Đhêêng 7h30 ra diu, apêê adich, amế, a moó coh vel Đồng Bé, chr’val Sơn Dương, thành phố Hạ Long âi tr’đang tươc lơp pa choom chr’năp la lay bơơn bhrợ coh Đong văn hóa vel. P’căn Trương Thị Đông, (61 c’moo), ăt coh chr’val Bằng Cả đhị lớp pa choom ch’ngai k’noọ 20km bơơn k’diic chở đơơng lâng xe máy ting acoon c’lâng đhr’đâc văng gur tươc pa choom đoọng ha pêê ting pâh pa choom ơ’ih x’ră. Căh vêy phấn bhooc, bảng tăm, pr’đươi pa choom năc đhêêng vêy đợ t’clăh bhai bơơn a đoo k’ih x’ră liêm cra, zâp râu k’paih pr’hoọm chiêm zâp cha năc coh ting ch’đhung la lay. Cr’chăl pa choom năc tơợ bh’rợ pa choom đoọng ng’cơnh chơơih pay bhai k’ih, c’chăl pr’hoọm, ng’cơnh đươi dua k’paih za rum, ng’cơnh k’ih x’ră ting đhr’niêng bh’rợ âng lang ahay… P’căn Đông dzợ k’ih pr’đhang đhị apêê ta la bhai k’tứi, k’đhợơng têy ting cha năc pa choom tăc za rum. Amoó Triệu Thị Thùy (18 c’moo) ăt coh vel Đồng Bé đoọng năl: Zâp ha dum thứ 5, 6 lâng n’đhơ thứ 7 lâng Chủ nhật zâp tuần, amoó zêng tươc lơp pa choom k’ih x’ră. Bêl choom k’ih apêê c’lâng ba buôn, amoó dzợ bhrợ t’vaih cơnh k’ih x’ră t’mêê: “Acu pa choom lơp cô Đông tơợ c’xêê 10. Tơơp pa choom lêy k’đhang n’đhang 1, 2 tuần âi choom k’ih. Acu pa choom n’jưah lâng boop n’jưah lâng têy. Tơơp pa choom k’ih tr’nơơp năc x’ră X, xang năc k’ih x’ră achịm, ha la n’loong… Acu xơợng bhui har bêl bơơn pa choom lơp k’ih n’nâu lâng rơơm kiêng choom k’ih 1 bêệ a dooh ma nưih Dao Thanh Phán đơc đoọng ha mế căh câ ma nưih đong. Bh’rợ n’nâu n’jưah bơơn k’đhơợng zư đơc c’leh văn hóa acoon coh n’jưah bơơn choom đoọng ha ca coon, cha chau, đhi noo brương tr’nu”.

P’căn Trương Thị Đông vêy da dich lâng ca căn zêng năc ma nưih năl ghit ooy đhr’niêng bh’rợ âng ma nưih Dao. Na noo n’đil  âng đoo năc nghệ nhân dân gian Trương Thị Quý hat pr’hay, k’ih z’hai lâng buôn đơơng âng a đoo tươc lâng apêê bhiêc bhan ga măc, bhiêc bhan cấp sắc, xay xơ… Đợ n’juông pr’hat lâng c’lâng k’ih r’dợ clâp ooy a ham, p’căn Đông dưr vaih ma nưih choom bh’rợ k’ih liêm bhlâng xa nâp âng ma nưih Dao Thanh Phán. Xa nâp âng pân đil Dao cơnh ta la tranh crâng ca coong cơnh lâng râu p’têêt pa zum liêm pr’hay ooy pr’hoọm bha lâng: t’viêng, bhrôông, rơơc, bhooc đhị bêệ bhai tăm. Liêm bhlâng năc apêê x’ră cơnh:Achịm, ha la n’loong, x’manh, p’lêê boy… năc zêng bơơn apêê ađhi amoó k’ih lâng têy liêm z’hai đhị đưl a dooh, cr’têêng căh câ bêệ ch’đhung bêc. P’căn Trương Thị Đông đoọng năl: X’ră n’loong coh xa nâp ma nưih Dao Thanh Phán lâng x’ră coh xr’nap âng ma nưih Dao Thanh Y năc k’ih k’đhap bhlâng: “Tơợ c’moo 2013, acu pa choom đoọng đhị đong, pa choom đoọng ha zâp ngai. Bơơn Sở Văn hóa  chô pa dưr cớ c’leh văn hóa âng acoon coh đay, bhrợ t’vaih apêê lơp pa choom bh’rợ lâng moon acu tươc pa choom đoọng, acu năc lưch loom ting đươi. Xang  lơp pa choom k’ih n’nâu, acu lêy c’leh văn hóa acoon coh zi bơơn ha dưr liêm, zâp ngai công choom k’ih, đong ngai công vêy xa nâp acoon coh đay, yêm loom bhlâng…”

