Xoọc đâu, bấc pr’loọng đhanuôr cóh chr’val k’coong ch’ngai Hoà Bắc, chr’hoong Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng k’rong chóh tơơm chè a’ngoọn, lêy tr’nơợp vêy đơơng chô bh’nơơn liêm choom, chrooi pa xoọng pa xiêr đha rứt nhâm mâng đhị vel đông.

Bh’rợ chóh chè a’ngoọn âng anoo Lê Anh Tú cóh vel Lộc Mỹ, chr’val k’coong ch’ngai Hoà Bắc, chr’hoong Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng ting t’ngay ting bơơn bhrợ t’bhứah, âng đơơng bh’nơơn liêm choom. Anoo Lê Tú đoọng năl, lêy tơơm chè a’ngoọn ơy váih cóh crâng k’coong, buôn chóh lâng pa câl cung buôn, c’moo 2015, anoo Tú tơợp ươm 50 bầu chè a’ngoọn đhị k’tiếc bhứah 100 mét vuông. Bêl tr’nơợp, tu cắh năl liêm ghít đắh bhiệc ươm, chóh, chè a’ngoọn nâu cắh đấh dưr váih nắc anoo lướt ooy chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng lêy ta moóh pa choom kinh nghiệm chóh bhrợ, lêy chô chóh bhrợ cóh bhươn đông đay. Tơợ đêếc, bhiệc chóh lâng pa dưr pa xớc tơơm chè a’ngoọn âng pr’loọng đông anoo chóh bhrợ liêm choom lấh mơ. C’moo 2019, bơơn chr’hoong Hoà Vang bhrợ pr’đơợ đoọng vặ 100 ực đồng pazưm lâng zên k’míah âng pr’loọng đông, anoo Tú k’rong lấh 450 ực đồng bhrợ pa dưr bhươn ươm chè bhứah lấh 1 hécta tơ ợ k’tiếc crâng âng pr’loọng đông. XoỌc, zâp c’moo anoo Tú bơơn bhrợ mơ 12 tạ chè a’ngoọn goóh, xang bêl lơi jợ đợ mơ zên pa glúh đươi l’lăm nắc vêy pa chô lãi k’noọ 200 ực đồng. Anoo Lê Anh Tú moon, bh’rợ chóh chè a’ngoọn âng pr’loọng đông ting pa dưr pa xớc ơy bhrợ đoọng bhiệc bhrợ ting hân noo đoọng ha 2, 3 apêê pa bhrợ đhị vel đông, lấh mơ nắc đhanuôr Cơ Tu lâng zên 300 r’bhâu đồng đhị mưy t’ngay. Anoo Lê Anh Tú hơnh déh xay moon, k’noọ tước đâu a’đay vêy t’bhlâng bhrợ t’bhứah lấh mơ bh’rợ chóh chè a’ngoọn nâu dzoọc lấh 2 héc ta:“Bêl tr’nơợp chóh chè a’ngoọn, acu tự chấc lêy ta moóh pa choom lâng vêy râu zooi đoọng âng zâp cấp chính quyền lêy chóh tơơm chè a’ngoọn đhị vel đông lâng t’bhlâng zooi đhanuôr lâng đhanuôr acoon cóh Cơ Tu vêy pr’ắt tr’mung têêm ngăn lấh mơ.”

Tơợ bh’rợ chóh chè a’ngoọn âng anoo Lê Anh Tú, xoọc lấh 10 pr’loọng đhanuôr Cơ Tu cóh chr’val k’coong ch’ngai Hoà Bắc, chr’hoong Hoà Vang ta moóh pa choom, ting chóh bhrợ. T’coóh Trương Thanh Nhân, Phó Chủ tịch UBND chr’val Hoà Bắc, chr’hoong Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng đoọng năl, bh’rợ chóh chè a’ngoọn cóh Hoà Bắc vêy đơơng chô bh’nơơn liêm choom, zooi đhanuôr Cơ Tu vêy zên pa chô lâng zi lấh đha rứt:“Tơợ bh’rợ chóh chè a’ngoọn âng anoo Tú, xoọc đâu UBND chr’val ơy k’đươi moon đhanuôr chóh t’bhứah bh’rợ nâu. Vel đông zooi đoọng đhanuôr 2, 3 râu pr’đươi pr’dua lâng zước pa xoọng zên âng Sở Nông nghiệp lâng âng chr’hoong đoọng zooi pa xoọng ha đhanuôr, p’too p’zương apêê. Lấh mơ, tơơm chè a’ngoọn đhị chr’val Hoà Bắc xoọc đâu pa dưr pa xớc liêm choom.”

