C’moo 2015, bấc đhanuôr đhị vel Tân Séo Phìn lâng Séo Hồ Thầu, chr’val Mồ Sì San, chr’hoong Phong Thổ, tỉnh Lai Châu lướt crâng lâng bơơn lêy coh crâng vêy bấc tơơm vêy hi la đui cơnh hi la chè, bha lầng ga măc đhiệp muy cha năc ga’vặt. Apêê dzooc pêêh hi la cha xơợng năc u chêệc lâng ngam coh mr’loọng đui cơnh chè hêê âm, năc apêê pêêh pay chô đươi. Tơợ đêêc, tơơm nâu vaih năc rau pay đươi zêệ âm coh zập t’ngay âng đhanuôr coh vel lâng bơơn chính quyền, cơ quan chức năng zư lêy. Tước c’moo 2019, Hợp tác xã Biên Cương bơơn ta bhrợ t’vaih, k’rong đhanuôr coh vel pay loom chè nâu bhrợ pa gooh. Nâu năc đơn vị tr’nơợp đhị Phong Thổ lêy k’rong câl loom chè lâng bhrợ ar pa gooh lâng máy móc liêm t’mêê, bhrợ vaih chè tr’haanh đha hum yêm bhlầng, vêy chr’năp kinh tế dal bhlầng cơnh t’ngay đâu. Anoo Tẩn Sài Pha, thành viên Hợp tác xã Biên Cương đoọng năl: Đọong vêy bh’nơơn chè liêm dal, pazêng loom chè t’mêê năc pêêh pay bêl đâh ra diu, bêl dzợ đh’luuc boọ coh hi la chè. Tơợ ơy pêêh pay, đhanuôr năc ủ đơc đoọng loom chè t’viêng liêm, lalăm đơơng chô bhrợ apêê c’nặt bh’rợ lơơng đoọng vaih năc trà âm cơnh ahêê buôn lêy apêê pa câl: “Đọong vêy muy pr’đươi chè đha hum yêm, buôn bhrợ 5 c’nặt bh’rợ. Xang bêl pêêh chè tơợ crâng chô năc ar, xang năc jut, ủ… pa đing gooh. C’nặt chr’năp bhlầng đoọng chè đha hum yêm bhlầng năc đoo ủ đoọng vaih men, c’nặt nâu năc k’đươi lêy zập cr’chăl năc vêy pa chô chè yêm.”

Ting cơnh lêy cha mêệt âng chính quyền lâng cơ quan chức năng vel đong, đhị chr’hoong Phong Thổ, tỉnh Lai Châu xoọc vêy mơ 8.000 tơơm chè ga măc đanh c’moo, k’rong đhị apêê chr’val Mồ Sì San, Sì Lở Lầu, Pa Vây Sử, Tông Qua Lìn, Sin Suối Hồ lâng Hoàng Thèn. Zập c’moo Hợp tác xã chr’val Biên Cương k’rong câl tơợ 4 tước 5 tấn loom chè t’mêê tơợ apêê chr’val nâu chô bhrợ lâh 1 tấn chè gooh zập rau. T’cooh Tẩn Láo Lở, Phó Chủ tịch UBND chr’val Mồ Sì San, chr’hoong Phong Thổ đoọng năl: Xoọc đâu, hợp tác xã Biên Cương xoọc bhrợ 4 bh’nơơn bh’rợ bha lầng năc Bạch trà, Hồng Trà, Hoàng Trà lâng Trà xanh, coh đêêc 3 pr’đươi năc Hồng trà Shan, Hoàng trà Shan lâng Trà xanh Shan bơơn moon năc liêm pr’đơợ OCOP 3 sao. T’cooh Tẩn Láo Lở đoọng năl, lâng chr’năp chè tơợ 2 tước 3 ức đồng/1kg năc ơy đơơng chô bh’nơơn z’zăng đoọng ha pêê xã viên lâng đhanuôr: “Tơợ bêl vêy pr’đươi OCOP trà đhị chr’val Mồ Sì San năc UBND chr’val ơy xay bhrợ họp vel xay moon đoọng ha đhanuôr coh vel đong jưah zư lêy, jưah pêêh pay lâng k’rang zư. Xọoc đâu, đhanuôr coh vel đong căh vêy lướt pa bhrợ ch’ngai đong năc tước hân noo apêê moọt ooy crâng pêêh pay pa câl đoọng ha hợp tác xã Biên Cương. Bấc pr’loọng, vêy ngai bơơn pêêh vêy pa chô zên tơợ 200 – 300 r’bhầu đồng zập t’ngay.”

