K’cir Thực hành Then âng manứih Tày, Nùng, Thái ơy bơơn Tổ chức Văn hoá Liên hợp quốc (UNESCO) moon nắc k’cir văn hoá phi vật thể p’cắh mặt âng acoon manứih lâng zâp c’léh bh’rợ văn hoá thực hành Then cung váih “c’lâng bh’rợ” zooi đoọng pa dưr tr’lưm prá xay âng zâp cha nặc manứih lâng đhanuôr.

Then nắc j’niêng bh’rợ cắh choom cắh váih ooy pr’ắt tr’mung âng manứih Tày, Nùng, Thái cóh Việt Nam, xay moon ooy đắh cr’noọ cr’niêng acoon manứih, bha lang k’tiếc lâng vũ trụ. Zâp bhiệc bhan then bhrợ p’cắh c’léh bh’rợ âng t’coóh Then, p’căn Then (Pửt, Giàng, Sliên) k’đhơợng bhrợ c’bhúh a’bhô dang tơợ k’tiếc dzoọc cóh plêệng đoọng âng đơơng ch’na đh’nắh, zước nhăn râu têêm ngăn, c’rơ tr’mung, mưy hân noo bơơn bhrợ bấc... T’ngay 12/12/2019, thực hành Then âng manứih Tày, Nùng, Thái cóh Việt Nam ơy bơơn UNESCO t’moÓt ooy t’nooi k’cir văn hoá phi vật thể p’cắh mặt âng acoon manứih.

T’coóh Hoàng Việt Bình, Phó Chủ tịch Hội zư lêy pr’hát xa nưl tỉnh Lạng Sơn đoọng năl: Hội zư lêy pr’hát xa nưl tỉnh Lạng Sơn ơy t’bhlâng xay moon, chấc lêy cha mêết bhrợ pa dưr k’cir văn hoá phi vật thể âng acoon manứih. Hân đhơ cơnh đêếc, xoọc vêy bấc k’cir bơơn ta hơnh déh lâng zư lêy, hân đhơ cơnh đêếc cung dzợ vêy bấc k’cir, pr’đươi chr’nắp ặt cóh cr’loọng k’tiếc, cóh vel bhươl, cóh đhanuôr cắh ơy bơơn k’cắh, k’đhơợng zư lâng pa dưr liêm choom: “Zâp nghệ nhân ơy k’rong chô cóh đâu đoọng đh’rứah hát then, xa nưl tính âng vel bhươl đay, đh’rứah pa zưm têy zư lêy lâng pa dưr k’cir nâu. Lâng trách nhiệm âng manứih p’niên k’đơơng a’cọ, azi lêy pa xoọng bh’rợ zư lêy cóh đhanuôr, cóh lang p’niên đoọng đợ pr’hát then lâng thực hành then âng manứih Tày, Nùng, Thái doọ choom bil pất”.

Tiến sỹ Hoàng Thị Hồng Hà, nắc manứih Việt Nam ặt pa bhrợ cóh Maison des cultures du monde (Đhr’nông đông âng zâp nền văn hoá bha lang k’tiếc - MCM) âng Trung tâm k’cir Văn hoá Pháp (CFPCI) ta luôn k’rang tước ooy Then lâng ơy vêy bấc dự án ooy Then cung cơnh âng đơơng c’bhúh nghệ nhân, nghệ sỹ nắc manứih Tày, manứih Nùng xang bêl chi ớh cóh thủ đô Paris (Pháp) xay moon lâng manứih hêê ắt ma mung cóh k’tiếc k’ruung lơơng lâng đhanuôr cóh bha lang k’tiếc: “Acu kiêng Then vêy ta năl tước bấc lấh, bơơn chắp lêy lấh đoọng chr’nắp lâng bhiệc chi ớh p’cắh nâu. Xọoc đâu, acu lêy vêy bấc ngai cha mêết lêy moon pa glúh zâp xa nay bh’rợ lâng acu lêy nắc đợ c’lâng bh’rợ liêm choom. Mưy bh’rợ âng cu lêy p’ghít lấh nắc bhiệc pa choom c’bhúh lang p’niên đoọng Then ta luôn ta zư lêy lâng pa dưr pa xớc”.

Liên Chi hội k’cir văn hoá Then glúh váih ting Quyết định số 53 âng Hội k’cir văn hoá Việt Nam lâng cr’noọ cr’niêng chr’nắp liêm âng đợ nghệ nhân Then, manứih lêy cha mêết văn hoá Then, đợ manứih chắp kiêng Then cóh prang k’tiếc k’ruung. T’coóh Vi Hồng Nhân, Chủ tịch Liên Chi hội k’cir văn hoá Then (Hội k’cir văn hoá Việt Nam) đoọng năl: “Bhiệc glúh váih Liên chi hội k’cir văn hoá then bêl đâu chr’nắp bhlâng, đoọng bhrợ p’cắh bh’rợ chắp hơnh râu chr’nắp liêm k’cir văn hoá then âng UNESCO ơy hơnh déh, chrooi pa xoọng pa dưr dal pr’ắt tr’mung văn hoá lâng du lịch xoọc đâu cóh zr’lụ manứih Tày, Nùng, Thái moon lalay lâng zr’lụ k’coong ch’ngai moon zr’nưm. Pa dưr k’rơ bhiệc pa choom hát then n’jưl tính, múa chầu cóh then, chấc lêy cha mêết tư liệu, pa chô cr’liêng then tơợ p’rá acoon cóh chô p’rá a’duôn, ooy đâu ting tr’moóh pr’choom đh’rứah âng zâp tỉnh, zâp acoon cóh ooy đắh c’lâng bh’rợ liêm glặp”.

