Lêy 2 héc ta tơơm cà phê, a moọt âng t’cooh Trần Cao Thiện, vel Ea Ngai, chr’val Dleya, chr’hoong Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk liêm t’viêng coh đhr’năng p’răng pưih âng hân noo cha noọng Tây Nguyên, m’bứi ngai năl 4 c’moo hay t’cooh năc ơy pa chăp bấc cơnh đoọng zư bhươn chr’noh nâu. Tu bêl đêêc, chr’năp a moọt lâng cà phê chr’năp xiêr dưp 40.000 đồng/kg, năc lêy mơ bhrợ mơ bil bal. Coh đêêc, chr’năp sầu riêng vêy cr’chăl dzooc tước 80.000 – 90.000 đồng/kg. Apêê bhươn bhrợ bấc xang col lơi cà phê, a moọt đoọng choh sầu riêng, t’cooh Trần Cao Thiện zư liêm bhươn cà phê âng đay, t’cooh năl ghit: “Tơơm cà phê năc tơơm bha lầng. Zêng tơơm sầu riêng cung căh năl năc coh t’tun đâu chr’năp cơnh ooy ha dợ tơơm đanh mâng bhlầng năc tơơm cà phê. Chr’năp cà phê đhơ xiêr năc chr’năp đay pa câl cà phê bh’nơơn dal năc chr’năp cung dal, căh choom ếp”.

Xăl tu đoọng thị trường bhrợ crêê tước cr’noọ bhrợ têng, bấc đhanuôr đhị Đắk Lắk ơy chơih pay bấc rau tơơm chr’noh choh đhị 1 đhăm ha rêê. T’cooh Cao Văn Thắng ặt đhị chr’val Ea Kiết, chr’hoong Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk đoọng năl, pr’loọng đong t’cooh vêy đhăm bhươn k’nặ 2ha, lalăm ahay t’cooh cung zâng lâng đhr’năng “choh xang năc têch lơi, xang năc choh cớ”, kinh tế pr’loọng đong căh tệêm ngăn. Tơợ bêl pa zưm choh đh’rưah a moọt, sầu riêng lâng bấc tơơm cha p’lêê lơơng đhị bhươn cà phê, bh’nơơn pa chô âng pr’loọng đong ơy tệêm ngăn lâh. Đhơ chr’năp cà phê xiêr ếp năc bh’nơơn pa chô tơợ tơơm chr’noh lơơng cung tước mơ 300 ức đồng/c’moo:‘Tr’nơợp choh cà phê, xang đêêc nắc apêê choh a moọt, lêy chr’năp dzooc năc lơi lưch đoọng choh a moọt. Bhrợ lâh bơr r’bhầu t’nol choh a moọt ha dợ căh vêy pa chô bh’nơơn. Nâu kêi nắc choh cớ cà phê, đh’rưah lâng choh m’bưih sầu riêng, m’bứi mắc ca dzợ. Nâu kêi ơy pa chô kinh nghiệm. Lalăm ahay ting ta pun chr’năp, pr’đoọng bhlầng doọ bil bal nợ nần. Nâu kêi apêê căh choh bhrợ muy rau chr’noh dzợ, năc choh zập rau tơơm đoọng vêy pa chô bh’nơơn prang c’moo”.

Căh muy choh t’bấc tơơm chr’noh, đhanuôr tỉnh Đắk Lắk dzợ k’rang tước bhrợ têng ha rêê đhuôch đanh mâng. Apêê c’lâng bh’rợ pa dưr dal bh’nơơn bhrợ têng, zư lêy môi trường, zư lêy c’rơ tr’mông âng đhanuôr bơơn đhanuôr đươi dua. T’cooh Lê Đình Tư, ặt đhị chr’val Ea Kao, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk vêy lâh 4ha choh cà phê. Cơnh lâng đhăm cà phê xoọc cr’chăl bhrợ cơnh t’mêê, t’cooh choh luuc đh’rưah lâng bấc tơơm ra veh a tuông, bhăng xi, za nươu nam… bhiệc choh luuc cơnh đâu năc ơy zooi t’cooh Tư pa dưr dal thu nhập ta luôn, pa xiêr zên bhrợ têng tu doọ lâh bhrợ k’tiếc gooh gooi, xiêr đác tưới; muy bơr tơơm choom t’vaih chất dinh dưỡng zooi pazêng tơơm chr’noh lơơng ha dưr: “Bấc gâm n’loong coh bhươn, vêy n’loong crâng, vêy tơơm cha p’lêê, vêy cà phê, vêy bhơi nhấc năc bhrợ vaih muy zr’lụ sinh thái đanh mâng coh bhươn. Rau bơr nắc bhrợ vaih zr’lụ k’tứi vêy khí hậu liêm choom, t’vaih môi trường aih l’thai bấc ô xy đoọng ha bhươn chr’noh lâng pa chô c’rơ liêm choom ha đhanuôr, vel bhươl”.

Tỉnh Đắk Lắk xoọc vêy mơ 213.000ha tơơm cà phê, đợ bấc zập c’moo bơơn tơợ 550.000 tấn cà phê nhân năc a têh. Ting cơnh xay moon âng Sở Nông nghiệp lâng Pa dưr pa xơc vel bhươl tỉnh, bhiệc choh t’bấc tơơm chr’noh coh zập bhươn cà phê năc pay lâh 40% đhăm choh. Tỉnh Đắk Lắk t’pâh cớ, t’vaih pr’đơợ đoọng ha pêê pr’loọng đhanuôr, doanh nghiệp bhrợ têng cà phê t’bấc zập rau chr’noh coh bhươn cà phê. Nâu đoo bơơn lêy năc muy coh pazêng cơnh bhrợ têng ha rêê đhuôch đanh mâng liêm choom lâng đhr’năng pleng k’tiếc tr’xăl./.

