Tơơm sầu riêng bơơn đhanuôr chr’hoong k’coong ch’ngai Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hoà chóh đợ đhị đhăm k’tiếc, da ding bha đưn, bơơn bhrợ zi lưa lấh mơ zâp zr’lụ buôn chóh sầu riêng ga mắc cơnh Đông Nam Bộ, Tây Nguyên. Tu cơnh đêếc, bhiệc pa câl liêm buôn lấh mơ. Xoọc đâu, đhanuôr nắc xoọc lêy xăl chóh bhrợ nông nghiệp sạch - hữu cơ, nắc doọ vêy đươi dua zanươu c’chêết g’rưy, phân bón.

C’roọl bhươn Sakura cóh chr’val Ba Cụm Bắc, chr’hoong Khánh Sơn nắc c’roọl bhươn chóh sầu riêng hữu cơ ga mắc bhlâng chr’hoong lâng k’tiếc bhứah lấh 5 héc ta. Đợ tơơm sầu riêng cóh đâu chóh bhrợ tíh liêm lâng vêy xrặ số, zêng ta k’đhơợng zư lâng phần mềm, tự động bhiệc tưới đác, bón phân. Zâp t’nơơm sầu riêng vêy zâp thông số kỹ thuật, đợ mơ phân bón, t’ngay bơơn bhrợ... liêm buôn bêl lêy cha mêết tơơm ríah. T’coóh Nguyễn Quốc Huy, kỹ thuật viên trưởng âng c’roọl bhươn Sakura đoọng năl, c’roọl bh’năn nâu doọ vêy đươi dua hoá chất đoọng zư lêy vi sinh vật cóh dứp k’tiếc, zâp râu chêếh váih cóh k’tiếc, thiên dịch bhrợ pa hư tơơm. T’coóh Nguyễn Quốc Huy đoọng năl, lâng bhiệc zư lêy nâu, bêl sầu riêng glúh váih p’lêê, vêy pa chô bh’nơơn bấc lấh mơ: “Dọo vêy đươi dua zanươu hoá học lâng zanươu c’chêết bhơi k’tang bấc, vêy choom zư lêy đợ sinh vật cóh dứp k’tiếc lâng đợ râu chêếh váih cóh bhươn đay. Đợ apêê n’nắc nắc thiên dịch âng đợ râu bhrợ pa hư tơơm chr’nóh, bơơn pa xiêr, doọ lấh đươi zanươu cung dzợ zư đợc hi la. Tơơm chr’nóh âng hêê k’rơ liêm, doọ đươi bấc zên. Bh’nơơn pa chô vêy đơơng chô bấc lấh mơ”.

Lâng thương hiệu sầu riêng cắh crêê hân noo, cóh lêệ lêy rơợc liêm, cr’liêng k’tứi, zên pa câl sầu riêng Khánh Sơn c’moo 2023 dưr dzoọc bấc lấh m’pâng lâng c’moo 2022. Đợ c’moo đăn đâu, zâp c’la bhrợ bhươn cóh chr’hoong Khánh Sơn zêng bơơn apêê câl pay lêy moon đợc câl pay, lấh mơ nắc ký hợp đồng câl pay bêl cắh ơy moót hân noo bơơn bhrợ. C’moo đâu, prang chr’hoong Khánh Sơn vêy k’dâng 2.500 héc ta sầu riêng, ooy đâu vêy 450 héc ta sầu riêng VietGAP. T’cóoh Lương Xuân Quyết, Phó Chủ tịch Hội Nông dân chr’hoong Khánh Sơn đoọng năl, lâng bh’nơơn mơ 10-15 tấn đhị mưy héc ta, bấc pr’loọng đhanuôr pa chô mơ 700 ực đồng tước lấh 1 tỷ đồng đhị mưy héc ta: “Pa dưr pa xớc nông nghiệp hữu cơ zư lêy c’rơ âng đhanuôr. Bêl tr’nơợp, đhanuôr cắh ơy lấh năl, lêy xăl bhrợ bil bấc cr’chăl t’ngay. T’mêê đâu, ơy vêy bấc bhươn, zêng xăl bhrợ ting c’lâng bh’rợ hữu cơ. Đợ c’moo l’lăm ahay, apêê zư lêy ting c’lâng bh’rợ hoá học, tơơm váih pr’lúh cr’ay bấc, xang nặc răng chêết. T’mêê đâu apêê đươi bhrợ ting c’lâng bh’rợ hữu cơ, vêy pr’loọng đhanuôr acoon cóh t’mêê bhrợ mơ 9 c’xêê nắc bh’nơơn pa chô bấc bhlâng, tơơm dưr váih liêm k’rơ”.