Jưah lâng Hợp tác xã Biên Cương, xoọc đâu đhị chr’hoong Phong Thổ dzợ bhrợ t’vaih pa xoọng bấc hợp tác xã lơơng âng đhanuôr acoon coh bhrợ xã viên. Apêê hợp tác xã nâu zêng ting pâh bhrợ ting t’nooi bhrợ têng pr’tệêt, t’vaih bấc trà yêm, tr’haanh cơnh: Trà t’viêng, Trà bhrôông,… T’cooh Nguyễn Cảnh Đức, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp lâng Pa dưr pa xơc vel bhươl chr’hoong Phong Thổ, tỉnh Lai Châu đoọng năl: Bh’rợ tước c’moo 2024, chr’hoong năc vêy tơợ 6 tước 10 pr’đươi trà bha lầng ơy chặt đanh c’moo liêm pr’đơợ OCOP 3 sao: “Phòng năc xay moon cớ lâng chr’hoong đoọng xay bhrợ đề án zư lêy lâng pa dưr chè đanh c’moo đhị vel đong. Coh đêêc, k’rong choh t’mêê đhăm chè ting c’lâng xa nay, zư lêy pazêng đhăm chè xoọc vêy. Tước cr’chăl xoọc đâu, chr’hoong ơy choh 25 hecta chè đhị chr’val Hoàng Thèn; zư lêy cớ lâng pa dưr 8.000 tơơm chè đanh c’moo đhị apêê chr’val âng zr’lụ ca noong k’tiếc.”

Chính quyền lâng ngành chức năng tỉnh Lai Châu xoọc t’bhlầng bhrợ têng, pa căh, đơơng bh’nơơn trà đanh c’moo âng tỉnh ting pâh pazêng hội chợ, triển lãm, hội nghị coh k’tiếc k’ruung hêê lâng pa căh coh sàn thương mại điện tử. Tơợ đêêc, t’pâh apêê hợp tác xã t’bhưah bhrợ têng, kinh doanh, k’rong bhrợ cơ sở hạ tầng, máy móc, pr’đươi pr’dua, pa dưr dal bh’nơơn pr’đươi lâng pa xang apêê pr’đơợ VietGap, ISO, đoọng bhrợ vaih chr’năp đanh mâng. Tơợ đêêc, chroi k’rong bhrợ ghit chr’năp, bh’nơơn pr’đươi, liêm choom cơnh kiêng âng manuyh câl; jưah năc t’vaih chr’năp a yêm âng trà vêy bha lầng ơy đanh c’moo - cr’van âng crâng ca coong ca noong k’tiếc Lai Châu pa căh tước zập prang k’tiếc k’ruung./.

Chè cổ thụ - báu vật của núi rừng

Tại những cánh rừng già nơi biên cương tỉnh Lai Châu, những cây chè Shan cổ thụ được người dân địa phương phát hiện và đưa vào khai thác, tạo ra các sản phẩm trà nức tiếng về hương vị, chất lượng. Hiện, bà con các dân tộc nơi đây đang khai thác cây chè Shan cổ thụ để tạo ra nguồn thu nhập ổn định và xem đây như báu vật của núi rừng, quê hương mình. 

Năm 2015, một số người dân ở bản Tân Séo Phìn và Séo Hồ Thầu, xã Mồ Sì San, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu đi rừng và phát hiện trong cánh rừng già của bản có nhiều cây lá giống lá chè, gốc to bằng cả người ôm. Họ trèo lên hái xuống nhai thử thấy có vị chát và vị ngọt đượm để lại nơi cổ họng sau khi ăn nên đã lấy về sử dụng. Từ đó, loại cây này dần trở thành thứ nước uống hàng ngày của bà con dân bản và được chính quyền, cơ quan chức năng địa phương  trông giữ, bảo tồn. Đến năm 2019, Hợp tác xã Biên Cương được thành lập, quy tụ người dân trong bản chế biến búp chè cổ thụ này thành các sản phẩm trà khô. Đây là đơn vị đầu tiên ở huyện Phong Thổ tổ chức thu mua và chế biến búp chè cổ thụ tươi bằng máy móc hiện đại, tạo thành những sản phẩm trà nức tiếng thơm ngon, có giá trị kinh tế cao như hôm nay. Anh Tẩn Sài Pha, thành viên Hợp tác xã Biên Cương cho biết: Để có sản phẩm trà chất lượng, các búp chè tươi phải được hái vào sáng sớm, lúc trên lá còn đọng sương mai. Sau khi hái, người dân sẽ ủ để giữ cho búp chè tươi xanh, trước khi mang về nhà thực hiện các công đoạn sản xuất để tạo thành sản phẩm: “Để thành một sản phẩm chè chất lượng thơm ngon, thường phải làm 5 công đoạn. Sau khi chè hái từ rừng về sẽ được phơi, sau đó mang ra vò, ủ, sao lò và sấy khô. Khâu quan trọng nhất để có chè ngon là ủ lên men, công đoạn này đòi hỏi phải đủ thời gian thì mới cho sản phẩm chè chất lượng”.

