Quế Trà My ơy tơợ đanh nắc vaih chr’năp tr’haanh năc c’leh pa căh âng bơr zr’lụ Nam – Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam. Nâu căh muy rau za nươu chr’năp, đơơng chô bấc rau liêm choom ha c’rơ âng coon ma nuyh, nắc dzợ tơơm z’lâh đha rựt âng đhanuôr zập k’bhuh acoon coh Ca Dong, Bh’noong. Hân noo pay bh’nơơn c’moo đâu, tơơm quế vêy pa chô hân noo dal, chr’năp pa câl dal, đhanuôr Nam Trà My zập ngai zêng bhui har.

Bêl pleng clá p’răng coh đhăm crâng quế nắc bêl đh’hum âng pô tơợp chơh dưr păr zập prang vel Tăk Nầm, chr’val Trà Mai, chr’hoong Nam Trà My. Bêl đâu, đhanuôr nắc pr’zươc pay ar quế đoọng loon p’răng lâng lướt lọ n’căr quế t’mêê. C’xêê pêê, c’xêê puôn pleng đâh ang p’răng, k’bhuh ma nuyh vel Tăk Nầm tr’pác moọt zập t’la ha rêê quế âng đong đay tơợ đâh, đoọng loon đơơng chô quế ar pa gooh. Amoó Hồ Thị Thu Tình ặt đhị vel Tăk Nầm, chr’val Trà Mai đoọng năl, ha rêê quế 5 héc ta tơợ bơr pêê c’moo tước bơr pêê zệt c’moo nắc đhị za nươr k’rang tr’mông âng pr’loọng đong đay: “Tơơm quế nắc tơợ pa chô thu nhập đơ bhlầng đoọng ha pr’loọng đong zi. Apêê c’moo lalăm ahay, zập đoo c’moo pr’loọng đong zi cung choh pa xoọng quế, zập c’moo tơợ 1 r’bhầu tước 3 r’bhầu bha lầng”.

Zập c’moo, đhanuôr Ca Dong đhị chr’val Trà Mai, chr’hoong Nam Trà My choh t’mêê tơợ 50 tước 70 héc ta quế, pa dzoóc đhăm quế choh prang chr’val xoọc vêy dzoóc k’rơ bhầu héc ta. Năc tơơm chr’noh ơy vêy tơợ đanh coh đhăm k’tiếc nâu tu cơnh đêêc quế Trà My dưr pậ liêm choom bhlầng. Zập c’moo, đhanuôr prang chr’val ơy bơơn pay mơ bơr pêê tấn quế, zooi bâc pr’loọng z’lâh đha rựt lâng pa dưr ca van. T’cooh Nguyễn Đình Bình, Chủ tịch UBND chr’val Trà Mai, chr’hoong Nam Trà My đoọng năl, đhanuôr coh chr’val xoọc k’rong pa dưr tơơm quế Trà My đoọng pa dưr dal thu nhập: “Quế nắc muy coh pazêng tơơm chr’noh bha lầng âng vel đong tu cơnh đêêc xoọc đâu đhanuôr xoọc k’rong pa dưr lâng đợ t’nơơm bấc pa bhlầng. Tước nâu kêi, prang chr’val ơy choh 1.300 héc ta quế zập rau. Xoọc đâu, đhanuôr xoọc đươi dua k’tiếc ha rêê, k’tiếc bhươn đoọng choh pa dưr tơơm quế”.

Chr’hoong Nam Trà My ơy vêy bấc c’lâng xa nay, chính sách zooi đhanuôr choh quế. Tước nâu kêi, 9/10 chr’val âng chr’hoong ơy choh, t’bhưah tơơm quế coh đhăm ga mắc. Cơnh lâng apêê chr’val Trà Leng, Trà Dơn, Trà Vinh, Trà Vân, Trà Mai ơy vêy pazêng bhươn quế bh’nơơn dal. Chr’hoong dzợ pa ghit t’đang doanh nghiệp k’rong bhrợ têng, pa dưr bh’nơơn pr’đươi OCOP tơợ quế, zooi đăh pa câl đoọng ha đhanuôr yêm tệêm choh bhrợ. T’cooh Trịnh Minh Hải, Trưởng Phòng Nông nghiệp lâng Pa dưr pa xơc vel bhươl chr’hoong Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: “Tơợ pr’đơợ tơơm quế dưr bấc coh zập c’moo nắc ơy t’vaih pr’đơợ đoọng apêê tư thương đấc pa bhrợ lâng đhanuôr đăh k’rong câl zập bh’nơơn bh’rợ. Tơợ đêêc, đhanuôr bơơn lêy hàng hóa âng đay vêy ngai câl, chr’năp bơơn ha dưr dal lâh nắc bhrợ pr’đơợ đoọng ha đhanuôr k’rong bhrợ pa dưr, t’bhưah đhăm choh quế”.

