Pazêng t’ngay đâu, đhị Moong âng pr’loọng đong amoó Đinh Thị Tin đhị vel Giàn Bí bhui har đh’riêng p’rá k’chăng âng apêê amoó coh K’bhuh taanh adin Cơ Tu chr’val Hòa Bắc, chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng. Jưah taanh jưah pa prá, amoó Nguyễn Thị Nga xay đoọng ha t’mooi du lịch xơợng cơnh taanh a din âng ma nuyh Cơ Tu. Amoó Nga truih, ađoo n’niên lâng dưr pậ đhị chr’val Tư, chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam, đhị bấc ngai choom taanh adin Cơ Tu ha dợ amoó năc muy lêy apêê t’ha cơnh a dich, amế taanh c’la amoó năc căh bọol taanh muy chu ốt. Tước bêl bơơn k’diic chô ooy vel Giàn Bí, chr’val Hòa Bắc, thành phố Đà Nẵng bơơn apêê pa choom taanh adin, amoó năc bơơn ting chêêc năl lâng kiêng tơợ đêêc.

C’moo 2018, xơợng tơợ chr’hoong Hòa Vang vêy bhrợ lớp pa choom taanh a din, amoó Nga năc đâh ting pâh. Cr’chăl tr’nơợp, 40 ađhi amoó đhị 2 vel Tà Lang lâng Giàn Bí zập ngai cung kiêng ting pâh taanh, r’dợ năc apêê lơi. Cơnh lâng amoó Nga, ađoo ting pa zay lâh mơ tu lalâh kiêng bh’rợ taanh adin âng ma nuyh đay. “Acu kiêng taanh tơợ đanh ặ, kiêng bhlầng. Đhơ trơ lâng bh’rợ bơơn chr’na, băn tr’mung năc bêl ha dưm căh cợ bêl ặt na nooh năc pay taanh. Ma nuyh Cơ Tu hêê bấc ngai kiêng đươi adin ha dợ căh bơơn taanh tu taanh lalâh đanh. Cơnh âng cu xoọc taanh nâu năc taanh tước ca c’xêê vêy xang ha dợ pa câl cung căh  lâh 1 ức, apêê dzợ moon bấc zên. Năc taanh nâu lêy cơnh bh’rợ pa xoọng đoọng ng’zư chr’năp liêm bh’rợ âng hêê, bêl doọ trơ năc pay taanh.” - amoó Nga đoong năl.

Cung cơnh amoó Nga đhị vel Giàn Bí, amoó Đinh Thị Tin, Tổ trưởng âng k’bhuh taanh adin Cơ Tu Hòa Bắc, chr’hoong Hòa Vang kiêng bhlầng tr’naanh nâu lâng coh loom đoo cung bấc k’rang lâng bh’rợ nâu. Amoó Tin đoọng năl, xoọc đâu, bấc apêê đha đhâm c’mor xiêr ooy phố pa bhrợ đhị zr’lụ công nghiệp lâng căh bấc ngai kiêng lâng bh’rợ taanh adin. Lêy k’bhuh t’taanh tơợ 40 cha năc nâu kêi dzợ mơ muy pâng amoó xơợng t’u bhlầng loom. Amoó Đinh Thị Tin rơơm, chính quyền vel đong vêy chính sách t’pâh lang p’niên ting pa choom bh’rợ ty đanh âng ma nuyh đay. Jưah năc t’bhlầng pa căh, xay moon, zooi chêêc lêy đhị pa câl tệêm ngăn đoọng đợ bh’nơơn bh’rợ ơy taanh bhrợ, zooi ađhi amoó vêy pa chô thu nhập tr’bứi, k’rang tr’mông tr’meh.

“Tổ zi taanh xoọc tơợp 40 cha năc, nâu kêi năc dzợ 20 cha năc. A zi cung căh vêy tước Gươl k’rong taanh cơnh a hay dzợ. Đhanuôr Cơ Tu coh đâu kiêng zư lêy bh’rợ ty đanh âng ma nuyh đay ha dợ năc cung muy p’loon đhị bêl doọ trơ vâng năc vêy taanh. Zập ngai cung k’rang tr’mông tr’meh pr’loọng đong đay lalăm. Cơnh acu c’rơ đhur căh mặ pa bhrợ bh’rợ ha lêệng năc muy năl ặt coh đong taanh a din, Rơơm du lịch đhị Hòa Bắc nâu ha dưr lâh mơ dzợ đoọng a zi bơơn ting pa câl đợ rau azi ơy taanh bhrợ đoọng ha t’mooi du lịch.” - amoó Đinh Thị Tin moon.

