Tơợ ta la báo n’năc, zập ngai n’năl t’ngay x’rịa âng chế độ Sài Gòn, bơơn lêy bh’rợ chiến tranh, bơơn lêy chiến thắng âng chiến tranh pa chô độc lập âng cách mạng Việt Nam. Tơợ ta la báo, zập ngai dzợ bơơn lêy rau lứch loom lâng bh’rợ tr’nêng, lâng xa nay, lâng manuyh lêy đọc âng ađoo phóng viên, đợ manuyh bhrợ báo coh c’xêê chr’năp n’năc.

L’lăm c’moo 1975, báo Đông Phương năc muy coh bấc ta la báo đhị Sài Gòn xoọc đêêc. Số báo Đông Phương x’rịa vêy ta bhrợ coh t’ngay 30/4/1975 vêy Manuyh bhrợ bh’rợ k’rong đớc Huỳnh Minh Hiệp ha âu đớc tước nâu cơy, vêy đợ rau chr’năp tu cr’chăl âng ta la báo n’nâu vêy ta p’căh, tu xa nay coh ta la báo n’năc.

Manuyh bhrợ bh’rợ k’rong đớc Huỳnh Minh Hiệp truih, ađoo bơơn lêy ta la báo n’nâu tơợ muy cha năc công bhrợ bh’rợ k’rong đớc lâng ađoo ơy nhăn tơợ manuyh k’rong đớc n’nâu đoọng ha đay, zư đớc đoọng ha lang manuyh t’tun kiêng chêêc n’năl ooy báo chí, ooy Sài Gòn l’lăm t’ngay 30/4/1975: “Coh pazêng ta la báo acu k’rong đớc, chr’năp bhlâng vêy ta la Đông Phương vêy ta p’căh coh t’ngay 30/4/1975, t’ngay x’rịa âng chế độ Việt Nam Cộng hoà. Xoọc đêêc bhrơơng pa bhlâng, đhanuôr muy n’năl xó mút ngai chêêc k’đhơợng lêy ta la báo. Acu pr’đoọng, bơơn lêy muy ta la báo coh pazêng báo k’rong đớc âng muy cha năc bhrợ bh’rợ k’rong đớc tr’haanh bhlâng coh TPHCM. Acu zr’năh k’đhap bhlâng năc vêy bơơn nhăn, tu lâng ta la báo vêy chr’năp ooy lịch sử cơnh đâu năc căh vêy buôn ng’bơơn nhăn năc apêê tộ đoọng.”

Coh ta la báo xrặ ghít cr’chăl ta p’căh: C’moo thứ Tư* Số 944* Thứ Tư 30-4-1975 (T’ngay 19 c’xêê Pêê c’moo Ất Mão)* 4 trang 70 đồng”. Ta la 1, p’căh ghít ooy manuyh lêy năc đhơ nơc xa nay ga măc: K’dâng m’pâng giờ xang bh’rợ pazao đoọng tổng thống VNCH đhị Dinh Độc Lập; BA-A-37 glâm bom đhị tang bhuông păr TSN; P’xó tuỳ viên Q.P Mỹ gluh tơợ Việt Nam; bh’rợ bhuông păr tr’penh coh boọng plêệng Sài Gòn; Tân Sơn Nhứt: 11 bhuông păr âng Việt Nam Cộng hoà hư ngân… đh’rưah lâng n’năc năc đợ cha nụp oih g’dzoóc tơợ bh’rợ tr’penh, xe tăng, đhanuôr xó mút…

Cơnh đêêc, năc choom ng’năl, coh đhr’năng âng t’ngay 30/4 zâl arọp abhuy, zập ngai zêng bhui har năc công vêy manuyh k’rang k’pân, năc đợ manuyh bhrợ báo dzợ xay bhrợ bh’rợ tr’nêng âng đay - manuyh xay p’căh xa nay bh’rợ.

Pazêng xa nay ta p’căh tơợ manuyh bhrợ báo n’đăh tôh xay truih la lua ta nih pazêng zr’lụ tr’zêl k’rơ pa bhlâng coh xoọc đêêc lâng đhr’năng âng t’ngay x’rịa âng bh’rợ chiến tranh. T’cooh Lưu Đình Triều c’moo đâu 72 c’moo. L’lăm c’moo 1975, ađoo năc manuyh pa bhrợ coh chế độ Việt Nam Cộng hoà lâng tước t’ngay têêm ngăn ađoo bhrợ bh’rợ Nhà báo cách mạng, pa bhrợ coh báo Tuổi trẻ tước bêl đhêy hưu. T’cooh Triều hay cớ pazêng ta la báo âng Sài Gòn coh xoọc đêêc: “Coh cr’chăl n’năc, l’lăm c’moo 1975 năc muy cr’chăl acu kiêng pa bhlâng đọc báo Sài Gòn. Xoọc đêêc acu buôn đơc pazêng ta la cơnh: Đuốc Nhà Nam, Điện Tín, Trắng Đen… Xoọc đêêc báo buôn p’căh coh ha bu. Ba bi cơnh ta la Đông Phương t’ngay 30/4/1975 n’nâu vêy ta p’căh coh ha bu năc vêy xa nay coh m’pâng giờ xang bêl Dương Văn Monh pazao đoọng đhị Dinh Độc lập, tu tin n’năc năc bêl đhâng lâng ta la báo n’nâu pay tin lâng p’căh đơơh xoọc đêêc. Bhrợ báo năc ng’bhrợ pa đơơh, đơơh bhlâng”.

