Đhanuôr cr’noon Đêu, chr’val Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ, buôn đớc p’căn Điêu Thị Xiêng, acoon coh Thái năc manuyh hát t’đang hân noo ha pruốt. Tu, pazêng pr’hát khắp Thái tơợ bhr’ươl pr’hát chr’va âng p’căn Xiêng ngoọ cơnh ta k’dua cr’liêng ha roo ch’mắt, n’loong n’cuông vaih axậ t’mêê hơnh deh hân noo ha pruốt. Ta ha mơ 74 c’moo, năc bhr’ươl pr’hát âng p’căn Xiêng bơr pêê c’moo n’nâu dzợ a năm liêm pr’hay.

P’căn Điêu Thị Xiêng n’niên coh cr’noon Thái ty lâng pậ banh đh’rưah lâng xa nul khèn, xa nul pí, coh gr’ving xoè liêm pr’hay lâng pazêng n’juông khắp pr’hay pr’méh âng a’bhướp a’dích, k’conh k’căn. 5 c’moo p’căn Xiêng ơy choom hát khắp, 8 c’moo vêy ta đoọng lướt biểu diễn coh bấc ooy. Tước mơ 15 c’moo, râu tr’haanh âng p’căn Xiêng năc vêy đhanuôr coh zr’lụ n’năl tước. Bhiệc bhan nghệ thuật pazêng acoon coh prang k’tiếc k’ruung căh cậ đợ hội diễn âng vel đong, tiết mục khắp hân đoo âng p’căn Xiêng công bơơn Huy chương Vàng. T’cooh ta ha, c’rơ đhur, p’căn Xiêng rơơm kiêng pa trơơi pazêng bhr’ươl khắp âng acoon coh đay đoọng ha lang đha đhâm c’mor lâng bh’rợ k’rong pazêng k’coon ch’chau, p’niên k’tứi năc pa choom đoọng. Zập g’luh khắp, t’nơớt xoè ty lâng pazêng pr’hát âng manuyh Thái zêng vêy ađoo pa choom ghít pa bhlâng, prá xay râu đơ pr’hay, râu liêm crêê đoọng k’coon, ch’chau pa dưr cr’noọ zư lêy: “Acu đhơ k’pân, văn hoá acoon coh đay năc u bil, tu cơnh đêêc acu t’bhlâng pa choom đoọng ha k’coon ch’chau n’năl. Vêy k’dâng 15, 16 p’niên ting pa choom coh pazêng g’luh pa choom văn hoá âng cu. Apêê thầy cô giáo công zooi, bhrợ t’vaih râu liêm buộn đoọng ha pazêng apêê a’chau tước học coh ngoài giờ. Bhui har bhlâng năc a pêê chau zêng học lâng cr’noọ bhui har, kiêng học”.

Nghệ nhân ưu tú Lò Văn Biến coh cr’noon Cang Nà, phường Trung Tâm, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái c’moo đâu năc lâh 90 c’moo năc công dzợ đớc t’ngay c’xêê đương pa choom cr’liêng chữ Thái ty đoọng ha cán bộ lâng đhanuôr âng vel đong. T’cooh Biến ta luôn xay truih lứch râu ađay n’năl ooy 6 cơnh t’nơớt xoè ty, pazêng râu văn hoá chr’năp pr’hay, pazêng râu chr’ơh ty đanh đoọng ha pazêng c’bhuh, cha năc kiêng n’năl. Thị xã Nghĩa Lộ choom pa dưr pazêng t’nơớt xoè - C’kir Văn hoá phi vật thể p’căh mặt âng acoon manuyh lâng bấc văn hoá chr’năp pr’hay n’lơơng zêng vêy chroi đoọng bấc bhlâng âng pazêng apêê g’lăng z’hai lứch loom ooy bh’rợ zư lêy văn hoá ty đanh cơnh t’cooh Lò Văn Biến: “Ơy tị manuyh Thái nắc ng’năl acoon coh đay vêy đợ văn hoá ty đanh chr’năp pr’hay n’hau. Đợ manuyh t’cooh ta ha, đợ manuyh n’năl năc ng’pa choom đoọng ha zập ngai ting n’năl, ting học tập”.