Bhrợ têng cơnh xa nay bh’rợ k’tiếc k’ruung đắh pa dưr pa xớc tr’mung tr’méh zr’lụ đhanuôr acoon cóh lâng k’coong ch’ngai, chr’hoong Khánh Sơn năl ghít xăl tơợ cr’noọ bh’rợ “bhrợ têng ha rêê đhuốch” moót ooy cr’noọ bh’rợ “kinh tế ha rêê đhuốch”; bhrợ pa dưr thương hiệu bh’nơơn pr’đươi chr’nắp ting xa nay bh’rợ zâp chr’val mưy bh’nơơn pr’đươi (OCOP). Zâp bh’nơơn pr’đươi tơợ sầu riêng bơơn pa dưr pa xớc bấc cơnh chr’nắp ting n’juông, liêm glặp lâng k’đươi moon âng thị trường; p’ghít lêy đươi dua công nghệ dal, sinh thái đoọng pa dưr pa xớc nhâm mâng. Tơợ đêếc, bhrợ liêm crêê cơnh pa câl chính ngạch cắh mưy lâng Trung Quốc nắc dzợ lêy chô tươc ooy Mỹ, Nhật, châu Âu... T’coóh Đinh Văn Dũng, Chủ tịch UBND chr’hoong Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hoà đoọng năl, chr’hoong pa zưm lêy pa dưr pa xớc tơơm cha p’lêê, lấh mơ nắc tơơm sầu riêng đoọng zooi đhanuôr, lấh mơ nắc đhanuôr acoon cóh đấh zi lấh đha rứt. Chr’hoong xoọc t’bhlâng zâp pr’loọng đông đhanuôr acoon cóh vêy chóh mơ 10-15 tơơm sầu riêng liêm crêê nắc vêy pa chô mơ 70 ực đồng tước 100 ực đồng đhị mưy pr’loọng ooy mưy c’moo: “Bêl ahêê ơy moót bhrợ ting n’juông chr’nắp, vêy mã zr’lụ chóh, vêy choom lêy năl tơơm ríah, chr’nắp đơơng chô cung pa dưr lấh 50%. Azi vêy p’têết pazưm đhị pa câl đoọng ha zâp pr’loọng chóh bhrợ sầu riêng sạch cóh chr’hoong Khánh Sơn. Acu đươi, cắh mưy cóh Trung Quốc nắc dzợ bấc đhị thị trường cơnh Nhật Bản, Mỹ, Canada zêng kiêng đươi sầu riêng. Bhrợ t’bhứah bh’rợ chóh hữu cơ sạch lâng âng đơơng chr’nắp kinh tế dal, đhanuôr nắc vêy xăl chóh lâng đợ t’nơơm chr’nóh vêy pa chô bh’nơơn liêm sạch”./.

Nông sản đặc hữu, hướng đi tất yếu của miền núi Khánh Hòa

Hiện nay, vùng trồng trái cây đặc sản ở miền núi tỉnh Khánh Hòa đang chuyển dần theo canh tác hữu cơ. Phát triển nông sản đặc hữu chính là giải pháp để tạo đầu ra ổn định, bảo vệ môi trường, phát triển bền vững ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số  tỉnh Khánh Hòa.

Cây sầu riêng được người dân huyện miền núi Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa trồng tại những thung lũng, sườn đồi, thu hoạch muộn hơn các vùng chuyên trồng sầu riêng quy mô lớn như Đông Nam Bộ, Tây Nguyên. Vì vậy, việc tiêu thụ thuận tiện hơn. Hiện nay, người dân đang chuyển dần sang canh tác nông nghiệp sạch - hữu cơ, tức là không sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón tổng hợp.