Ta la báo Đông Phương coh c’xêê c’moo chế độ Việt Nam Cộng hoà, p’căh số x’rịa crêê t’ngay 30/4/1975, xang bêl quân đội hêê tước giải phóng Sài Gòn, giải phóng miền Nam, pazum k’tiếc k’ruung.

Ta la báo n’nâu năc vêy Ađoo bhrợ bh’rợ k’rong đớc Huỳnh Minh Hiệp xay moon năc muy coh pazêng pr’đươi chr’năp coh pazêng rau báo chí âng đoo xoọc k’rong đớc. Muy bơr phóng viên lâng sinh viên báo chí vêy t’cooh Hiệp đoọng lêy ta la báo n’nâu, năc manuyh lêy đọc bấc bhlâng vêy cơnh cậ năc t’cooh Hiệp.

Đoo bêl lêy cớ năc t’cooh Huỳnh Minh Hiệp bơơn lêy p’xoọng đợ rau chr’năp pr’hay: “Coh ta la báo n’nâu vêy cha nụp ooy bh’rợ chiến tranh coh Sài Gòn lâng pazêng zr’lụ đăn đêêc. Vêy đợ xa nay k’tứi a năm, xay moon: Ta đang moon phóng viên Hồng Vân chô đơơh ooy đong pa bhrợ, xoọc đêêc năc xoọc pr’ăt bh’rợ bhrơợng pa bhlâng năc căh n’năl phóng viên coh ooy, tu cơnh đêêc năc apêê ta đang moon coh đêêc. Ta la báo năc dzợ vêy xa nay ếp: Coh cr’chăl chiến tranh k’rơ bhlâng, Đong xrặ bhrợ báo vêy rau căh liêm choom năc rơơm kiêng apêê lêy báo oó đớc loom”.

N’đăh xa nay bh’rợ tr’nêng, Nhà báo Lưu Đình Triều công vêy đợ cr’noọ la lay ooy bh’rợ tr’nêng âng manuyh bhrợ báo coh cr’chăl n’năc, coh đhr’năng âng t’ngay 30/4/1975. Nhà báo Lê Đình Triều prá xay: Ta la báo ơy xay truih đơơh loon pazêng rau dưr vaih âng chiến tranh, âng lịch sử Việt Nam. Ta la báo ơy xay bhrợ liêm choom bhlâng xa nay bh’rợ âng manuyh đơơng âng xa nay, xay truih la lua ta nih chiến thắng âng quân cách mạng Việt Nam tước giải phóng thành phố. Ta la báo ơy z’lâh đợ rau căh liêm choom ooy thông tin liên lạc, bh’rợ ra pặ chữ, in ấn đoọng xa nay tin đơơh loon lâng manuyh lêy lâng tước ooy phóng viên âng đay xoọc đêêc: “Bh’rợ pa bhrợ âng pazêng apêê mr’đoo bh’rợ tr’nêng l’lăm c’moo 1975 năc đhr’năng công nghệ zr’năh k’đhap bhlâng năc apêê đoo công bhrợ đơơh. Xang bêl t’cooh Dương Văn Minh xay moon đầu hàng năc xang n’năc apêê đoo vêy tin. Vêy cơnh cậ năc apêê pa bhlâng chăp kiêng bh’rợ tr’nêng âng đay lâng đhr’năng pa bhrợ âng ađoo năc đơơh- đơơh lâng đơơh lâh mơ. Xay cớ lâng ta la Đông Phương vêy ta p’căh coh ha bu, xay bhrợ ta nih pa bhlâng, xay truih crêê t’ngay 30/4, bhrợ bêl đhâng đoọng coh ha bu ng’p’căh. Bài báo vêy ta p’căh năc ra pặ chữ, đơơh lướt in. Cơnh đêêc năc, apêê t’bhlâng bhrợ đoọng nhâm mâng vêy xa nay, bhrợ bh’rợ tr’nêng, căh chêêc k’pân rau căh liêm crêê vêy cơnh vêy u vaih. Coh cr’chăl t’ngay 30/4/1975 bêl xe tăng âng quân giải phóng moot năc zập rau coh c’lâng ra hộ ra hăm, năc apêê đoo công dzợ pa bhrợ, dzợ t’bhlâng, xay truih xa nay ghít bhlâng, xay bhrợ đoọng ha manuyh lêy đọc”.