Tơơm chè a’ngoọn vêy pr’đợc khoa học nắc Ampelopsis Cantoniensis Planch, ting tô bhúh Nho; đhanuôr Cơ Tu moon nắc tơơm chè crâng. Nâu đoo nắc râu tơơm váih cơnh a’ngoọn, hi la k’tứi, lêy độp cơnh k’niêng cưa, độp ngam, a’tăng, cha ngaách... bơơn đhanuôr k’coong ch’ngai đươi dua cơnh mưy râu za nươu zư pa dứah zâp râu cr’ay tước ooy dạ dày, loom luônh... Lấh mơ, chè a’ngoọn dzợ vêy pr’đươi an thần, zư pa dứah bhiệc cắh choom bếch lâng bhrợ dứah zâp đhị tr’lọ bhíh, c’chêết khuẩn Helicobacter pylori liêm dal nắc ting t’ngay ting vêy bấc thị trường kiêng đươi. Bơơn lêy râu liêm choom âng tơơm chè a’ngoọn, đợ c’moo hanua, chính quyền vel đông lâng Hội Nông dân thành phố Đà Nẵng ơy bhrợ pr’đơợ đoọng đhanuôr bơơn vặ zên, xay moon đắh bhiệc chóh, zooi đoọng pr’đươi pr’dua zooi đhanuôr chóh t’bhứah lấh mơ, bhrợ váih chè a’ngoọn xang bêl bơơn bhrợ cung cơnh pa dưr thương hiệu, p’cắh, pa câl bh’nơơn pr’đươi. T’coóh Nguyễn Kim Dũng, Chủ tịch Hội Nông dân thành phố Đà Nẵng đoọng năl, đh’rứah lâng tơơm chè a’ngoọn, Hội cung ơy lêy bhrợ đoọng ha đhanuôr tr’xăl đợ đhị k’tiếc chóh cắh liêm choom đoọng chóh chè a’ngoọn lâng 2, 3 râu tơơm chr’nóh liêm glặp lơơng lâng pr’đơợ plêệng k’tiếc cóh k’coong ch’ngai, zooi đhanuôr pa dưr dal đhr’năng bh’rợ, zên pa chô, pa dưr pr’ắt tr’mung:“Đhanuôr Hoà Bắc bêl ahay cắh vêy năl cơnh lêy chóh bhrợ tơơm n’hâu vêy pa chô bh’nơơn liêm dal. Tơợ đêếc chr’hoong ơy pazưm lâng Trung tâm Khuyến ngư Nông lâm lâng Chi cục Nông nghiệp thành phố, moon đoọng c’lâng lướt bhrợ ha đhanuôr. Lâng la lua lêy, Hội cung ơy lướt đh’rứah lâng đhanuôr Hoà Bắc đhị lấh 2 tỷ đồng zên vốn tơợ Quỹ zooi đhanuôr Hoà Bắc vặ bhrợ cha. Tơợ đêếc, đhanuôr váih zên đoọng câl pr’đươi pr’dua nông nghiệp, câl m’ma xang nặc thuê manứih chóh bhrợ, thuê máy móc bhrợ đoọng bơơn bh’nơơn bấc lấh, pa xiêr zên k’rong pa glúh l’lăm, đhanuôr vêy váih lãi bấc lấh./.”

Trồng chè dây giúp nhiều nông dân xã miền núi Hoà Bắc thoát nghèo

Hiện nay, nhiều hộ dân ở xã miền núi Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng đầu tư trồng cây chè dây, bước đầu cho hiệu quả kinh tế cao, góp phần giảm nghèo bền vững tại địa phương.

