Zâp ra diu, xa nul n’jưl dưr đơơr câ tơợ Moong âng t’cooh Cơlâu Nhím, 75 c’moo, ăt đhị bôl da ding Gr’huc, vel Gừng, thị trấn Prao, chr’hoong da ding ca coong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam.

T’cooh Cơlâu Nhím xay truih, tơợ bêl tứi a đoo âi năl tươc n’jưl. Zâp t’ngay, xa nul pr’hay âng n’jưl âi ăt đhộ ooy loom luônh âng đoo. Pa nar tơợ tứi, lang k’tứi âng đoo năc  đợ t’ngay c’xêê zr’năh xr’dô căh cơnh, a đoo buôn pay xa nul n’jưl bhrợ pa hêl loom. T’cooh Nhím hay cớ, đhêêng lâh 10 c’moo, a đoo âi chơơc lươt pa bhrợ đoọng ha pêê lơơng coh vel. Zâp chi pa đhêy xang muy cr’chăl pa bhrợ ga lêêh ga lêêng, apêê ga rứa t’cooh  buôn đooc pay n’jưl, a luôt cha ơh. Tơợ đêêc, a đoo năl tươc lâng chăp kiêng đợ xa nul âng apêê n’jưl, tâm bhreh, a luôt, khèn… Xang n’năc, xa nul khèn, a luôt, n’jưl moot ăt clâp ooy a ham a bôc âng đoo căh năl bêl. Tươc 12, 13 c’moo, a đoo âi choom bhrợ lâng cha ơh muy bơr tr’coó xa nul cơnh n’jưl, a luôt… 15 c’moo, a đoo lươt cách mạng, tỉnh pâh c’bhuh guy hàng, bêệ n’jưl, a luôt ting a đoo cơnh năc muy cha năc pr’zơc liêm ta nih. T’cooh Cơlâu Nhím xay moon:“ Bêl ahay zêl a râp Mỹ, vêy xa nul n’jưl, a luôt năc vêy râu đoọng pa hêl loom, mă z’lâh zr’năh k’dhap, coh ping bom zroọ, coh dup đâu cha răh păr, vêy xa nul n’jưl năc xơợng loom luônh mr’hal.”

Xang t’ngay giải phóng, đha đhâm Cơlâu Nhím rach chô ooy vel đong, bơơn vel đong k’đươi lươt học ngành Văn hóa xang n’năc chô pa bhrợ coh c’bhuh chiến phim lưu động âng chr’hoong Hiên. A đoo truih, zâp g’luh lươt, lâh apêê pr’đươi pr’dua chiếu phim, coh a chăc đoo zâp bêl công vêy a luôt lâng n’jưl. L’lăm bêl ra văng chiếu phim, a đoo pay n’jưl píah, pay a luôt plong muy bơr cơnh đoọng đha nuôr Cơ u coh 16 chr’val âng chr’hoong Hiên bêl đêêc a hay xơợng. C’bhuh chiếu phim lươt tươc ooy, xa nul n’jưl, a luôt âng đoo chr’va tươc đêêc. Lâh 10 c’moo pa bhrợ đhị c’bhuh chiếu phim lưu động, a đoo n’jưah đơơng âng xay truih xa nay âng Đảng lâng Nhà nước lâng apêê thước phim pr’hay, chr’năp, n’jưah chooi đoọng ooy loom đha nuôr đợ bhr’ươr xa nul âng aconh abhươp a hay đơc đoọng. Tu cơnh đêêc, apêê c’moo 80, 90 âng thế kỷ l’lăm, xa nul n’jưl, đh’riêng pr’hat âng acoon coh Cơ Tu đhị thị trấn Prao moon la lay công dzợ bơơn đha nuôr zư đơc z’zăng liêm. N’đhơ cơnh đêêc, bêl mạng truyền thông pa dưr k’rơ, pr’ăt tr’mông âng đha nuôr Cơ Tu zr’lụ da ding ca coong n’nâu ting t’ngay ting dưr ta clơ lâh, bâc đong âi câl tivi năc apêê g’luh chiếu phim công r’dợ ngoop. T’cooh Nhím moon, pr’ăt tr’mông nâu câi âi liêm choom lâh a hay, doó dzợ k’rang ting g’luh cha cha, ting xa nâp xâp, n’đhơ cơnh đêêc a đoo năc ăt k’đhap coh loom k’pân k’rang văn hóa âng acoon coh crêê bil pât.