Đhơ ơy vêy bấc c’rơ pa zay, ha dơ bhiệc pa dưr tơơm quế xoọc đâu đhị chr’hoong Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam dzợ lưm bấc k’đhap k’ra. Pa bhlầng nắc choh quế pa têệt lâng pa dưr crâng, zư lêy tơơm quế Trà My, oọ đoọng tr’luuc lâng quế đăh lơơng bh’nơơn ếp lâh. Pa bhlầng nắc đăh đhanuôr k’rang xoọc đâu, chr’năp quế n’đhơ tệêm ngăn ha dợ bấc c’moo đâu dzợ ặt đhị đhr’năng ếp t’ping lâng chr’năp âng quế Trà My đơơng chô. Tu cơnh đêêc, nắc kiêng vêy rau k’rang âng zập cấp, zập ngành đoọng pa dưr dal chr’năp, t’vaih bh’nơơn chr’năp, đơơng chô thu nhập liêm choom cơnh lâng c’rơ g’lêêh âng đhanuôr, chroi k’rong pa dưr quế Trà My ha dưr đanh mâng./.

NAM TRÀ MY VÀO MÙA THU HOẠCH QUẾ

Quế Trà My từ lâu đã trở thành thương hiệu đặc sản và là biểu tượng của hai vùng Nam – Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam. Đây không chỉ là loại dược liệu quý, đem lại nhiều lợi ích cho sức khoẻ con người, mà còn là cây thoát nghèo của đồng bào các dân tộc Ca Dong, Bh’noong nơi đại ngàn hùng vĩ. Mùa thu hoạch năm nay, cây quế được mùa, được giá, nông dân Nam Trà My ai cũng phấn khởi, tươi vui.

Khi những tia nắng sớm xuyên qua cánh rừng quế, hương thơm dịu ấp ủ sau đêm dài bắt đầu bung toả, theo làn sương sớm bay khắp làng Tăk Nầm, xã Trà Mai, huyện Nam Trà My. Lúc này, bà con trong làng gọi nhau mang quế ra phơi để kịp nắng và tranh thủ đi lột vỏ quế mới. Tháng ba, tháng tư nắng lên sớm, đoàn người làng Tăk Nầm chia nhau vào các rẫy quế của gia đình thật sớm, để kịp mang quế về phơi. Chị Hồ Thị Thu Tình ở làng Tăk Nầm, xã Trà Mai cho biết, rẫy quế 5 héc ta từ vài năm đến vài chục năm tuổi là chỗ dựa kinh tế chính của gia đình mình: “Cây quê là thu nhập chính của gia đình tôi. Mọi thứ trong nhà đều nhờ cây quế, từ ăn mặc đến xe cộ, làm nhà. Mấy năm trước năm nào gia đình tôi cũng trồng thêm quế, mỗi năm từ 1 ngàn đến 3 ngàn cây.”

Mỗi năm, đồng bào Ca Dong ở xã Trà Mai, huyện Nam Trà My trồng mới từ 50 đến 70 héc ta quế, nâng tổng diện tích quế toàn xã hiện có lên hàng ngàn héc ta. Vốn là cây bản địa nên quế Trà My sinh trưởng và phát triển rất tốt. Hàng năm, người dân toàn xã thu hoạch vài trăm tấn quế, giúp nhiều hộ thoát được nghèo và vươn lên làm giàu. Ông Nguyễn Đình Bình, Chủ tịch UBND xã Trà Mai, huyện Nam Trà My cho biết, người dân trong xã đang tập trung phát triển cây quế Trà My để nâng cao thu nhập: “Quế là một trong những cây trồng chủ lực của địa phương nên hiện nay bà con đang tập trung phát triển với số lượng rất lớn. Đến nay toàn xã đã trồng được 1.300 héc ta quế các loại. Hiện nay, ngường dân đang tận dụng đất nương rẫy, đất trong vườn để phát triển diện tích cây quế.”

Huyện Nam Trà My đã có nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ người trồng quế. Đến nay, 9/10 xã của huyện đã trồng, nhân rộng cây quế trên quy mô lớn. Riêng các xã Trà Leng, Trà Dơn, Trà Vinh, Trà Vân, Trà Mai đã có những vườn quế đầu dòng, quế đạt chất lượng và sản lượng cao. Huyện còn chủ động kêu gọi doanh nghiệp đầu tư nhà máy sản xuất, phát triển sản phẩm OCOP từ quế, hỗ trợ đầu ra để người dân yên tâm sản xuất. Ông Trịnh Minh Hải, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam cho biết: “Trên cơ sở số lượng quế tăng lên hàng năm thì đã tạo cơ sở để các tư thương lên làm việc với bà con về vấn đề tiêu thụ sản phẩm. Qua đó, bà con thấy được hàng hóa mình được tiêu thụ, giá trị được nâng lên làm cơ sở để bà con mạnh dạn đầu tư phát triển diện tích quế.”

Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, tuy nhiên việc phát triển cây quế hiện nay ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam vẫn còn nhiều khó khăn. Nhất là việc trồng quế gắn với phục hồi rừng, bảo tồn quế gốc Trà My, tránh lai tạp các giống quế từ địa phương khác có chất lượng thấp. Đặc biệt, vấn đề người dân quan tâm hàng đầu hiện nay, là giá quế mặc dù ổn định nhiều năm nay nhưng vẫn ở mức thấp so với giá trị mà quế Trà My mang lại. Do đó, rất cần sự quan tâm của các cấp, các ngành để nâng tầm thương hiệu, tạo ra sản phẩm đăc hữu, có uy tín, mang lại thu nhập tương xứng với công sức của người dân, góp phần phát triển quế Trà My một cách bền vững./.