Chr’val Hòa Bắc, chr’hoong Hòa Vang xoọc vêy 16 zr’lụ du lịch vel bhươl, zập c’moo t’pâh mơ 30 r’bhầu t’mooi. Bhiệc pa dưr du lịch vel bhươl coh cr’chăl a hay cung ơy t’vaih bhiệc bhrợ đoọng ha đhanuôr vel đong, coh đêêc vêy apêê amoó Tổ taanh adin Hòa Bắc. T’cooh Alăng Như, Tổ trưởng Tổ pa zưm bhrợ du lịch vel bhươl đhị vel Giàn Bí, chr’val Hòa Bắc, chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng đoọng năl, tơợ bêl tổ pa zưm bhrợ moọt bhrợ têng jưah t’vaih bhiệc bhrợ đoọng ha đhanuôr, jưah chroi k’rong pa căh, zư lêy văn hóa ty đanh âng đhanuôr Cơ Tu.

“Đhanuôr ting bhrợ du lịch năc vêy p’xoọng râu bơơn pay pa chô, pa liêm pa crêê pr’ắt tr’mông. Chr’năp bhlâng, pr’ắt tr’mông bêl vêy bh’rợ tr’nêng, pr’ắt tr’mông nhâm mâng đhanuôr doọ dzợ pa hư crâng k’coong.” - t’cooh Alăng Như đoong năl.

Cr’chăl đăn đâu, du lịch vel bhươl đhị Hòa Bắc ting t’ngay ting ha dưr bơơn bấc t’mooi tơợ ch’ngai đăn tước đâu. Nâu đoo năc bêl đoọng đhanuôr Cơ Tu pa căh chr’năp, pa dưr văn hóa ty đanh, coh đêêc vêy taanh adin đoọng pa căh bhrợ du lịch. Tơợ đêêc, đhanuôr jưah vêy pa chô zên, k’rang tr’mông tr’meh, jưah zư lêy chr’năp văn hóa ty đanh. T’cooh Nguyễn Thanh Tân, Trưởng phòng Phòng Văn hóa Thông tin chr’hoong Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng đoong năl, đăn đâu UBND thành phố Đà Nẵng ơy vêy bấc chính sách, đề án zooi đhanuôr Cơ Tu đhị vel đong đoọng zư lêy, pa dưr apêê chr’năp văn hóa, coh đêêc vêy bh’rợ taanh adin. Cơnh đhị c’moo 2018, chr’hoong Hòa Vang, đhị ặt ma mông âng đhanuôr Cơ Tu coh thành phố Đà Nẵng ơy bhrợ lớp pa choom lâng k’dua apêê choom taanh adin tơợ chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam tước pa choom đoọng ha pân đil Cơ Tu đhị vel đong taanh. Thành phố Đà Nẵng cung ơy bhrợ t’vaih lâng xay bhrợ Đề án “Bhrợ têng chính sách zư lêy lâng pa dưr văn hóa đhanuôr Cơ Tu thành phố Đà Nẵng cr’chăl 2022 - 2030”. Ting cơnh đề án nâu, thành phố vêy apêê chính sách cơnh: zooi pa chăp lêy, k’rong pa dưr lâng xay moon ooy chr’năp văn hóa ty đanh âng đhanuôr Cơ Tu; zooi zư lêy, pa dưr apêê chr’năp văn hóa ty đanh; zooi apêê g’lăng z’hai, manuyh k’đhơợng zư c’kir văn hóa lang ma nuyh bấc ngai chăp coh zr’lụ đhanuôr ặt; t’bhưah giao lưu văn hóa; chính sách zư lêy lâng pa dưr apêê chr’năp văn hóa ty đanh…

Ting cơnh t’cooh Đỗ Thanh Tân, apêê chr’năp văn hóa âng đhanuôr Cơ Tu đhị thành phố Đà Nẵng r’dợ ha dưr pa têệt lâng pa dưr du lịc vel bhươl: “Ting cơnh azi lêy cha mêệt, tơợ a hay tước nâu kêi năc đhanuôr Cơ Tu căh lâh xập xa nập âng apêê dzợ. Mơ chu vêy t’mooi du lịch tước năc apêê xập đoọng pa căh du lịch lâng t’mooi lêy kiêng. Tu cơnh đêêc, năc đhanuôr văl cớ bh’rợ taanh a din, xập xa nập âng ma nuyh đay, taanh bhrợ, cooch boọc… bhrợ pazêng bh’rợ âng lalăm a hay đoọng pa căh du lịch lêy. Azi tin đươi ooy bh’rợ nâu năc c’lâng đoọng ha đhanuôr zư pa dưr văn hóa liêm ta nih bhlầng.”