Theo khảo sát của chính quyền và cơ quan chức năng địa phương, tại huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu hiện có khoảng 8.000 cây chè cổ thụ, tập trung ở các xã Mồ Sì San, Sì Lở Lầu, Pa Vây Sử, Tông Qua Lìn, Sin Suối Hồ và Hoang Thèn. Mỗi năm Hợp tác xã Biên Cương thu mua từ 4 đến 5 tấn búp chè tươi cổ thụ ở các xã này về chế biến được hơn 1 tấn chè khô các loại. Ông Tẩn Láo Lở, Phó Chủ tịch UBND xã Mồ Sì San, huyện Phong Thổ cho biết: Hiện nay, hợp tác xã Biên Cương đang sản xuất 4 sản phẩm chính là Bạch trà, Hồng trà, Hoàng Trà và Trà xanh, trong đó 3 sản phẩm là Hồng trà Shan, Hoàng trà Shan và Trà xanh Shan được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao. Ông Tẩn Láo Lở cho biết thêm, với giá chè từ 2 đến 3 triệu đồng/1kg đã mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho xã viên và bà con nông dân: “Từ khi có sản phẩm OCOP trà ở xã Mồ Sì San thì UBND xã đã triển khai họp bản để tuyên truyền cho bà con vừa bảo vệ, thu hái vừa phải chăm sóc. Đồng thời, hiện nay nhiều bà con trên địa bàn không đi làm ăn xa thì đến mùa lên rừng thu hái bán cho hợp tác xã Biên Cương để chế biến thành sản phẩm. Một số hộ có người đi thu hái một ngày cũng cũng thu nhập được từ 200 - 300 nghìn đồng một người trở lên”.

Cùng với Hợp tác xã Biên Cương, hiện tại huyện Phong Thổ còn thành lập thêm có thêm nhiều hợp tác xã khác do bà con các dân tộc làm xã viên. Các hợp tác xã này đều tham gia vào chuỗi liên kết sản xuất, tạo thêm nhiều sản phẩm trà nức tiếng như: Trà xanh, Trà đỏ, Trà hồng... Ông Nguyễn Cảnh Đức, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu cho biết: Mục tiêu đến năm 2024, huyện sẽ có từ 6 đến 10 sản phẩm trà cổ thụ đạt chuẩn OCOP 3 sao: “Phòng tiếp tục tham mưu cho huyện triển khai đề án bảo tồn và phát triển chè cổ thụ trên địa bàn. Trong đó tập trung trồng mới diện tích chè theo kế hoạch, bảo tồn các diện tích chè hiện có. Đến thời điểm hiện tại, huyện đã trồng được 25ha chè trên địa bàn xã Hoang Thèn; tiếp tục bảo tồn và phát triển 8.000 gốc chè cổ thụ trên địa bàn các xã khu vực biên giới”.

Chính quyền và ngành chức năng tỉnh lai Châu đang đẩy mạnh xúc tiến, quảng bá, đưa sản phẩm trà cổ thụ của tỉnh tham gia các hội chợ, triển lãm, hội nghị trong nước và giới thiệu trên sàn thương mại điện tử. Từ đó, khuyến khích các hợp tác xã mở rộng sản xuất, kinh doanh, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, máy móc thiết bị, nâng cao chất lượng sản phẩm và hoàn thiện các tiêu chuẩn VietGap, ISO, để tạo ra thương hiệu bền vững. Qua đó, góp phần khẳng định giá trị, uy tín, chất lượng sản phẩm, đáp ứng thị hiếu của khách hàng; đồng thời tạo dựng thương hiệu đặc sản trà cổ thụ - báu vật của núi rừng biên cương Lai Châu đến mọi miền đất nước./.