Bêl Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII bơơn xră pa gluh, zâp câp ủy Đảng lâng chính quyền chr’hoong Hiên bêl đêêc a hay xay bhrợ bhrơơng, apêê c’bhuh văn nghệ quần chúng vel, chr’val, apêê câu lạc bộ truyền thống dưr vaih bâc ơl. T’cooh Cơlâu Nhím bhui har ting pâh ma nưih pa choom đoọng ha pêê lang p’niên. Căh xay moon t’ngay ha dum, p’răng boo, a đoo tươc zâp đong, lum zâp cha năc p’too moon ting pâh c’bhuh đhưưng xí, văn nghệ vel Gừng. Bơơn t’cooh Nhím pa choom đoọng lưch loom, apêê pr’zơc p’niên coh c’bhuh văn nghệ quần chúng vel Gừng nâu câi âi choom đhưưng xí, tân tung da dă, plong khèn, oot a bel… Bâc c’moo đâu, c’bhuh văn nghệ vel Dừng âng t’cooh Nhím bơơn k’đươi lươt cha ơh pa căh coh bâc ooy, lâh mơ coh tỉnh năc dzợ ooy tỉnh, thành phố n’lơơng cơnh: Kon Tum, Đăk Lăk, Đà Nẵng, Hà Nội… Bâc ngai âi dưr vaih ma nưih liêm choom đoọng rach pa choom cớ ha pêê lang t’tun lâh a đay. A moó Ating Đan, ăt coh vel Gừng, thị trấn Prao, chr’hoong Đông Giang xay moon:“ Đươi vêy a đoo năc lang zi âi năl bâc râu chr’năp văn hóa ty đanh âng hêê. A đoo pa choom đoọng lưch loom, ađoo chăp kiêng văn hóa căh râu lâh mơ dzợ. A zi âi ting bơơn pa choom tơợ đoo n’đăh loom chăp hơnh văn hóa acoon coh hêê.”

Nâu câi, âi lâh t’cooh đhur, măt căh dzợ lâh pa bhriêl cơnh a hay, n’đhang loom chăp kiêng văn hóa âng acoon coh công dzợ bhrợ ha t’cooh Cơlâu Nhím căh đhêy ăt p’zay pa choom đoọng ha lang p’niên. Xooc t’cooh pa choom đoọng tân tung da dă ha pêê học sinh Trường Nội trú chr’hoong  cơnh lâng rơơm kiêng đợ bhr’ươr xa nul âng aconh abhươp năc vêy choom chr’va prang da ding ca coong Prao n’nâu. Ting t’cooh Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam, apêê cơnh t’cooh Cơlâu Nhím năc cơnh muy râu cr’van chr’năp pr’hat bhlâng âng vel đong:“T’cooh Cơlâu Nhím năc muy t’cooh vel liêm choom bhlângt coh bh’rợ pa trơơi đoọng ha lang p’niên đợ c’leh văn hóa acoon coh. Bâc c’moo ha nua, t’cooh âh vêy bâc râu chroi đoọng ha vel đong coh pa dưr tr’mông tr’meh pr’ăt tr’nơt âng vel đong, pa bhlâng năc bh’rợ zư đơc văn hóa ty đanh âng Cơ Tu. A đoo năc muy coh bâc ngai ting pâh pa choom đoọng ha lang p’niên đhị bâc vel đong ooy bhrợ bh’nooch, prá pr’ma, apêê tr’coó xa nul, tân tung da dă, cooch booc… Nâu đoo năc muy cha năc ma nưih pa bhlâng chr’năp liêm đoọng ha lang p’niên ma ting lêy zư đơc c’leh liêm bh’rợ chr’năp âng acoon coh./.”

Cơlâu Nhím- người truyền lửa văn hóa truyền thống Cơ Tu

 ( Alăng Lợi)

Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, tại nhiều vùng miền núi dân tộc tộc thiểu số vẫn  có những người nặng lòng với văn hóa truyền thống của đồng bào mình. Già Cơlâu Nhím, dân tộc Cơ Tu ở huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam là người như vậy. Những năm qua, ông  âm thầm gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc mình, với mong muốn những vốn cổ văn hóa ấy không bị mất đi, mà được lưu truyền đến các thế hệ sau.

Cứ mỗi sáng, tiếng đàn n’jưl lại vang lên từ Moong của già Cơlâu Nhím, 75 tuổi, nằm chênh vênh trên đỉnh đồi Gr’húc, thôn Gừng, thị trấn Prao, huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam.

Già Cơlâu Nhím tâm sự, ngay từ khi còn nhỏ ông đã biết đến đàn n’jưl. Ngày qua ngày, âm thanh réo rắt của đàn N’jưl đã khắc sâu, thấm đẫm tâm hồn ông. Mồ côi từ nhỏ, tuổi thơ của ông gắn liền với những tháng ngày cơ cực và buồn tủi, ông thường lấy tiếng đàn bầu bạn. Ông Nhím nhớ lại, mới hơn 10 tuổi, ông đã phải tự kiếm sống bằng cách đi làm mướn cho bà con Cơ Tu trong vùng. Mỗi lần nghỉ giải lao sau giờ lao động vất vả, những người lớn tuổi lại lấy các nhạc cụ truyền thống để giải trí. Từ đó, ông biết đến và yêu quý những giai điệu của các nhạc cụ N’jưl, tâm bhreh (đàn dây), a luôt (sáo), khèn... Rồi, tiếng đàn, tiếng sáo ngấm vào máu thịt của ông từ lúc nào không hay. Lên 12, 13 tuổi, ông đã biết tự chế tác và chơi một số nhạc cụ đơn giản như n’jưl, a luôt …. 15 tuổi, ông đi theo cách mạng, tham gia đội dân công hỏa tuyến, chiếc n’jưl, a luôt luôn theo ông như người bạn thân thiết. Ông Cơlâu Nhím bộc bạch: “Thời chiến, có tiếng đàn n’jưl, a luốt sẽ khiến tâm trạng tôi thấy nhẹ nhàng hơn, sẽ giúp tôi có sức mạng vượt qua những chặng đường gian nan, vất vả, trên bom dội, dưới đạn bay, có tiếng đàn, tiếng nhạc khiến lòng ta thấy lạc quan hơn.”

