Pazêng t’ngay đâu, zr’lụ k’rong câl prí n’oong đhị chr’val Mà Cooih, chr’hoong da ding ca coong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam bấc ma nuyh đh’rưah tr’câl tr’bhlêy. T’cooh Alăng Hối, ma nuyh Cơ Tu ặt đhị chr’val Ma Cooih choh lâh 3 héc ta tơơm prí n’oong lâng prí ra riết. C’moo đâu, prí bơơn chr’năp z’zăng bh’nơơn pa chô cung bấc năc đhanuôr choh prí yêm loom. Zr’lụ bhươn prí âng t’cooh Hối đhị chr’val Ma Cooih vêy 4 r’bhầu t’nơơm. Dâng, zập k’nuung prí pa câl lâng chr’năp tơợ 80.000 tước 150.000 đồng. Moọt pazêng t’ngay tr’cuôl lâng t’ngay 1 tơợp c’xêê, cr’chăl lễ, tết, dzoóc 200 - 500 r’bhầu đồng/k’nuung. T’cooh Alăng Hối đoọng năl, apêê c’moo lalăm, đhị zr’lụ k’tiếc nâu, t’cooh choh a bhoo, choh keo ha dợ căh vêy pa chô bh’nơơn, pr’loọng đong xăl choh prí n’oong. Nâu kêi, pr’loọng đong t’cooh Hối nắc ơy z’lâh đha rựt, vêy zên bhrợ đong ặt, băn coon cha học. “Choh prí lêy vêy pa chô bh’nơơn dal, tr’mông tr’meh tệêm ngăn. Lalăm ahay, a cu lướt k’rong câl prí xang năc pa câl cớ lêy vêy pa chô bh’nơơn năc k’rong choh bhrợ đhị đhăm k’tiếc đong đay. Bh’nơơn pa chô zập c’xêê năc lâh 10 ức đồng, vêy zên đhị zập c’xêê năc tr’mông tr’meh doọ dzợ k’đhap zr’năh mơ lalăm a hay. Rơơm vel đong t’vaih pr’đơợ bhrợ c’lâng lướt đọong buôn âng đơơng prí pa câl”.

Đhị chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam vêy k’nặ 1.000 pr’loọng đhanuôr Cơ Tu choh prí n’oong. Bh’nơơn pa chô tơợ 25 tước 30 tấn/héc ta, bh’nơơn zên pa chô bơơn 50 – 60 ức đồng/héc ta.

Lalăm ahay, đhanuôr choh prí ting c’lâng la leh ha dợ bơr pêê c’moo chô ooy đâu năc bơơn chính quyền vel đong pa choom, xay moon đoọng cơnh choh bhrợ, bấc đhanuôr ơy xăl choh bấc tơơm prí. T’cooh Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND chr’hoong Đông Giang, tỉnh Quảng Nam đoọng năl: Chr’hoong ơy t’hước đoọng ha đhanuôr c’lâng bh’rợ choh bhrợ t’bhưah đhăm prí, pa choom lâng bhiệc bhrợ têng ting c’lâng hàng hóa: “Đhị chr’hoong Đông Giang xoọc đâu năc pa dưr tơơm prí đhị apêê chr’val JơNgây, Sông Kôn, Mà Cooih, chr’val Ba, chr’val Tư, đhanuôr pa zay choh bhrợ tơơm prí. Tơơm prí Đông Giang đh’hum yêm. Chr’hoong k’rang lâng bấc bh’rợ, pa bhlầng nắc xa nay bh’rợ pa dưr pr’ặt tr’mông tơợ bhươn đong, trang trại ting Nghị quyết 35 âng Hội đồng Nhân dân tỉnh zooi đhanuôr đoọng pa dưr dal bh’nơơn bh’rợ lâng bấc siêu thị cung cơnh apêê chợ đhị Quảng Nam lâng Đà Nẵng ting năl bấc lâh mơ. Prí năc rau chr’noh bấc ngai kiêng đươi dua, zập t’mooi tước zêng câl prí, đăh chr’hoong năc pa têệt cớ đoọng pa dưr chr’năp apêê cr’noọ bh’rợ bhrợ cha”.