Lâh 10 c’moo p’zay tươc apêê vel pa choom đoọng k’ih, p’căn Trương Thị Đông căh dzợ hay a đay âi pa choom đoọng ha mơ ngai bâc. Bâc apêê ting pa choom nâu câi công âi dưr vaih ma nưih ting dzoọng pa choom đoọng ha pêê n’lơơng, pa bhlâng năc apêê pr’zơc p’niên. P’căn Triệu Thị Thu (46 c’moo), coh vel Đồng Bé, chr’val Sơn Dương, thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh moọng lêy c’lâng k’ih âng đay t’mêê pa choom bhrợ, bhui har pa căh lâng apêê pr’zơc mr’đoo lơp lâng lêy ađhi amoó dưr viah bhui har lâh đhị apêê c’lâng za rum k’ih: “Căh năl năc lươt pa choom đoọng lêy vêy choom bhrợ căh, k’ih căh? Bêl chô n’đăh bhrợ ha rêê, acu p’loon cha cha, hoọm buôch xang năc đơơh tươc lơp, cô giáo pa choom đoọng ting n’jeh k’paih, c’lâng za rum. Apêê ađhi amoó xa xay ooy bh’rợ ha rêê đhuôch, n’jưah tơt k’ih lâng pr’choom ooy c’lâng bhrợ cha, cơnh ma mông liêm coh pr’loọng đong. Acu công kiêng bêl t’mooi du lịch tươc đâu vêy k’rang p’ghit lâng câl đươi xa nâp pr’đươi âng đha nuôr acoon coh”./.

Người truyền nghề thêu thổ cẩm của người Dao

Vùng cao Hoành Bồ (cũ), thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh có khoảng 13.000 người Dao Thanh Y và Thanh Phán sinh sống. Với mong muốn giữ gìn bản sắc văn hoá truyền thống của dân tộc Dao, bà Trương Thị Đông ở xã Bằng Cả đã nỗ lực truyền nghề thêu thổ cẩm trên trang phục, phụ kiện cho chị em trong các bản, các xã ở thành phố Hạ Long.