Rơơm kiêng, pazêng Đề án, chính sách k’rong bhrợ đoọng pa dưr du lịch vel bhươl pa têệt lâng zư lêy văn hóa ty đanh âng chính quyền vel đong thành phố Đà Nẵng bơơn ta bhrợ ta nih  liêm, pa chô bh’nơơn, jưah lâng c’rơ pa zay âng apêê vel đong, ngành chức năng lâng đhanuôr, văn hóa ty đanh, coh đêêc vêy bh’rợ taanh adin âng ma nuyh Cơ Tu đhị chr’hoong Hòa Vang năc bơơn ha dưr./.

Bảo tồn nghề dệt thổ cẩm của người Cơ Tu

Nghề dệt thổ cẩm là một trong những thành tố góp phần hình thành không gian văn hóa đặc sắc của người Cơ Tu. Chính quyền thành phố Đà Nẵng đã xây dựng đề án, có chính sách đầu tư, hỗ trợ các địa phương bảo tồn văn hóa truyền thống, trong đó có dệt thổ cẩm Cơ Tu.

Những ngày này, tại Moong của gia đình chị Đinh Thị Tin ở thôn Giàn Bí luôn rôm rả tiếng cười nói của các chị em Tổ dệt thổ cẩm Cơ Tu xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng. Đôi bàn tay thoăn thoắt lướt trên khung dệt, chị Nguyễn Thị Nga, thành viên tổ dệt vừa giới thiệu quy trình dệt thổ cẩm Cơ Tu với khách du lịch. Chị Nga kể, tiếng là sinh ra và lớn lên ở xã Tư, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam, cái nôi của dệt thổ cẩm Cơ Tu nhưng thuở bé, chị chỉ xem các bà, các mẹ dệt vải mà chưa một lần chạm tay vào khung cửi. Mãi đến khi về làm dâu ở thôn Giàn Bí, xã Hòa Bắc, thành phố Đà Nẵng, được mọi người giới thiệu về dệt thổ cẩm, chị mới tìm hiểu và đam mê từ đó. Năm 2018, nghe tin huyện Hòa Vang mở lớp dạy dệt thổ cẩm, chị Nga liền đăng ký học ngay. Thời gian đầu, 40 chị em ở 2 thôn Tà Lang và Giàn Bí ai cũng háo hức đến lớp nhưng dần dần mọi người bỏ giữa chừng. Riêng chị Nga, càng học chị lại càng yêu thích nghề dệt truyền thống của cha ông.

“Do tôi thích dệt thổ cẩm từ rất lâu rồi. Mặc dù thời gian đi làm, kiếm cơm chiếm hết thời gian nhưng tôi hay tranh thủ dệt vào ban đêm hoặc ngày mưa không đi rẫy được. Với Cơ Tu mình, nhu cầu sử dụng thổ cẩm thì nhiều nhưng dệt thủ công như thế này thì tốn rất nhiều thời gian. Như tấm tôi đang dệt đây, phải mất cả tháng trời mới xong, bán ra cũng hơn 1 triệu, đôi khi người mua còn bảo đắt. Nên mình dệt chỉ là nghề phụ thôi, chỉ tranh thủ lúc rảnh mới làm.”- chị Nga chia sẻ.

Cũng như chị Nga ở thôn Giàn Bí, chị Đinh Thị Tin, Tổ trưởng tổ Dệt thổ cẩm Cơ Tu xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang rất đam mê và luôn đau đáu với nghề truyền thống của người Cơ Tu. Chị Tin cho biết, hiện nay, nhiều thanh niên địa phương bỏ làng xuống phố làm công nhân các khu công nghiệp và cũng không mấy bạn mặn mà với dệt thổ cẩm. Nhìn Tổ dệt 40 thành viên giờ giảm hơn một nửa chị không khỏi chạnh lòng. Chị Đinh Thị Tin mong muốn, chính quyền địa phương có chính sách khuyến khích, thu hút lớp trẻ đến với nghề dệt thổ cẩm truyền thống. Đồng thời, đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu, hỗ trợ tìm đầu ra cho sản phẩm dệt thổ cẩm, giúp chị em có thêm thu nhập, cải thiện đời sống.

