Xay moon Dự án 8 coh Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung pa dưr pr’ăt tr’mông coh zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding coh cr’chăl ahay năc muy bh’rợ liêm choom bhlâng lâng đợ zên lâng bh’rợ la lay đoọng ha xa nay ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil. Hân đhơ cơnh đêêc TS. Phạm Thái Hưng, chuyên gia prá xay ooy chính sách xay moon, rau t’bhlâng n’nâu năc căh ơy zập. Rau zazum đoọng lêy, bêl Dự án 8 năc bâc mơ 1,4% coh pazêng rau c’rơ âng Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung pa dưr pr’ăt tr’mông zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong, pazêng vêy năc dự án lâng dự án k’tứi n’lơơng. Tiến sĩ Hưng prá xay ghit: “ooy rau bha lâng năc căh ơy prá xay ghit căh cậ năc căh lâh bâc ooy xa nay k’rong đh’rưah xa nay ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil”.

Đhr’năng n’nâu xay moon muy rau zr’năh k’đhap, tu zr’năh k’đhap t’bhlâng pa dưr rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil coh zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong k’đhap choom đươi ooy muy dự án la leh lâng đợ c’rơ lâng đợ bhưah ga măc năc căh lâh.

Lâng đhr’năng la lua n’năc, TS. Phạm Thái Hưng xay moon ghit, muy rau xa nay bha lâng đoọng ha cr’chăl ha y: Năc vêy đợ rau tr’xăl ghit bhlâng ooy bh’rợ xay bhrợ. Ting cơnh ađoo, ha dang ahêê căh vêy rau tr’xăl ooy xa nay bh’rợ crêê tước ooy bh’rợ xay bhrợ rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil coh cr’chăl ha y, năc k’đhap đoọng choom ng’xay bhrợ cơnh cr’noọ xa nay ooy rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil cơnh ơy ng’xay moon đớc. Bh’rợ bha lâng vêy ta xay moon năc “k’rong đh’rưah xa nay rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil coh pazêng dự án, pazêng dự án k’tứi lâng pazêng xa nay thành phần âng Xa nay bh’rợ”. Nâu đoo năc căh muy bh’rợ âng Trung ương Hội Liên hiệp Pân đil Việt Nam căh cậ âng Dự án 8, năc dưr vaih trách nhiệm ta luôn, ghit ooy pazêng zên prặ xay bhrợ, coh pazêng bh’rợ tr’nêng âng Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung.

Đoọng bh’rợ k’rong bhrợ đh’rưah căh muy ăt coh c’lâng xa nay, TS. Phạm Thái Hưng ta đang moon năc đơơh vêy xa nay pa choom ghit bhlâng âng pazêng bộ, ngành k’đhơợng xay bhrợ têng pazêng dự án, pazêng dự án k’tứi, xa nay thành phần, lâng k’đhơợng xay zazum âng Văn phòng Điều phối xa nay bh’rợ. “Xay moon cớ zr’lụ lâng manuyh l’lăm t’đui đoọng: Lâng pazêng bh’rợ cơnh pa dưr đhr’năng xay bhrợ lâng prá xay (zên prặ đươi ooy bh’rợ năc rau bha lâng âng Dự án 8), năc choom ng’xăl ooy c’lâng bh’rợ năc đươi tơợ zr’lụ zr’năh k’đhap (buôn t’đui đoọng xay bhrợ ooy xa nay bh’rợ bha lâng) tươc ooy bh’rợ xay bhrợ ooy manuyh ghit bhlâng đơơh ng’zooi; Pa dưr rau liêm choom coh bh’rợ prá xay: Năc t’bhlâng xay bhrợ k’rơ xa nay bh’rợ ooy số hoá”, năc rau chr’năp lâh mơ năc nhâm mâng vêy zập c’rơ la lua ta nih đoọng ha pazêng c’bhuh xay truih đươi ooy bhươl cr’noon”.

TS. Phạm Thái Hưng xay moon ghit rau zr’năh k’đhap n’nâu: “Ahêê bhrợ t’vaih đợ c’bhuh xay truih, đoọng loa… ha dợ rau bha lâng năc rau liêm choom coh rau la lua coh bh’rợ xay truih năc căh ơy lâh liêm choom, tu ahêê căh ơy vêy zên prặ- pr’đơợ bha lâng đoọng apêê đoo choom bhrợ bh’rợ tr’nêng”. Ađoo công xay moon tươc ooy bh’rợ Bộ Tài chính căh đoọng zên zooi đoọng n’nâu ooy Thông tư 55, bhrợ zr’năh k’đhap ha pazêng vel đong zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong năc tỵ căh vêy zên prặ đoọng xay bhrợ. Lâh n’năc, ting cơnh TS. Hưng, dzợ bâc rau zr’năh k’đhap đơơh bhr’lậ pa liêm: “Bh’rợ pa choom ooy rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil xoọc dưr ăt coh đhr’năng “n’jưah xưa, n’jưah ta bhúch” - đơ xưa năc xa nay tr’cơnh, oó căh t’vêy; ta bhúch năc kinh nghiệm âng rau la lua, đợ bh’rợ tr’nêng t’mêê ta béch. Năc đơơh ng’xăl ooy xa nay “pa dưr rau liêm choom xay bhrợ bêl xay bhrợ” xăl tu ng’bhrợ đợ bh’rợ tập huấn la leh ma muúch, đoọng la lua năc ra văng đoọng ha apêê cán bộ zập cấp bh’rợ k’rong bhrợ đh’rưah xa nay bh’rợ rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil coh bh’rợ tr’nêng zập t’ngay”.

