Coh bh’rợ zâl arọp Mỹ, zr’lụ Đông Sơn năc c’lâng lướt âng Đoàn vận tải 559 Bộ đội Trường Sơn coh c’lâng chr’năp ga măc Hồ Chí Minh đơơng đoọng pa nenh, cha răh, chr’na đha năh… tơợ miền Bắc tước ooy miền Nam. Xoọc đêêc, zr’lụ k’tiếc n’nâu năc vaih bấc pa bhlâng arọp vước chất độc hoá học dioxin âng arọp, đoọng zâl cha groong c’lâng lướt chr’năp n’nâu. Tang bhuông păr A So tu cơnh đêêc năc đhăm k’tiếc bấc pa bhlâng chất độc dioxin ắt.

Tơợ bêl apêê chức năng Bộ Quốc phòng xay bhrợ liêm xang bh’rợ pa liêm k’tiếc crêê chất độc dioxin đhị tang bhuông păr A So, p’căn Hồ Thị Thiêm công cơnh đhanuôr chr’val Đông Sơn vêy p’xoọng r’rơơm t’mêê đhị zr’lụ vêy bấc pa bhlâng da cam ơy vêy ta rao t’bil dioxin dưr vaih zr’lụ k’tiếc ch’ngaách. “L’lăm ahay, đhanuôr chr’val Đông Sơn lum bấc pa bhlâng zr’năh k’đhap ooy k’tiếc k’bunh lâng k’tiếc crêê bấc chất độc năc bhrợ râu căh liêm crêê ooy pr’ắt tr’mông âng đhanuôr. Bh’rợ ch’choh b’băn râu liêm choom căh vaih bấc, bhrợ râu căh liêm crêê ooy bh’rợ pa dưr kinh tế. Đhanuôr rơơm kiêng xang bêl vêy ta bhrợ ch’ngaách cơnh đâu năc choom b’băn, ch’choh liêm choom bấc lâh mơ”.

Chr’hoong A Lưới năc đhị ắt mamông âng đhanuôr pazêng acoon coh cơnh Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu… Coh c’xêê c’moo chiến trinh, quân đội Mỹ ơy đươi ta huung A So âng chr’hoong A Lưới bhrợ tang bhuông păr đươi ha bh’rợ tr’zâl. Đhị đâu công năc đhị đớc chất độc hoá học, bhrợ đhị zr’lụ đơơng âng chất độc đoọng bhuông păr Mỹ lướt phun coh zr’lụ miền Trung Việt Nam. Xang chiến tranh, prang tỉnh Thừa Thiên Huế vêy k’nặ 16 r’bhâu manuyh crêê chất độc da cam/dioxin, coh chr’hoong A Lưới k’dâng 5 r’bhâu cha năc manuyh. T’cooh Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch UBND chr’hoong A Lưới prá xay, bh’rợ t’bil lơi độc dioxin tang bhuông păr A So xay p’căh râu k’rang âng Đảng lâng Nhà nước ha đhanuôr acoon coh. “Bh’rợ t’bil lơi độc coh tang bhuông păr A So năc bhrợ t’vaih râu mâng loom lâng manuyh đươi dua đợ chr’noh chr’bêệt bh’năn băn âng vel đong Đông Sơn ng’moon la lay lâng chr’hoong A Lưới moon zazum. Coh cr’chăl ha y, chr’hoong ơy ta đang moon ooy Bộ Quốc phòng bhrợ zr’lụ xay p’căh bh’rợ chiến tranh âng quân đội Mỹ đươi đhị Việt Nam lâng coh đêêc, azi kiêng ta mooi coh k’tiếc k’ruung lâng bha lang k’tiếc tước ooy A So, lêy nâu đoo năc xa nay xay moon râu kiêng têêm ngăn, râu pa dưr cớ, chr’năp bhlâng năc cr’noọ cr’niêng âng đhanuôr xang chiến tranh”.

C’moo 2020, dự án “Bhrợ ch’ngaách k’tiếc crêê chất độc dioxin đhị tang bhuông păr A So” ơy vêy Bộ Quốc phòng pazao đoọng ooy Binh chủng Hoá học k’đhâng xay bhrợ têng. Tước nâu cơy, dự án ơy pa liêm lâh 38 r’bhâu m3 k’tiếc crêê chất độc lâng đợ ga măc năc 9,35 héc ta lâng pazao đoọng k’tiếc sạch ha vel đong. Thượng tướng Hoàng Xuân Chiến, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng xay moon ghít: “Đhanuôr coh đâu, muy loom ting Đảng, ting Ava Hồ năc crêê râu bil hư ngân pa bhlâng âng chất độc da cam dioxin vêy ta glâm coh c’xêê c’moo zâl Mỹ. Xang 3 c’moo t’bhlâng xay bhrợ, z’lâh coh cr’chăl vaih pr’luh cr’ăy, ahêê năc ơy xay bhrợ liêm xang bh’rợ pa liêm k’tiếc crêê dioxin đoọng ha đhanuôr coh đâu bơơn ắt lâng không khí ch’ngaách liêm. Pa dưr tơơm chr’noh, bh’năn, pazêng bh’rợ bhrợ cha, đoọng pa dưr zr’lụ căn cứ cách mạng, zr’lụ zr’năh k’đhap âng chr’hoong A Lưới ting t’ngay dưr vaih nhâm mâng lâh mơ lâng pa dưr k’rơ”.