Khèn bè năc tr’coọ xa nul ty đanh looih pa bhlâng lâng đhanuôr Thái coh Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái công cơnh bấc vel đong coh zr’lụ Tây Bắc. Khèn bè căh muy pr’têết ooy chăp kiêng, năc r’vaih a ô coh pr’hát, t’nơớt âng acoon coh, ting n’năc năc tr’coọ xa nul căh choom căh vêy coh pazêng ha dum xoè. T’cooh Cầm Văn Hoa coh chr’val Hạnh Sơn, thị xã Nghĩa Lộ năc manuyh bha lâng dzợ choom bhrợ khèn bè liêm bhlâng, đươi dua coh pazêng bhiệc bhan ga măc coh Nghĩa Lộ. T’cooh Cầm Văn Hoa prá xay, bhrợ khèn năc ng’bhrợ ghít pa bhlâng, ta béch lâng lứch loom pa choom bh’rợ bhrợ têng đoọng ha pazêng manuyh chăp kiêng tr’coọ xa nul n’nâu, ha dang apêê đoo kiêng lâng vêy loom t’bhlâng bhrợ têng: “Bhrợ khèn bè âng manuyh Thái đơp đanh m’bứi. Muy bêệ khèn ng’bhrợ đanh mơ muy zệt t’ngay, tu ng’bhrợ năc bêl ng’plong xa nul u pr’hay năc vêy choom ng’plong”.

Đhị pazêng bhươl cr’noon coh thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái xoọc đâu dzợ bấc apêê g’lăng z’hai, manuyh t’cooh ta ha n’năl ooy pazêng râu chr’năp pr’hay văn hoá âng đhanuôr Thái, tơợ chữ xrặ tước ooy pr’hát, pr’múa, tr’coọ xa nul, chr’na đha năh, pazêng chr’ơh ty đanh… Apêê đoo năc c’bhuh lứch loom đoọng zư đớc, pa choom văn hoá âng acoon coh Thái đoọng ha lang đha đhâm c’mor. Ađhi Lường Thị Hằng, cr’noon Đêu 2, chr’val Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ prá xay, coh tr’nơớp, bh’rợ học văn hoá ty đanh công đớp k’đhap. Xang muy cr’chăl vêy apêê g’lăng z’hai pa choom, nâu cơy acu lâng pazêng apêê pr’zớc ơy bơơn n’năl bấc râu liêm pr’hay âng văn hoá ty đanh: “Nghệ thuật xoè công cơnh pazêng pr’múa n’lơơng bêl t’nơớt căh muy p’gớt dzung têy, a chăc a zân ting n’năc năc lứch lâng loom chăp hơnh. Lâh lâng bh’rợ ta luôn pa choom năc azi công đương xâng apêê a dích, apêê amế pa choom đoọng n’năl lâh mơ ooy văn hoá âng acoon coh đay”.

Đợ t’ngay tr’nơớp hân noo ha pruốt, muy hân noo bhiệc bhan năc cớ ooy cruung k’tiếc Tây Bắc. Ting ắt đh’rưah coh pazêng t’ngay bhiệc bhan hân noo ha pruốt, pazêng lang manuyh coh Mường Lò ta luôn hay pazêng râu chroi đoọng âng pazêng apêê g’lăng z’hai coh bh’rợ t’bhlâng zư lêy pazêng râu liêm pr’hay văn hoá âng acoon coh đay ta luôn coh pazêng cr’chăl ahay./.

Miền đất của những nghệ nhân Tây Bắc

Mường Lò ở thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái, cánh đồng lớn thứ hai miền Tây Bắc được coi là cái nôi văn hóa của người Thái đen. Có thời điểm, những nét văn hóa đặc sắc của người Thái dần bị mai một. Vài năm trở lại đây, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của bà con nơi đây dần được khôi phục, phát triển và được nhiều người biết đến. Kết quả này có sự đóng góp rất lớn của những nghệ nhân đã nỗ lực sưu tầm, lưu truyền cho thế hệ sau.

Người dân bản Đêu, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ thường gọi bà Điêu Thị Xiêng, dân tộc Thái là người hát gọi mùa xuân. Bởi, những bài khắp Thái qua giọng hát vang vọng của bà Xiêng như gọi hạt thóc nảy mầm, cây cối đâm chồi nảy lộc đón xuân. Ở độ tuổi 74, nhưng tiếng hát của bà Xiêng bao năm nay vẫn rất ấm áp.