Mới 7h30 sáng, các bà, các chị ở thôn Đồng Bé, xã Sơn Dương, thành phố Hạ Long đã gọi nhau đến lớp học đặc biệt được mở ở Nhà văn hóa thôn. Bà Trương Thị Đông, (61 tuổi), nhà ở xã Bằng Cả cách lớp học gần 20km được chồng đưa bằng xe máy theo con đường dốc quanh co đến hướng dẫn cho các học viên thêu thổ cẩm. Không phấn trắng, bảng đen, dụng cụ học tập chỉ là những miếng vải thêu được bà lựa chọn kỹ càng, các loại chỉ màu chia đều cho mỗi người trong từng túi riêng. Giờ học bắt đầu từ việc hướng dẫn cách chọn vải thêu, phối màu chỉ, sử dụng thành thạo các dụng cụ thêu, cách thêu các hoạ tiết, hoa văn thổ cẩm truyền thống… Bà Đông còn thêu mẫu trên những tấm vải nhỏ, cầm tay từng người căn khoảng cách đặt mũi kim. Chị Triệu Thị Thùy (18 tuổi) ở thôn Đồng Bé cho biết: Mỗi tối thứ 5, 6 và cả ngày thứ 7, Chủ nhật hàng tuần, chị đều đến lớp học thêu. Khi biết thêu các mũi cơ bản, chị còn sáng tạo ra các hình thêu mới: “Tôi học lớp cô Đông dạy từ tháng 10. Mới đầu học thấy hơi khó nhưng 1,2 tuần đã biết thêu. Tôi học lý thuyết song song với thực hành. Mới đầu học thêu dấu X, sau thêu hình con chim, lá cây… Mình cảm thấy rất vui khi được học lớp thêu này và mong muốn thêu được 1 chiếc áo dân tộc Dao Thanh Phán dành tặng cho mẹ hoặc người thân. Việc này vừa giữ được bản sắc dân tộc vừa truyền lại cho con cháu, anh chị em sau này”.

Bà Trương Thị Đông có bà nội và mẹ đẻ đều là người am tường về phong tục tập quán của người Dao. Chị gái của bà là nghệ nhân dân gian Trương Thị Quý hát hay, thêu giỏi và thường đưa bà đến các lễ hội, lễ cấp sắc, đám cưới... Những câu dân ca và mũi khâu dần ngấm vào máu, bà Đông trở thành người rành rẽ kỹ thuật thêu đẹp nhất, tinh xảo nhất trên trang phục của người Dao Thanh Phán. Trang phục của người phụ nữ Dao như bức tranh thiên nhiên với sự kết hợp hài hoà về màu sắc chủ đạo: xanh, đỏ, vàng, trắng trên nền vải chàm. Nổi bật hơn cả là các hoạ tiết, hoa văn như: chim, hoa lá, sao, quả trám… hoàn toàn được các chị em thêu tay tỉ mỉ, tinh tế ở vạt áo, thắt lưng hay chiếc túi đeo. Bà Trương Thị Đông cho biết: Họa tiết hình cây ở trang phục người Dao Thanh Phán và hoa văn trên yếm của người Dao Thanh Y là thêu khó nhất: “Từ năm 2013, tôi dạy tại nhà, dạy cho mọi người xung quanh. Được Sở Văn hóa về khơi dậy bản sắc của dân tộc mình, mở các lớp dạy nghề và bảo mình đến dạy, mình sẵn sàng ngay. Sau lớp học thêu này, tôi thấy bản sắc dân tộc mình được nâng lên, ai cũng biết thêu, nhà ai cũng có một bộ trang phục, rất là phấn khởi...”

Hơn 10 năm lặn lội đến các bản dạy thêu, bà Trương Thị Đông không nhớ mình đã đứng lớp hướng dẫn cho bao nhiêu người. Nhiều học viên của bà bây giờ cũng trở thành trợ giảng, truyền dạy đam mê cho những người khác, nhất là các bạn trẻ. Bà Triệu Thị Thu (46 tuổi), ở thôn Đồng Bé, xã Sơn Dương, thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ngắm nghía đường thêu mình vừa thực hành, hào hứng khoe với các bạn cùng lớp và cảm thấy các chị em trở nên thân thiết hơn qua những đường kim, mũi chỉ: “Không biết là đi học có thể làm được không, thêu được không? Khi làm đồng về, tôi tranh thủ ăn cơm, tắm giặt rồi hào hứng lên lớp, cô giáo chỉ bảo từng nét một. Các chị em kể chuyện cho nhau công việc đồng áng, giao lưu với nhau, vừa thêu vừa học hỏi nhau về làm ăn kinh tế, cách sống bình đẳng trong gia đình. Tôi cũng muốn khi khách du lịch đến đây sẽ để ý nhiều hơn, quan tâm và ủng hộ sản phẩm thổ cẩm của bà con dân tộc”./.