrợ tranh ty Đông Hồ bơơn xay moon năc C’kir Văn hóa phi vật thể K’tiêc k’ruung. Tỉnh Bắc Ninh âi bhrợ ap dưr Trung tâm zư đơc tranh ty Đông Hồ, ra pă pa căk lâh 1000 bha ar pa tơ, pr’đươi pr’dua bơơn pa chăp ch’mêêt lêy, k’rong zư đơc tơợ apêê pr’loọng đong nghệ nhân lâng đha nuôr vel đong.

C’xêê 3/2020, Việt Nam pa căh ooy UNESCO bha ar “Bh’rợ bhrợ tranh ty Đông Hồ” đoọng ha lỵ ch’mêêt lêy t’moot ooy c’bhuh C’kir Văn hóa phi vật thể choom bơơn zư đơc hân đơơh lâng k’dâng vêy bơơn ha lỵ lêy đhị Pr’hop g’luh 19 âng Ủy ban liên chính phủ Công ước UNESCO ooy zư lêy C;kir Văn hóa phi vật thể moot c’moo 2024./.

Độc đáo 'chợ tranh Đông Hồ' cổ truyền xứ Kinh Bắc

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, hàng năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức phiên chợ tranh Đông Hồ phục vụ nhân dân địa phương và du khách thập phương.

Chợ tranh Đông Hồ ở phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh là một trong những phiên chợ cổ, đặc biệt tại vùng quê Kinh Bắc. Trải qua chiến tranh, phiên chợ không còn tổ chức nhưng những người quản lý, nhân dân nơi đây vẫn đau đáu được sống lại không khí xưa, quyết tâm bằng các giải pháp gìn giữ nghề làm tranh dân gian Đông Hồ. 

Phiên chợ tranh Đông Hồ đã có cách đây hàng trăm năm, tồn tại đến giữa những năm 40 của thế XX. Mới đây, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh phục dựng lại phiên chợ tại Trung tâm bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ, phường Song Hồ thỏa lòng mong ước, niềm mến yêu tranh của những người yêu tranh.  

Tranh Đông Hồ có tên đầy đủ là tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ, dòng tranh dân gian Việt Nam có xuất xứ từ làng Đông Hồ, nay là khu Tú Khê, phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành. Đây là loại tranh thường được phát hành dịp Tết Nguyên đán nên còn gọi là tranh Tết. Ngày nay, cùng với sự phát triển của xã hội, nhu cầu thưởng thức văn hóa, văn nghệ của người dân, tranh Đông Hồ không chỉ trưng bày vào dịp Tết mà còn được mọi người "chơi" quanh năm.

Nhớ lại những phiên chợ tranh Tết xưa, nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế là một trong số ít người còn gìn giữ, bảo tồn dòng tranh tại Song Hồ cho biết, chợ tranh Tết xưa diễn ra tại đình Đông Hồ vào các ngày 6, 11, 16, 21 và 26 tháng Chạp hàng năm. Trong mỗi phiên chợ, hàng nghìn bức tranh các loại được mang ra bày bán. Điều đặc biệt, mọi người mua tranh trả tiền hay dùng hàng hóa đổi lấy tranh đều được. Theo ký ức của những người làng tranh và thế hệ sau này nghe cha ông kể lại, khách mua tranh từ khắp các tỉnh gần xa xuôi theo sông Đuống, tuyến đường bộ về buôn tranh. Người dân làng tranh nổi tiếng tài hoa, phóng khoáng, việc mua bán cũng dễ dàng. Tuy nhiên, sau năm 1945, chợ tranh Đông Hồ không còn được tổ chức. Không khí chợ tranh Tết Đông Hồ nhộn nhịp tấp nập xưa, giờ chỉ còn lại trong ký ức của các bậc cao niên...

Trở về không khí chợ tranh xưa, cụ Nguyễn Thị Yểng (88 tuổi) ở khu Đông Hồ, phường Song Hồ, thị xã Thuận Thành cho biết, xưa kia, cụ được tham gia các phiên chợ tranh Tết. Khi ấy, cả khu vực đình làng rực rỡ sắc màu, tranh trải trên chiếu, vắt trên tường, treo trên dây... Không khí chợ tranh ngày giáp Tết tấp nập vui như trảy hội. Tan buổi chợ phiên, hàng vạn tờ tranh chất chồng đủ loại gà đàn, lợn đàn, cá chép, đám cưới chuột, tứ quý, tố nữ, hứng dừa, đánh ghen... được đóng ngăn nắp để đưa lên thuyền. Cứ thế, những tờ tranh Đông Hồ mang theo nét đẹp văn hóa vùng Kinh Bắc được đi khắp nơi từ miền Bắc vào miền Nam. Những người làm tranh, làng tranh đều cảm thấy tự hào. Cụ Nguyễn Thị Yểng xúc động, nay được chứng kiến sự "hồi sinh" của chợ tranh, cụ có cảm giác như trở về với phiên chợ xưa khi dòng tranh còn thịnh hành. Nó giống như một góc nhỏ của chợ tranh xưa.

Nhằm tái hiện một di sản văn hóa quý của quê hương, Trung tâm Bảo tồn di tích và xúc tiến du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức trưng bày tái hiện không gian chợ tranh Đông Hồ. Với 20 gian hàng giới thiệu nguyên liệu, quy trình làm tranh, trưng bày tranh, sản vật quê hương… người dân địa phương, du khách được một lần trở về với chợ tranh xưa. Đây cũng là một trong những hoạt động nhằm bảo tồn, phát huy giá trị của tranh dân gian Đông Hồ, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ.

Tại chợ tranh, mỗi gian hàng lại trưng bày một chủ đề riêng như gian trưng bày các nguyên liệu làm tranh, gian trưng bày đồ thực phẩm chợ quê, gian trưng bày, giới thiệu tranh, gian khắc tranh gỗ… Đến với chợ tranh, người dân như được sống lại phiên chợ truyền thống. Những phiên chợ này tổ chức nhiều hơn để tranh dân gian Đông Hồ được nhiều người biết đến.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, hàng năm, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh tổ chức phiên chợ tranh Đông Hồ phục vụ nhân dân địa phương và du khách thập phương. Với quyết tâm của cả hệ thống chính trị và niềm mong mỏi của nhân dân về bảo tồn, phát triển giá trị nghề làm tranh và dòng tranh quý này, năm 2013, Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Tỉnh Bắc Ninh đã xây dựng Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ, trưng bày hơn 1.000 tài liệu, hiện vật được nghiên cứu, sưu tầm từ các gia đình nghệ nhân và nhân dân địa phương.

Tháng 3/2020, Việt Nam đệ trình UNESCO hồ sơ "Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ" để xem xét ghi vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp và dự kiến được xem xét tại Kỳ họp lần thứ 19 của Ủy ban liên chính phủ Công ước UNESCO về bảo vệ Di sản Văn hóa phi vật thể vào năm 2024./.