Sau giải phóng, thanh niên Cơlâu Nhím trở về quê hương, được địa phương cử đi học ngành Văn hóa rồi về công tác trong đội chiếu bóng lưu động huyện Hiên. Ông kể, mỗi chuyến đi, ngoài các dụng cụ chiếu bóng ra, bên ông không bao giờ thiếu chiếc aluôt và n’jưl. Trước khi phim được chiếu, ông lấy n’jưl ra đánh, lấy aluốt ra thổi vài bài phục vụ cho bà con Cơ Tu ở 16 xã của huyện Hiên lúc bấy giờ. Đội chiếu bóng đi đến đâu, tiếng đàn, tiếng sáo của ông vang lên đến đó. Hơn 10 năm công tác tại đội chiếu bóng lưu động, ông mang sứ mệnh vừa tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước bằng những thước phim hay, ý nghĩa, vừa gieo vào lòng bà con những giai điệu truyền thống của cha ông. Vì thế, những thập niên 80, 90 của thế kỷ trước, tiếng đàn, tiếng hát của dân tộc Cơ Tu ở thị trấn Prao nói riêng vẫn được bà con lưu giữ tương đối nguyên vẹn. Thế nhưng, khi mạng xã hội phát triển, đời sống bà con Cơ Tu ở vùng núi này ngày càng khấm khá hơn, nhiều nhà đã sắm được tivi thì những buổi chiếu bóng cũng thưa dần. Ông bảo, cuộc sống ngày nay đã tốt hơn rất nhiều, không còn lo từng bữa ăn, manh áo như trước, song ông lại canh cánh  trong lòng nỗi lo văn hóa truyền thống bị mai một dần.

Khi Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII được ban hành, các cấp ủy Đảng và chính quyền huyện Hiên lúc bấy giờ triển khai quyết liệt, các đội văn nghệ quần chúng thôn, xã, các câu lạc bộ văn hóa truyền thống rầm rộ ra đời. Ông Cơlâu Nhím xung phong là người hướng dẫn, tập luyện cho thế hệ trẻ. Không kể, ngày đêm, nắng mưa, ông đến từng nhà, gặp từng người vận động tham gia đội trống chiêng, đội văn nghệ thôn Gừng. Được ông Nhím chỉ dạy tận tình, các bạn trẻ trong đội văn nghệ quần chúng thôn Gừng nay đã biết chơi nhạc cụ, múa tân tung da dă thành thạo. Nhiều năm nay, đội văn nghệ thôn Gừng của ông được cử đi biểu diễn nhiều nơi trong tỉnh và các tỉnh, thành phố khác như: Kon Tum, Đăk Lăk, Đà Nẵng, Hà Nội… Nhiều người đã trưởng thành và là hạt nhân trao truyền văn hóa cho thế hệ kế cận. Chị Ating Đan, ở thôn Gừng, thị trấn Prao, huyện Đông Giang chia sẻ: “Nhờ ông Nhím mà thế hệ trẻ như chúng tôi biết được các giá trị văn hóa truyền thống. Ông chỉ dạy rất tận tình, ông đam mê văn hóa hơn thứ gì. Chúng tôi đã nhận thấy những giá trị của văn hóa truyền thống dân tộc. Ông đã truyền được cho chúng tôi lòng yêu và quý văn hóa truyền thống của dân tộc mình.”

Nay, tuổi đã cao, sức khỏe yếu, mắt cũng không còn tỏ như trước, nhưng lòng đam mê văn hóa, trân trọng các giá trị truyền thống của dân tộc vẫn thôi thúc già Cơlâu Nhím không ngừng truyền dạy cho thế hệ trẻ. Hiện ông đang hướng dẫn múa tân tung da dă cho các em học sinh trường Nội trú dân tộc huyện với mong muốn những giai điệu cha ông sẽ luôn vang xa khắp núi rừng Prao này. Theo ông Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam, những người như già Cơlâu Nhím là một bảo tàng sống, một tài sản quý báu của địa phương: “Ông Cơlâu Nhím là một già làng tiêu biểu trong việc trao truyền cho thế hệ trẻ những bản sắc truyền thống của dân tộc. Nhiều năm qua, ông đã có nhiều đóng góp cho địa phương trong phát triển kinh tế xã hội của địa phương, đặc biệt là  công tác bảo tồn văn hóa truyền thống Cơ Tu. Ông là một trong những thành viên tham gia hướng dẫn cho các thế hệ trẻ ở nhiều địa phương về hát lý, các loại nhạc cụ, dân ca dân vũ, điêu khắc… Đây là một nhân chứng sống, một gương sáng cho thế hệ trẻ noi theo về giữ gìn bản sắc truyền thống của dân tộc./.”