"Tổ dệt từ 40 người đăng ký tham gia, nay còn 20 người. Chúng tôi cũng không tập trung ở Gươl để dệt như trước đây nữa. Bà con Cơ Tu ở đây cũng muốn bảo tồn nghề truyền thống của mình nên chỉ tranh thủ lúc rảnh rỗi mới ngồi dệt tại nhà tôi hoặc tại nhà của các chị. Bởi ai cũng phải chăm lo cuộc sống, dệt chỉ là phụ thôi. Như bản thân tôi, sức khỏe yếu không làm được việc nặng. Ở nhà chỉ loanh quanh bên khung dệt, lúc thì căng chỉ, lúc thì ngồi dệt. Chỉ mong du lịch ở Hòa Bắc phát triển mạnh, khách du lịch tới nhiều thì mình có thể bán được nhiều sản phẩm được làm từ thổ cẩm.” - chị Đinh Thị Tin đoong năl.

Xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang hiện có 16 điểm du lịch cộng đồng, mỗi năm thu hút khoảng 30 ngàn lượt du khách. Việc phát triển du lịch cộng đồng thời gian qua đã tạo thêm việc làm cho người dân địa phương, trong đó có chị em Tổ hợp tác dệt thổ cẩm Hòa Bắc. Ông A Lăng Như, Tổ trưởng Tổ hợp tác du lịch sinh thái cộng đồng ở thôn Giàn Bí, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng cho biết, từ khi Tổ hợp tác đi vào hoạt động vừa tạo sinh kế cho bà con, vừa góp phần quảng bá, bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào Cơ Tu: “Bà con tham gia du lịch sẽ có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống. Đặc biệt, có việc làm, có cuộc sống ổn định bà con không còn tác động vào rừng.”

Thời gian gần đây, du lịch sinh thái cộng đồng ở Hòa Bắc ngày càng được nhiều du khách gần xa biết đến. Đây là cơ hội để đồng bào Cơ Tu giới thiệu, quảng bá, đưa văn hóa truyền thống, trong đó có dệt thổ cẩm vào trình diễn, phục vụ du lịch. Qua đó, bà con vừa có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống, vừa gìn giữ, bảo tồn nghề truyền thống. Ông Nguyễn Thanh Tân, Trưởng phòng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng cho biết, gần đây UBND thành phố Đà Nẵng đã có nhiều chính sách, đề án hỗ trợ đồng bào Cơ Tu trên địa bàn giữ gìn, bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa, trong đó, có nghề dệt thổ cẩm. Như vào năm 2018, huyện Hòa Vang, nơi sinh sống của đồng bào Cơ Tu trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đã tổ chức mở lớp và mời nghệ nhân dệt từ huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đến truyền dạy nghề dệt thổ cẩm cho phụ nữ Cơ Tu trên địa bàn. Thành phố Đà Nẵng cũng đã xây dựng và triển khai Đề án “Xây dựng chính sách hỗ trợ bảo tồn và phát huy văn hoá đồng bào dân tộc Cơ Tu thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2022 - 2030”. Theo đề án này, thành phố có các chính sách như: hỗ trợ nghiên cứu, sưu tầm, tư liệu hoá và truyền thông về giá trị văn hoá truyền thống của đồng bào dân tộc Cơ Tu; hỗ trợ bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá truyền thống; hỗ trợ nghệ nhân, người nắm giữ đi sản văn hoá và người có uy tín trong cộng đồng; mở rộng giao lưu văn hoá; chính sách bảo tồn và phát huy các thiết chế văn hoá truyền thống...

Theo ông Nguyễn Thanh Tân, các giá trị văn hóa của đồng bào Cơ Tu ở thành phố Đà Nẵng từng bước được khôi phục gắn với phát triển du lịch cộng đồng. “Theo chúng tôi quan sát, từ trước đến nay bà con Cơ Tu không còn mặc đồ truyền thống nữa. Nhưng khi có khách du lịch đến thì bà con mặc trang phục truyền thống này để phục vụ du lịch và khách du lịch người ta rất thích. Do đó, bà con quay lại mặc đồ truyền thống biểu diễn nghệ thuật, dệt vải, đan lát và điêu khắc… làm những nghề thủ công truyền thống của dân tộc mình để phục vụ nhu cầu du lịch. Chúng tôi cho rằng, đây là cách có thể giúp bảo tồn văn hóa hiệu quả.”

Hy vọng, những Đề án, chính sách đầu tư cho phát triển du lịch sinh thái cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống của chính quyền thành phố Đà Nẵng được thực thi, cộng với sự nỗ lực chung tay của các địa phương, ngành chức năng và người dân bản địa, văn hóa truyền thống, trong đó có nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Cơ Tu ở huyện Hòa Vang sẽ sớm được hồi sinh, phát triển./.