Mô hình trồng chè dây của anh Lê Anh Tú ở thôn Lộc Mỹ, xã miền núi Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng ngày càng được nhân rộng, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Anh Lê Tú cho biết, nhận thấy cây chè dây có sẵn trong tự nhiên, dễ trồng và dễ tiêu thụ, năm 2015, anh Tú bắt đầu ươm 50 bầu chè dây trên diện tích 100m2. Lúc đầu do chưa nắm vững kỹ thuật ươm, trồng, cây chè dây chậm phát triển nên anh đã khăn gói lên huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam để học hỏi kinh nghiệm về áp dụng cho vườn cây của mình. Kể từ đó, việc trồng và phát triển cây chè dây của gia đình anh trở lên thuận lợi. Năm 2019, được huyện Hòa Vang tạo điều kiện cho vay 100 triệu đồng cộng với tiền tiết kiệm của gia đình, anh Tú đầu tư tiếp 450 triệu đồng để xây dựng vườn ươm chè dây rộng hơn 1 héc ta từ đất rừng của gia đình. Hiện, mỗi năm, anh Tú thu hoạch 12 tạ chè dây khô, sau khi trừ chi phí, anh  thu lãi gần 200 triệu đồng. Anh Lê Anh Tú cho biết, mô hình trồng chè dây của gia đình anh ngày càng phát triển đã giải quyết việc làm thời vụ cho một số lao động địa phương, chủ yếu là đồng bào Cơ Tu, với mức thu nhập 300.000 đồng/ ngày. Anh Lê Anh Tú khoe, sắp tới anh tiếp tục mở rộng quy mô trồng chè dây lên 2 héc ta:“Ban đầu trồng cây chè dây tôi tự tìm tòi học hỏi cùng với sự hỗ trợ của các cấp chính quyền mình trồng thí điểm cây chè dây trên địa bàn và tiếp tục giúp đỡ người dân và đồng bào dân tộc Cơ Tu có cuộc sống thu nhập ổn định .”

Từ mô hình chè dây của anh Lê Anh Tú, hiện hơn 10 hộ đồng bào Cơ Tu ở xã miền núi Hòa Bắc, huyện Hoà Vang học hỏi, làm theo. Ông Trương Thanh Nhân, Phó Chủ tịch UBND xã Hoà Bắc, huyện Hoà Vang, thành phố Đà Nẵng cho biết: mô hình trồng cây chè dây ở Hòa Bắc bước đầu đã mang lại hiệu quả kinh tế, giúp bà con Cơ tu có thu nhập và vươn lên thoát nghèo:“Từ mô hình chè dây của anh Tú, hiện nay UBND xã đã vận động nhân rộng mô hình này ra. Địa phương hỗ trợ cho người dân một số trang thiết bị và xin thêm kinh phí của Sở Nông nghiệp và của huyện để hỗ trợ thêm cho người dân, động viên tinh thần thôi. Đặc biệt, cây chè dây tại xã Hoà Bắc hiện nay phát triển rất hiệu quả.”

Cây chè dây có tên khoa học Ampelopsis Cantoniensis Planch, họ Nho (Vitacae); đồng bào Cơ tu gọi là cây chè rừng. Đây là loại thân dây, lá thon nhỏ, chân chim có hình răng cưa, có vị ngọt, đắng, tính mát được đồng bào dân tộc miền núi sử dụng như một vị thuốc dân gian chữa các loại bệnh liên quan tới dạ dày, đường ruột… Ngoài ra, chè dây còn có tác dụng an thần, chữa mất ngủ và làm lành các ổ loét, diệt trừ khuẩn Helicobacter pylori với tỷ lệ cao nên ngày càng được thị trường ưa chuộng. Nhận thấy tiềm năng của cây chè dây, những năm qua, chính quyền địa phương và Hội Nông dân thành phố Đà Nẵng đã tạo điều kiện để nông dân tiếp cận vốn vay, tư vấn kỹ thuật, hỗ trợ trang thiết bị giúp bà con mở rộng diện tích, chế biến sản phẩm chè dây sau thu hoạch cũng như xây dựng thương hiệu, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm. Ông Nguyễn Kim Dũng, Chủ tịch Hội Nông dân thành phố Đà Nẵng cho biết, cùng với cây chè dây, Hội cũng đã định hướng cho nông dân chuyển đổi những diện tích cây trồng không hiệu quả sang trồng chè dây và một số loại cây khác phù hợp với điều kiện thời tiết, thổ nhưỡng ở vùng núi, giúp bà con nâng cao năng suất, thu nhập, phát triển kinh tế: “Riêng nông dân Hòa Bắc trước đây họ chưa định hình được tổ chức sản xuất cây gì để mang lại thu nhập cao. Từ đó huyện đã phối hợp với Trung tâm Khuyên ngư Nông lâm và Chi cục Nông nghiệp thành phố,  định hướng cho nông dân. Và thực tế, Hội cũng đã đồng hành cùng nông dân Hòa Bắc trên 2 tỷ đồng vốn từ Quỹ hỗ trợ nông dân cho nông dân Hòa Bắc vay để tổ chức sản xuất. Từ đó, nông dân có vốn để mua vật tư nông nghiệp, mua giống rồi thuê nhân công, thuê máy móc làm để tăng năng suất, giảm chi phí đầu vào và người nông dân sẽ có lãi hơn”