Tước ooy cruung k’tiếc Đông Sơn nâu cơy, muy pr’họm t’viêng liêm pr’hay t’mêê vaih coh zr’lụ k’tiếc zr’năh k’đhap, pr’họm t’viêng âng pazêng bhươn tơơm pay cha p’lêê năc tr’clai lâng pr’họm âng crâng k’coong xoọc pa dưr k’rơ pa bhlâng./.

Cuộc sống mới ở “vùng rốn da cam” A Lưới

“Vùng rốn da cam” là cái tên mà nhiều người dân địa phương quen gọi khu vực sân bay A So, xã Đông Sơn, huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế. Trong thời gian dài chiến tranh, sân bay A So đã gánh chịu hậu quả nặng nề của chất độc da cam/dioxin. Từ một “điểm nóng” về ô nhiễm chất độc dioxin, sân bay A So nay đã được hoàn trả môi trường sinh thái trong sạch, an toàn, giúp người dân ổn định đời sống và phát triển kinh tế. 

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, khu vực Đông Sơn là hành lang của Đoàn vận tải 559 Bộ đội Trường Sơn trên con đường chiến lược Hồ Chí Minh chi viện vũ khí, lương thực... từ miền Bắc vào miền Nam. Ngày ấy, vùng đất này phải hứng chịu những “cơn mưa” chất độc hóa học dioxin của địch rải xuống, hòng ngăn chặn tuyến đường chiến lược này. Sân bay A So vì thế cũng là mảnh đất chứa lượng lớn tồn dư chất độc dioxin.

Từ khi lực lượng chức năng Bộ Quốc phòng hoàn thành dự án xử lý đất nhiễm chất độc dioxin tại sân bay A So, bà Hồ Thị Thiêm cũng như người dân xã Đông Sơn có thêm nhiều hy vọng mới trên “vùng rốn da cam” đã được tẩy rửa dioxin thành vùng đất sạch: “Trước đây, người dân xã Đông Sơn gặp rất nhiều khó khăn về đất đai vì đất đai bị nhiễm chất độc ảnh hưởng đến cuộc sông của người dân. Quá trình trồng trọt hiệu quả trồng trọt rất thấp, ảnh hưởng đến việc phát triển kinh tế. Người dân hy vọng sau khi xử lý như thế này có thể chăn nuôi, trồng trọt đạt hiệu quả cao hơn.”

Huyện A Lưới là nơi sinh sống của đồng bào các dân tộc thiểu số như Pa Cô, Tà Ôi, Cơ Tu… Trong chiến tranh, quân đội Mỹ đã sử dụng thung lũng A So của huyện A Lưới làm sân bay dã chiến. Đây cũng là nơi chứa, đựng chất độc hoá học, là trạm trung chuyển chất độc để không quân Mỹ đi phun rải trên khu vực miền Trung Việt Nam. Sau chiến tranh, toàn tỉnh Thừa Thiên Huế có gần 16.000 người bị nhiễm chất độc da cam/dioxin, riêng huyện A Lưới chiếm khoảng 5.000 người. Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch UBND huyện A Lưới cho ràng, việc tẩy độc dioxin sân bay A So thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với đồng bào dân tộc thiểu số: “Việc tẩy độc sân bay A So tạo sự tin tưởng đối với người tiêu dùng đối với các nông đặc sản của địa phương Đông Sơn nói riêng và huyện A Lưới nói chung. Thời gian tới, huyện đã đề nghị với Bộ Quốc phòng xây dựng khu chứng tích chiến tranh do quân đội Mỹ sử dụng tại Việt Nam và trong khi đó, chúng tôi muốn khách trong nước và quốc tế đến với A So, xem như đây là biểu tượng của hoà bình, sự hồi sinh, đặc biệt là khát vọng của bà con sau chiến tranh”.

Năm 2020, dự án “Xử lý đất nhiễm chất độc dioxin tại sân bay A So” đã được Bộ Quốc phòng giao cho Binh chủng Hóa học chủ trì thực hiện. Đến nay, dự án đã xử lý xong hơn 38 nghìn m3 đất nhiễm trên tổng diện tích 9,35 ha và bàn giao đất sạch cho địa phương. Thượng tướng Hoàng Xuân Chiến, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng khẳng định: “Đồng bào ở đây, một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ nhưng mà chịu ảnh hưởng rất nặng nề của chất độc da cam dioxin ném xuống thời chiến tranh chống Mỹ. Sau 3 năm nỗ lực cố gắng, vượt qua cả đại dịch, chúng ta đã hoàn thành toàn bộ xử lý đất, nhiễm dioxin để cho bà con nhân dân được hưởng không khí trong lành. Phát triển cây trồng, vật nuôi, các mô hình sinh kế, để đưa vùng căn cứ cách mạng, vùng nghèo khó của huyện A Lưới ngày càng phát triển bền vững và đi lên”.

Đến với vùng đất Đông Sơn hôm nay, một màu xanh tươi mới phủ lên vùng đất khô cằn, màu xanh của những vườn cây trái hoà vào màu xanh của núi rừng đang hồi sinh mạnh mẽ./.