Trang trại Sakura ở xã Ba Cụm Bắc, huyện Khánh Sơn là trang trại sầu riêng hữu cơ lớn nhất huyện với diện tích hơn 5 héc ta. Những cây sầu riêng ở đây được trồng thẳng lối và đánh số thứ tự, toàn bộ được quản lý bằng phần mềm, tự động hóa việc tưới nước, bón phân. Mỗi cây sầu riêng có đủ các thông số kỹ thuật, lượng phân bón, ngày thu hoạch... rất thuận tiện khi truy xuất nguồn gốc. Ông Nguyễn Quốc Huy, kỹ thuật viên trưởng của trang trại Sakura cho biết, trang trại hoàn toàn không sử dụng hóa chất nhằm bảo tồn hệ vi sinh vật dưới đất, các loại côn trùng, thiên địch của rầy hại. Ông Nguyễn Quốc Huy cho biết, với cách chăm sóc này, khi sầu riêng ra trái, cây sẽ cho năng suất cao hơn.  "Không sử dụng thuốc hóa học và thuốc cỏ nhiều, mình sẽ bảo tồn được hệ sinh vật dưới đất và cả những côn trùng trong vườn của mình. Chính những đối tượng đó sẽ là thiên địch của những loài gây hại, hạn chế được một phần, ít can thiệp thuốc mà vẫn giữ được lá. Cây của mình nó khỏe từ đó sẽ tiết giảm được chi phí. Chắc chắn hiệu quả của việc này sẽ cao hơn vì năng suất cao hơn".

Với thương hiệu sầu riêng trái vụ, cơm vàng hạt lép, giá sầu riêng Khánh Sơn năm 2023 đã tăng gấp rưỡi so với năm 2022. Những năm gần đây, các nhà vườn ở huyện Khánh Sơn đều được thương lái đặt hàng, thậm chí ký hợp đồng mua trước khi vào vụ. Năm nay, toàn huyện Khánh Sơn có khoảng 2.500 héc ta sầu riêng, trong đó, có 450 héc ta sầu riêng VietGAP. Ông Lương Xuân Quyết, Phó Chủ tịch Hội Nông dân huyện Khánh Sơn cho biết, với năng suất 10-15 tấn/héc ta, nhiều hộ dân thu về trung bình 700 triệu đồng đến trên 1 tỷ đồng/ héc ta: "Phát triển nông nghiệp hữu cơ bảo vệ sức khỏe của chính người nông dân. Lúc đầu, bà con chưa quen, cảm giác chuyển đổi mất nhiều thời gian thôi. Vừa rồi, đã có mấy vườn, toàn bộ chuyển theo phương pháp hữu cơ. Những năm trước, họ chăm sóc theo phương pháp hóa học, cây bị bệnh nhiều, rồi suy yếu. Vừa rồi, họ áp dụng phương pháp hữu cơ, có hộ dân tộc thiểu số mới làm có 9 tháng thôi nhưng sản lượng gần gấp đôi, cây rất bền vững"

Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, huyện Khánh Sơn xác định chuyển từ tư duy "sản xuất nông nghiệp" sang tư duy "kinh tế nông nghiệp"; xây dựng thương hiệu sản phẩm đặc trưng theo Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Các sản phẩm từ sầu riêng được phát triển đa dạng theo chuỗi giá trị, phù hợp với yêu cầu của thị trường; chú trọng ứng dụng công nghệ cao, sinh thái để phát triển bền vững. Từ đó, đáp ứng xuất khẩu chính ngạch không chỉ với Trung Quốc mà hướng đến Mỹ, Nhật, châu Âu... Ông Đinh Văn Dũng, Chủ tịch UBND huyện Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa cho biết huyện tập trung phát triển cây ăn quả, chủ lực là cây sầu riêng nhằm giúp người dân, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số sớm thoát nghèo. Huyện đang phấn đấu mỗi gia đình người đồng bào dân tộc thiểu số chỉ cần trồng 10 - 15 cây sầu riêng đúng chuẩn sẽ mang về thu nhập 70 triệu đồng đến 100 triệu đồng/hộ/năm. "Khi anh đã vào sản xuất theo chuỗi giá trị, có mã vùng trồng, có truy xuất nguồn gốc, giá trị mang lại nó tăng hơn 50%. Chúng tôi sẽ kết nối đầu ra cho tất cả các hộ sản xuất sầu riêng sạch ở huyện Khánh Sơn. Tôi tin chắc rằng không chỉ đi Trung Quốc mà nhiều thị trường như Nhật Bản, Mỹ, Canada sẽ chấp nhận sầu riêng. Nhân rộng mô hình điển hình hữu cơ sạch và mang lại giá trị kinh tế cao, người dân sẽ chuyển dần sang trồng cây với sản phẩm sạch"./.