Ta la báo vêy ta p’căh crêê t’ngay 30/4/1975 công năc ta la số báo x’rịa âng báo Đông Phương coh Sài Gòn xoọc đêêc vêy chr’năp lịch sử căh muy coh cr’chăl ta bhrợ năc rau chr’năp lâh mơ năc đợ xa nay la lua ta nih, xay truih rau la lua, vêy ta đơơng âng tước ooy manuyh lêy đơơh loon.

Lâng manuyh bhrợ báo, bấc manuyh dzợ bơơn lêy rau t’bhlâng, đơơh loon, ta béch coh bh’rợ pa bhrợ lâng vêy đợ rau chăp hơnh âng apêê lêy tơợ cr’noọ xay bhrợ tước ooy xa nay ta đang moon vêy ta xrặ lâng bút mực coh ta la báo l’lăm bêl k’nặ in, hân đhơ bêl căh dzợ vêy cr’chăl đoọng ra pặ chữ coh t’clăh kẽm./.

SÀI GÒN 1975 TRONG SỐ BÁO RA NGÀY 30 THÁNG TƯ

Những chuyện của 50 năm trước, lần giở lại qua một tờ báo rất đặc biệt- số báo cuối cùng của báo Đông Phương ở Sài Gòn trước năm 1975, được phát hành đúng ngày 30/4/1975. Qua tờ báo ấy, người ta thấy ngày cuối cùng của chế độ Sài Gòn, thấy khói lửa chiến tranh, thấy chiến thắng cuộc chiến tranh giành độc lập của cách mạng Việt Nam. Qua tờ báo, người ta còn thấy trách nhiệm với nghề nghiệp, với thông tin, với độc giả của phóng viên, những người làm báo trong thời điểm đặc biệt đó.

Trước năm 1975, báo Đông Phương là một trong rất nhiều tờ báo có ở Sài Gòn lúc đó. Số báo Đông Phương cuối cùng phát hành ngày 30/4/1975 được Nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp lưu giữ đến bây giờ, có số phận đặc biệt bởi thời điểm mà nó được xuất bản, bởi nội dung mà nó chứa đựng. 

Nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp kể, ông tìm thấy tờ báo từ một nhà sưu tập khác và ông đã thuyết phục để có được nó, lưu giữ cho những người sau này muốn tìm hiểu về báo chí, về Sài Gòn ngày 30/4/1975: “Trong bộ sưu tập báo của tôi đặc biệt có tờ Đông Phương ra số ngày 30/4/1975, ngày cuối cùng của chế độ Việt Nam Cộng hòa. Lúc đó tình hình căng thẳng, lúc đó chắc người dân ai cũng lo chạy chứ sao nghĩ tới chuyện cầm tờ báo. Tôi may mắn, có duyên gặp được tờ báo trong bộ sưu tập của một người sưu tập khá nổi tiếng ở TPHCM. Tôi khó khăn lắm mới có được nó bởi với những tờ có tính lịch sử như thế này thì không dễ mà thuyết phục được”.

Trên tờ báo ghi rõ thời điểm phát hành: “Năm thứ Tư* Số 944*Thứ Tư 30-4-1975 (Ngày 19 tháng Ba năm Ất Mão)* 4 trang 70 đồng". Trang 1, đập  vào mắt người đọc là các tựa đề lớn: Khoảng nửa giờ sau lễ bàn giao tổng thống VNCH tại Dinh Độc Lập; BA-A-37 ném bom phi trường TSN; Trục xuất tùy viên Q.P Mỹ ra khỏi Việt Nam; Không chiến trên vùng trời Sài Gòn; Tân Sơn Nhứt:11 phi cơ Việt Nam Cộng hòa bị hư hại nặng...cùng với đó là hình ảnh khói lửa, xe tăng, người dân di tản...

Như vậy, có thể hình dung, giữa bối cảnh của ngày 30/4 khói lửa mà hào hùng, người người háo hức nôn nao nhưng cũng người người lo ngại, sợ sệt, thì những người làm báo vẫn làm đúng với phận sự của mình- người đưa tin.