NÔNG NGHIỆP ĐẮK LẮK VỮNG CHẮC NHỜ ĐA TRỤ CỘT

Giá trị thỏa đáng đạt được từ nhiều loại nông sản đang tạo thuận lợi để nông dân Đắk Lắk xác định cơ cấu cây trồng phù hợp, qua đó thoát khỏi vòng luẩn quẩn “trồng chặt, chặt trồng” khi các loại nông sản liên tục được mùa mất giá hoặc được giá mất mùa. Cùng với đa canh, xen canh đa lợi ích, nông dân Đắk Lắk đã quan tâm hơn đến đầu tư chăm sóc nâng cao năng suất, chất lượng. Nông nghiệp Đắk Lắk từ đó thêm vững chắc nhờ có đa trụ cột.

Nhìn 2 ha cây cà phê, hồ tiêu của ông Trần Cao Thiện, thôn Ea Ngai, xã Dleya, huyện Krông Năng, tỉnh Đắc Lắc xanh mướt giữa cái nắng chói chang của mùa khô Tây Nguyên, ít ai biết rằng 4 năm trước ông đã phải đấu tranh để giữ lại vườn cây này. Bởi khi đó, giá tiêu hạt và cà phê rớt xuống dưới 40.000 đồng/kg, càng làm càng lỗ. Trong khi đó, giá sầu riêng có thời điểm lên đến 80.000 - 90.000 đồng/kg. Các nhà vườn xung quanh ồ ạt chặt bỏ cà phê, hồ tiêu sang trồng sầu riêng, ông Trần Cao Thiện vẫn giữ vườn cà phê của mình, ông xác định: “Cây cà phê vẫn là cây chủ chốt. Kể cả cây sầu riêng cũng không biết là sau này giá cả thế nào nhưng cây bền vững nhất vẫn là cây cà phê. Gía cà phê có xuống đi chăng nữa thì giá mình bán hàng cà phê chất lượng cao thì giá vẫn cao, không thể thấp được”.

Thay vì để thị trường chi phối hoàn toàn đến tâm lý sản xuất, nhiều nông dân ở Đắk Lắk đã chọn đa dạng hoá cây trồng trên 1 đơn vị diện tích. Ông Cao Văn Thắng, ở xã Ea Kiết, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk cho biết, gia đình ổng có mảnh vườn gần 2ha, trước đây ông cũng từng quẩn quanh “trồng - chặt”, “chặt - trồng”, kinh tế gia đình không ổn định. Từ khi kết hợp trồng xen hồ tiêu, sầu riêng với một số loại cây ăn trái vào vườn cây cà phê, thu nhập của gia đình ông đã ổn định hơn. Dù giá cà phê xuống thấp thì thu nhập từ các loại cây khác cũng được trên dưới 300 triệu/năm: “Đầu tiên trồng cà phê, sau đó thấy người ta trồng hồ tiêu, thấy giá lên phá gần hết còn có mấy sào cà nữa thôi. Làm hai ngàn mấy trụ nhưng lại thất thu. Giờ làm lại cà phê, vừa một ít sầu riêng, vừa một ít mắc ca. Giờ rút kinh nghiệm. Ngày xưa vì mình theo lợi nhuận cao quá, may mà không vỡ nợ. Giờ người ta không làm một cây nữa đâu, người ta trồng nhiều loại cây để thu nhập quanh năm”.

Không chỉ đa dạng hoá cây trồng, nông dân tỉnh Đắk Lắk còn quan tâm đến sản xuất nông nghiệp bền vững. Các giải pháp nâng cao năng suất, chất lượng, bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khoẻ cộng đồng được người dân áp dụng. Ông Lê Đình Tư, ở xã Ea Kao, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk có hơn 4ha trồng cà phê. Đối với diện tích cà phê đang giai đoạn kiến thiết, ông trồng xen thêm nhiều loại cây họ đậu, cây sả, cây thuốc nam… Việc trồng xen canh giúp ông Tư tăng thu nhập thường xuyên, giảm chi phí sản xuất do hạn chế đất bị khô, giảm đi lượng nước tưới; một số loại cây có thể tạo ra chất dinh dưỡng giúp những loại cây khác phát triển: “Đa tầng tán trong vườn, có cây rừng, có vườn cây ăn trái, có cà phê, có thảm cỏ thì nó tạo ra một hệ sinh thái rất bền vững trong vườn. Thứ hai, nó tạo ra một tiểu vùng khí hậu rất tốt, tạo ra môi trường trong lành đầy ô xy làm cho vườn đó chất lượng không chỉ đem lại sức khoẻ cho người nông dân mà còn cho cả cộng đồng”.

Tỉnh Đắk Lắk hiện có khoảng 213.000ha cây cà phê, sản lượng hàng năm đạt từ 550.000 tấn cà phê nhân trở lên. Theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh, việc đa dạng hóa cây trồng trong các vườn cà phê chỉ chiếm hơn 40% diện tích. Tỉnh Đắk Lắk tiếp tục khuyến khích, tạo điều kiện để các nông hộ, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh cà phê đa dạng hóa các loại cây trồng trong vườn cà phê. Đây được xem là một trong những giải pháp mang lại nhiều hiệu quả cả về kinh tế và môi trường, hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu./.