Xọoc đâu, zêng lêy 11 tỉnh (pa zêng Tuyên Quang, Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Điện Biên, Lai Châu lâng Lào Cai) vêy k’cir Then zêng xoọc t’bhlâng xay bhrợ dự án đắh “Zư lêy, pa dưr chr’nắp văn hoá ty liêm âng zâp acoon cóh pa zưm lâng pa dưr pa xớc du lịch” âng xa nay bh’rợ k’tiếc k’ruung 1719, tu cơnh đêếc, bh’rợ zư lêy lâng pa dưr zâp k’cir Then váih chr’nắp lấh, bhứah ghít lấh. Liên Chi hội k’cir văn hoá Then vêy bhrợ pa dưr, gr’hoót đợc vêy bhrợ pa dưr đợ bh’nơơn pr’đươi du lịch chr’nắp liêm, chrooi pa xoọng pa dưr chr’nắp dal k’cir Then cung cơnh chrooi pa xoọng pa dưr du lịch Việt Nam./.

Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái: Liên kết và lan tỏa

Di sản Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái đã được Tổ chức Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và các biểu đạt văn hóa của thực hành Then cũng trở nên "phương thức" giúp tăng cường giao tiếp giữa các cá nhân và cộng đồng. Liên Chi hội di sản văn hoá Then của Hội Di sản văn hoá Việt Nam được thành lập với vai trò gắn kết các Chi hội, góp phần nâng tầm di sản.

Then là thực hành nghi lễ không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam, phản ánh quan niệm về con người, thế giới tự nhiên và vũ trụ. Các lễ then diễn tả hành trình ông Then, bà Then (Pửt, Giàng, Sliên) điều khiển đoàn âm binh từ mường đất lên mường trời để dâng lễ vật và thỉnh cầu an lành, sức khỏe, mùa màng tốt tươi... Ngày 12/12/2019, thực hành Then cúa người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam đã chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Ông Hoàng Việt Bình, Phó Chủ tịch Hội Bảo tồn dân ca tỉnh Lạng Sơn cho biết: Hội Bảo tồn dân ca tỉnh Lạng Sơn đã nỗ lực tham gia sưu tầm, nghiên cứu phục hồi di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Tuy nhiên, hiện nhiều di sản đã được công nhận và giữ gìn, bảo vệ, song cũng còn nhiều di tích, di vật vẫn đang nằm trong lòng đất, trong làng bản, trong nhân dân chưa được sưu tầm, quản lý bảo vệ và phát huy tác dụng. “Các nghệ nhân đã tụ hội về đây để cùng nhau hát lên lời then, tiếng tính của quê hương mình, cùng chung tay gìn giữ, bảo tồn và phát huy di sản này. Với trách nhiệm của người trẻ đi tiên phong, chúng tôi nhận thấy cần phải có thêm biện pháp bảo tồn trong cộng đồng, trong giới trẻ để làn điệu then và thực hành then của người Tày, người Nùng, người Thái không bị mai một”. 

Tiến sỹ Hoàng Thị Hồng Hà, người Việt Nam duy nhất công tác tại Maison des cultures du monde (Ngôi nhà của các nền văn hóa thế giới - MCM) thuộc Trung tâm Di sản Văn hóa Pháp (CFPCI) luôn quan tâm đến Then và đã có nhiều dự án về Then cũng như đưa đoàn nghệ nhân, nghệ sỹ là người Tày, người Nùng sang trình diễn ở thủ đô Paris (Pháp) giới thiệu với kiều bào và cộng đồng quốc tế: “Tôi muốn Then được biết đến nhiều hơn nữa, được trân trọng nhiều hơn để xứng đáng với giá trị trình diễn độc đáo này. Hiện tại, tôi thấy có rất nhiều nhà nghiên cứu đưa ra các giải pháp và tôi thấy đó là những giải pháp rất khả thi. Một biện pháp mà tôi cảm thấy cần phải chú trọng nhất đó là đào tạo đội ngũ kế cận để Then luôn được bảo tồn và phát huy”.

Liên Chi hội di sản văn hoá Then ra đời theo Quyết định số 53 của Hội Di sản văn hoá Việt Nam và nguyện vọng chính đáng của những nghệ nhân Then, nhà nghiên cứu văn hóa Then, những người yêu thích Then trong cả nước. Ông Vi Hồng Nhân, Chủ tịch Liên Chi hội di sản văn hoá Then (Hội Di sản văn hoá Việt Nam) cho biết: “Việc ra đời Liên chi hội di sản văn hóa then lúc này có ý nghĩa nhằm thực hiện tinh thần tôn vinh giá trị di sản văn hóa then mà UNESCO đã ghi danh, góp phần nâng cao đời sống văn hóa và du lịch hiện nay ở vùng người Tày, Nùng, Thái nói riêng và vùng miền núi nói chung. Đẩy mạnh việc truyền dạy hát then đàn tính, múa chầu trong then, sưu tầm nghiên cứu tư liệu, dịch lời then từ tiếng dân tộc ra tiếng Việt, qua đó học tập lẫn nhau giữa các tỉnh, các dân tộc về phương pháp, hình thức thích hợp”.

 Hiện nay, hầu hết 11 tỉnh (gồm Tuyên Quang, Bắc Giang, Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thái Nguyên, Điện Biên, Lai Châu và Lào Cai) có di sản Then đều đang tích cực triển khai Dự án về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình MTQG 1719, nhờ đó, hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị di sản Then trở nên thiết thực, rộng rãi hơn. Liên Chi hội di sản văn hoá Then được thành lập hứa hẹn tạo ra những sản phẩm du lịch độc đáo, góp phần nâng tầm di sản Then cũng như góp phần nâng tầm du lịch Việt Nam./.