Bà Điêu Thị Xiêng sinh ra ở một bản Thái cổ và lớn lên cùng với tiếng khèn, tiếng pí, trong vòng xòe nồng say và những câu khắp thiết tha của ông bà, cha mẹ. 5 tuổi bà Xiêng đã biết hát khắp, 8 tuổi được chọn đi biểu diễn ở nhiều nơi. Bước vào tuổi 15, tên tuổi và tài năng của bà Xiêng được bà con trong vùng biết đến. Hội diễn nghệ thuật các dân tộc thiểu số toàn quốc hay các hội diễn địa phương, tiết mục khắp nào của bà Xiêng cũng dành Huy chương Vàng. Tuổi cao, sức yếu, bà Xiêng mong muốn truyền lại những điệu khắp của dân tộc mình cho lớp trẻ bằng việc tập hợp các cháu thiếu nhi để truyền dạy. Mỗi bài khắp, điệu xòe cổ và các làn điệu dân ca của người Thái  đều được bà hướng dẫn tỉ mỉ, phân tích cái hay, cái đẹp để con, cháu nâng cao ý thức giữ gìn: “Tôi cứ sợ, văn hóa dân tộc mình sẽ  bị mai một nên tôi càng nỗ lực dạy cho các cháu biết. Có khoảng 15, 16 cháu theo học tại các buổi truyền dạy văn hóa của tôi. Các thầy cô giáo cũng giúp đỡ, tạo điều kiện cho các cháu được đến học ngoài giờ. Mừng nhất là các cháu đều học với tâm trạng phấn khởi, hào hứng”.

Nghệ nhân ưu tú Lò Văn Biến ở bản Cang Nà, phường Trung Tâm, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái năm nay đã hơn 90 tuổi nhưng vẫn dành thời gian dạy chữ Thái cổ cho cán bộ và người dân địa phương. Ông Biến luôn sẵn sàng truyền đạt những hiểu biết của mình về 6 điệu xòe cổ, các nét văn hóa đặc sắc, các trò chơi dân gian truyền thống cho những tập thể, cá nhân tìm đến. Thị xã Nghĩa Lộ phát huy được các điệu xòe – Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và nhiều nét văn hóa đặc sắc có sự đóng góp rất lớn của những nghệ nhân luôn tâm huyết với công tác bảo tồn văn hóa truyền thống như ông Lò Văn Biến: “Là người Thái thì phải biết dân tộc mình có những nét văn hóa truyền thống điều đặc sắc gì. Những người già, những người biết thì nên truyền lại để mọi người thấy mà học tập”.

Khèn bè là nhạc cụ truyền thống rất đỗi quen thuộc với đồng bào Thái ở Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái cũng như nhiều địa phương trong vùng Tây Bắc. Khèn bè không chỉ kết nối tình yêu, là linh hồn trong dân ca, dân vũ, mà còn là nhạc cụ không thể thiếu trong những đêm xòe. Ông Cầm Văn Hoa ở xã Hạnh Sơn, thị xã Nghĩa Lộ là người duy nhất còn chế tác được khèn bè chuẩn, phục vụ những lễ hội lớn ở Nghĩa Lộ. Ông Cầm Văn Hoa cho biết, làm khèn cần sự tỉ mỉ, khéo léo và sẵn sàng dạy cách chế tác cho những người yêu thích nhạc cụ này, chỉ cần họ có đam mê và có đủ kiên nhẫn: “Làm khèn bè của người Thái hơi lâu một tí. Một cái khèn phải mất chục ngày, bởi chế tác làm sao khi thổi khèn cho tiếng hay thì mới thôi”.

Tại các bản, làng ở thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái hiện còn rất nhiều nghệ nhân, người cao tuổi am hiểu về các nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Thái, từ chữ viết đến dân ca, dân vũ, nhạc cụ, ẩm thực, các trò chơi dân gian truyền thống... Họ chính là đội ngũ đang dành nhiều tâm huyết để lưu giữ, truyền dạy văn hóa của dân tộc Thái cho các thế hệ trẻ tiếp nối. Em Lường Thị Hằng, bản Đêu 2, xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ cho biết, ban đầu, việc học văn hóa truyền thống tương đối khó. Sau một thời gian được các nghệ nhân chỉ dạy, nay em và các bạn đã nắm bắt được nhiều cái hay, cái đẹp của văn hóa truyền thống: “Nghệ thuật xòe cũng như tất cả các điệu dân vũ khác khi thể hiện không chỉ bằng động tác mà phải bằng cả tâm hồn. Ngoài việc thường xuyên tập luyện thì chúng em cũng lắng nghe các bà, các mẹ truyền giảng để hiểu hơn về văn hóa của dân tộc mình”.

Những ngày đầu xuân này, một mùa lễ hội lại đến với miền Tây Bắc. Hòa mình trong những ngày hội mùa xuân, các thế hệ ở Mường Lò luôn ghi nhớ những đóng góp của các nghệ nhân dân gian trong nỗ lực gìn giữ, bảo tồn các nét văn hóa đặc sắc của dân tộc mình trong suốt thời gian qua./.