Ooy xa nay xay moon bhrợ t’bhưah bh’rợ xay bhrợ pazêng xa nay đơơh hân, đh’rưah lâng bh’rợ pa dưr rau liêm choom âng pazêng bh’rợ tr’nêng zư lêy c’rơ apêê k’căn n’niên k’coon, TS. Phạm Thái Hưng xay moon năc choom pa dưr k’rơ lâh mơ xa nay bơơn đươi dua đác sạch lâng rau ch’ngaách liêm đoọng ha pân đil lâng p’niên k’tứi coh zr’lụ đhanuôr acoon coh. Nâu đoo năc cr’noọ cr’niêng bha lâng năc dzợ năc công dzợ bâc rau zr’năh k’đhap, crêê tươc ooy c’rơ lâng rau liêm choom coh pr’ăt tr’mông âng pân đil, p’niên k’tứi.

TS.Hưng ta đang moon Trung ương Hội Liên hiệp Pân đil Việt Nam năc t’bhlâng bhrợ bhiệc lâng Văn phòng Điều phối Xa nay bh’rợ cr’noọ cr’niêng âng k’tiêc k’ruung lâng pazêng bộ, ngành crêê tươc đoọng nhâm mâng năc bha lâng ooy rau ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil năc vêy ta xay bhrợ ghit, la lua ta nih coh pazêng dự án, xa nay bh’rợ t’mêê. Căh cậ, xay bhrợ ta luôn muy c’bhuh xay bhrợ la lay, vêy chr’năp đoọng xay bhrợ bh’rợ ma mơ mr’cơnh bhlưa pân juyh pân đil lâng xay bhrợ rau bh’rợ tr’nêng đơơh hân đoọng ha pân đil lâng p’niên k’tứi, năc choom xay moon coh xa nay bh’rợ pa dưr manuyh xay bhrợ cơnh muy bh’rợ tr’nêng crêê cơnh.

Tơợ p’rá xa nay âng TS Phạm Thái Hưng - chuyên gia prá xay chính sách, năc đoọng ng’lêy, năc chr’năp bhlâng đoọng xay bhrợ ta luôn xa nay bh’rợ công cơnh rau pa dưr k’rơ lâh mơ dzợ pazêng xa nay ooy k’rong bhrợ đh’rưah rau ma mơ mr’cơnh bhlưan pân juyh pân đil coh pazêng xa nay bh’rợ coh cr’chăl ha y, hân đhơ bh’rợ tr’nêng âng xa nay bh’rợ năc h’cơnh ooy. Nâu đoo năc căh muy rau rơơm kiêng âng chuyên gia ting n’năc năc cr’noọ cr’niêng âng zập ngai, chr’năp bhlâng năc pân đil lâng p’niên pân đil k’tứi coh zr’lụ đhanuôr acoon coh lâng da ding k’coong, ooy muy pr’ăt tr’mông ha y chroo liêm ma mơ lâng nhâm mâng lâh mơ./.

ĐỀ XUẤT CHÍNH SÁCH TRIỂN KHAI DỰ ÁN 8 GIAI ĐOẠN MỚI

Trong bối cảnh Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi chuẩn bị bước vào giai đoạn mới, việc duy trì và thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa công tác lồng ghép giới trong tất cả các nội dung của chương trình không chỉ là một khuyến nghị mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết.

Ghi nhận Dự án 8 trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn vừa qua là một "bước tiến đáng kể" với dòng ngân sách và hoạt động riêng cho bình đẳng giới. Song TS. Phạm Thái Hưng, chuyên gia tư vấn chính sách cho rằng, nỗ lực này là "chưa đủ". Bức tranh toàn cảnh cho thấy, trong khi Dự án 8 chỉ chiếm khoảng 1,4% tổng nguồn lực của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi, bao gồm các dự án và tiểu dự án khác. Tiến sĩ Hưng nhấn mạnh: "về cơ bản chưa chú ý hoặc rất mờ nhạt về lồng ghép giới."

Thực trạng này đặt ra một thách thức lớn, bởi lẽ gánh nặng thúc đẩy bình đẳng giới ở vùng DTTS&MN khó có thể đặt trọn lên vai một dự án đơn lẻ với nguồn lực và phạm vi còn hạn chế.