Những thông tin được đưa từ người làm báo “phía bên kia” phản ánh thực tế các điểm nóng lúc bấy giờ và diễn biến ngày cuối cùng của cuộc chiến. Ông Lưu Đình Triều năm nay 72 tuổi. Trước năm 1975, ông là một người làm việc cho chế độ Việt Nam Cộng hòa và sau ngày hòa bình ông trở thành một Nhà báo cách mạng, làm việc tại báo Tuổi Trẻ cho đến ngày về hưu. Ông Triều nhớ lại những tờ báo của Sài Gòn thời bấy giờ: “Thời này, thời trước 1975 là một thời tôi rất mê đọc báo Sài Gòn. Hồi đó tôi hay đọc các tờ như: Đuốc Nhà Nam, Điện Tín, Trắng Đen...Hồi đó báo thường phát hành vào buổi chiều. Ví dụ như tờ Đông Phương ngày 30/4/1975 này phát hành buổi chiều nên mới có tin khoảng nửa giờ sau Dương Văn Minh bàn giao tại Dinh Độc lập, vì tin đó là buổi trưa và tờ báo này lấy tin và đưa ngay sau đó. Làm báo tất cả phải làm nhanh nhanh nhanh”.

Tờ báo Đông Phương thời chế độ Việt Nam Cộng hòa, phát hành số cuối cùng đúng ngày 30/4/1975, sau khi quân đội ta tiến vào giải phóng Sài Gòn, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Tờ báo này được Nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp coi là một trong những hiện vật quý của bộ sưu tập báo chí mà ông đang sở hữu. Một số phóng viên và sinh viên báo chí cũng đã có cơ hội được ông Hiệp cho xem tờ báo này, nhưng người xem nó nhiều nhất có lẽ là chính ông Hiệp.

Mỗi lần xem lại là một lần ông Huỳnh Minh Hiệp phát hiện thêm những điều thú vị: “Trong tờ báo này có hình ảnh chiến sự ở Sài Gòn và các vùng lân cận. Có một thông tin nhỏ thôi, nhắn: Kêu phóng viên Hồng Vân về tòa soạn gấp, lúc đó chắc tình hình căng lắm mà không biết phóng viên đâu rồi nên họ phải nhắn trong đó. Tờ báo còn có một tin ngắn: Trong lúc chiến sự ác liệt, Tòa soạn báo có gì sơ xuất thì mong độc giả bỏ qua”.

Ở góc độ nghề nghiệp, Nhà báo Lưu Đình Triều cũng có những cảm nhận riêng về tác nghiệp của những người làm báo thời đó, trong bối cảnh của ngày 30/4/1975. Nhà báo Lê Đình Triều cho rằng: Tờ báo đã cập nhật kịp thời những biến động lớn của cuộc chiến tranh, của lịch sử Việt Nam. Tờ báo đã làm tốt vai trò của “người đưa tin”, phản ánh chân thực chiến thắng của quân cách mạng Việt Nam vào giải phóng thành phố. Tờ báo đã vượt qua những hạn chế về thông tin liên lạc, công nghệ xếp chữ, in ấn để tin tức đến kịp với công chúng và đến kịp với chính phóng viên của mình lúc đó. “Tác nghiệp của các đồng nghiệp trước 1975 thì điều kiện công nghệ khó khăn nhưng họ làm cũng rất nhanh. Ngay cả khi ông Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng thì sau đó là họ có tin luôn. Có lẽ do máu nghề nghiệp của họ và cách thức làm việc của họ với tốc độ nhanh- nhanh và nhanh. Trở lại với tờ Đông Phương phát hành buổi chiều, làm rất có trách nhiệm, cập nhật đúng ngày 30/4, buổi trưa làm để chiều ra báo. Bài báo đưa vào là phải xếp chữ, đi in liền. Như vậy, họ sẵn sàng làm để đảm bảo thông tin, thực hiện nghề nghiệp, bất chấp những nguy hiểm có thể có. Thời điểm ngày 30/4/1975 khi mà xe tăng của quân giải phóng vào thì mọi thứ ngoài đường nháo nhào, nhưng họ vẫn làm, vẫn lăn xả, đưa thông tin rõ ràng, phục vụ người đọc”.

Tờ báo phát hành đúng ngày 30/4/1975 cũng là số báo cuối cùng của báo Đông Phương ở Sài Gòn lúc ấy mang giá trị lịch sử không chỉ ở thời điểm phát hành mà giá trị hơn cả là những thông tin chân thực, phản ánh hiện thực khách quan, được chuyển đến công chúng kịp thời.

Với người làm báo, nhiều người còn thấy ở đó sự lăn xả, nhanh nhạy, linh hoạt, sáng tạo trong tác nghiệp và cả sự tôn trọng độc giả từ ý thức phục vụ đến những lời nhắn được viết bằng bút mực trên bản báo trước khi in, khi mà không còn cả thời gian để xếp chữ trên bản kẽm./.