Trước thực tế đó, TS. Phạm Thái Hưng nhấn mạnh, một yêu cầu tiên quyết cho giai đoạn tới: Cần phải có sự thay đổi một cách cơ bản về cách tiếp cận. Theo ông, nếu chúng ta không có sự thay đổi về cách tiếp cận liên quan đến thực hiện bình đẳng giới trong giai đoạn tới, thì rất khó để có thể đạt được mục tiêu về bình đẳng giới như đã đề ra. Giải pháp căn cơ được đề xuất chính là "lồng ghép giới vào tất cả các dự án, các tiểu dự án và các nội dung thành phần của chương trình". Đây không chỉ là nhiệm vụ của riêng Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam hay Dự án 8, mà phải trở thành trách nhiệm xuyên suốt, thấm sâu vào từng đồng vốn, từng hoạt động của toàn bộ CTMTQG.

Để việc lồng ghép không chỉ dừng lại ở chủ trương, TS. Phạm Thái Hưng đề nghị cần có hướng dẫn cụ thể của các bộ, ngành chủ trì thực hiện các dự án, các tiểu dự án, nội dung thành phần, với sự điều phối chung của Văn phòng Điều phối chương trình.

Bên cạnh việc thay đổi cách tiếp cận ở tầm vĩ mô, các đề xuất của TS. Phạm Thái Hưng còn đi sâu vào việc đổi mới phương thức triển khai cụ thể: “Xác định lại địa bàn và đối tượng ưu tiên: Đối với các hoạt động "phần mềm" như nâng cao năng lực và truyền thông (vốn là trọng tâm của Dự án 8), cần chuyển hướng từ cách tiếp cận theo địa bàn đặc biệt khó khăn (thường ưu tiên đầu tư "phần cứng") sang tiếp cận theo đối tượng cụ thể cần hỗ trợ; Nâng cao hiệu quả truyền thông: Cần "tăng cường và thúc đẩy câu chuyện về số hóa," nhưng quan trọng hơn là phải đảm bảo nguồn lực thực chất cho các tổ truyền thông dựa vào cộng đồng”.

TS. Phạm Thái Hưng chỉ rõ bất cập hiện nay: "Chúng ta lập những tổ truyền thông, trang bị loa... nhưng về cơ bản là hiệu quả thực tế trong truyền thông thì chưa thay đổi nhiều, bởi vì chúng ta chưa có kinh phí - điều kiện tiên quyết để người ta có thể thực hiện hoạt động’’. Ông cũng đề cập đến việc Bộ Tài chính không đưa kinh phí hỗ trợ này vào Thông tư 55, gây khó khăn cho các địa phương vùng DTTS&MN vốn không tự cân đối được. Ngoài ra, theo TS. Hưng, còn nhiều vấn đề bất cập khác cần quan tâm: “Công tác tập huấn về bình đẳng giới hiện đang rơi vào tình trạng "vừa thừa, vừa thiếu" – thừa những nội dung lặp lại, hình thức; thiếu những kinh nghiệm thực tiễn, những cách làm sáng tạo. Cần chuyển đổi sang "nâng cao năng lực theo quá trình" thay vì các sự kiện tập huấn đơn lẻ, để thực sự trang bị cho đội ngũ cán bộ các cấp kỹ năng lồng ghép giới hiệu quả vào công việc hàng ngày”.

Về đề xuất mở rộng trọng tâm giải quyết các vấn đề cấp thiết, bên cạnh việc duy trì hiệu quả các hoạt động chăm sóc sức khỏe sinh sản, TS. Phạm Thái Hưng đề xuất cần cân nhắc thêm việc nâng cao về tiếp cận nước sạch và vệ sinh đối với phụ nữ và trẻ em vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Đây là nhu cầu cơ bản nhưng vẫn còn là một thách thức lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của phụ nữ, trẻ em.

 TS. Hưng đề nghị Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam cần tích cực làm việc với Văn phòng Điều phối CTMTQG và các bộ, ngành liên quan để đảm bảo rằng,  trọng tâm về giới phải được lồng ghép một cách sâu sắc, thực chất vào tất cả các dự án, hợp phần mới. Hoặc, cần thiết duy trì một nhóm hoạt động riêng biệt, một chỗ đứng rõ ràng cho việc thực hiện bình đẳng giới và giải quyết các vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em, có thể xem xét đặt trong hợp phần phát triển nguồn nhân lực như một giải pháp phù hợp.

Qua ý kiến của TS Phạm Thái Hưng -  chuyên gia tư vấn chính sách, có thể thấy, rất cần thiết phải có sự duy trì cũng như sự thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa các vấn đề về lồng ghép giới trong các nội dung của chương trình trong giai đoạn tới, bất kể rằng thiết kế của chương trình như thế nào. Đây không chỉ là mong muốn của chuyên gia mà còn là kỳ vọng của cộng đồng, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái vùng DTTS&MN, về một tương lai phát triển công bằng và bền vững hơn./.