Đhị tỉnh Quảng Nam, xoọc vêy k’rơ bhầu đhanuôr Cơ Tu pa dưr choh prí n’oong, k’rong đhị apêê chr’hoong da ding ca coong cơnh Đông Giang, Nam Giang, Tây Giang… Tơơm prí năc muy coh pazêng tơơm chr’noh buôn choh ha dợ pa chô bh’nơơn dal đoọng ha đhanuôr vel đong, chroi k’rong bấc bhlầng đăh pa dưr tệêm ngăn pr’ặt tr’mông âng đhanuôr da ding ca coong. T’cooh Nguyễn Út, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Quảng Nam đoọng năl, Hội ơy zooi zên vặ, pa câl tơơm m’ma, pa têệt lâng apêê đơn vị, doanh nghiệp pa căh bh’nơơn tước ma nuyh đươi dua. “Cơnh lâng apêê chr’hoong da ding ca coong, đhanuôr đươi dua zên vặ k’rong bhrợ bơr pêê cr’nọo bh’rợ vêy pa chô bh’nơơn dal, pa dưr pr’ặt tr’mông đhanuôr. Tơợ pazêng cr’noọ bh’rợ nâu năc ơy chroi k’rong đoọng ha Quảng Nam bấc bh’nơơn bh’rợ OCOP. Azi năc ơy pa choom đăh quy trình, kỹ thuật choh bhrợ ting c’lâng k’đhơợng têy ch’ol bh’rợ. Pa bhlầng năc cơnh lâng chr’hoong da ding ca coong, a zi bhrợ liêm choom bhlầng, t’vaih bh’rợ ơy loih cơnh lâng đhanuôr bhrợ têng hàng hóa, bhrợ têng tệêm ngăn. Azi vêy bấc bh’rợ đoọng đơơng pa câl, bhrợ bấc hội chợ đoọng pa căh pa câl bh’nơơn chr’noh âng đhanuôr coh tỉnh đơơng ooy tỉnh lơơng, zooi đhanuôr pa têệt, pa câl lâng đhr’năng thị trường kiêng đươi dua”./.

          Người Cơ Tu miền núi Quảng Nam trồng chuối mốc thoát nghèo

Thời gian gần đây, nhiều hộ các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam chọn trồng cây chuối mốc để phát triển kinh tế hộ gia đình. Mô hình này giúp đồng bào Cơ Tu thoát nghèo. Các ngành chức năng tỉnh Quảng Nam hỗ trợ người trồng chuối kết nối với các đơn vị bao tiêu sản phẩm, giúp nông dân yên tâm sản xuất. 

Những ngày này, điểm thu mua chuối mốc tại xã Mà Cooih, huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam nhộn nhịp người mua kẻ bán. Ông A Lăng Hối, người dân tộc Cơ Tu ở xã Mà Cooih trồng hơn 3 héc ta cây chuối mốc và chuối tiêu. Năm nay, chuối được giá lại được mùa nên bà con rất vui. Khu vườn chuối của ông Hối nằm trên sườn đồi ở xã Mà Cooih có 4 ngàn gốc. Trung bình, mỗi buồng chuối bán được 80.000 đến 150.000 đồng. Vào các ngày rằm và mùng một, dịp lễ, tết, tăng lên 200 ngàn đồng đến 500 ngàn đồng/ buồng. Ông A Lăng Hối cho biết, mấy năm về trước, tại khu đất này, ông trồng bắp, trồng keo nhưng không hiệu quả, gia đình chuyển sang trồng chuối mốc. Bây giờ, gia đình ông Hối đã thoát nghèo, có tiền làm nhà, nuôi con ăn học: “Trồng chuối thấy hiệu quả cao, cuộc sống ổn định. Trước đây tôi đi gom chuối sau đó bán lại thấy lợi nhuận nên mình có đất đầu tư trồng chuối. Thu nhập mỗi tháng trung bình hơn 10 triệu đồng, có tiền thu hàng tháng nên cuộc sống không còn khó khăn như trước. Mong muốn địa phương tạo điều kiện làm đường có phương tiện vận chuyển cây chuối.”

Tại huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam có gần 1.000 hộ đồng bào Cơ Tu tham gia trồng cây chuối mốc. Năng suất chuối đạt từ 25 tấn đến 30 tấn/ héc ta, thu nhập bình quân đạt 50 triệu đồng đến 60 triệu đồng/héc ta.

Trước đây, bà con trồng chuối theo hướng nhỏ lẻ nhưng vài năm nay được chính quyền địa phương hướng dẫn, tư vấn về cách trồng, nhiều người đã chuyển qua phát triển cây chuối nhiều hơn. Ông Đỗ Hữu Tùng, Phó Chủ tịch UBND huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam cho biết: Huyện hướng dẫn người dân mở rộng diện tích trồng chuối, làm quen với sản xuất hàng hoá: “Tại huyện Đông Giang hiện nay đang phát triển mô hình trồng chuối tại các xã JơNgây, Sông Côn, Mà Cooih, xã Ba, xã Tư, bà con rất tích cực trong mô hình trồng chuối. Cây chuối Đông Giang có vị thơm ngon. Huyện rất quan tâm bằng nhiều chương trình, đặc biệt là chương trình phát triển kinh tế vườn, kinh tế trang trại theo Nghị quyết 35 của Hội đồng Nhân dân tỉnh hỗ trợ người dân để nâng cao chất lượng sản phẩm và nhiều siêu thị cũng chư các chợ tại Quảng Nam và Đà Nẵng biết nhiều hơn. Chuối là sản phấm quý gần như khách đến tham quan đều mua chuối, huyện tiếp tục nâng cao chuỗi liên kết, nâng cao giá trị hơn các mô hình kinh tế."

Tại tỉnh Quảng Nam, hiện có hàng ngàn hộ đồng bào Cơ Tu phát triển cây chuối mốc, tập trung chủ yếu ở các huyện miền núi cao Đông Giang, Nam Giang, Tây Giang... Cây chuối là một trong những loại cây dễ trồng mang lại thu nhập chính cho người dân một số địa phương, góp phần ổn định đời sống cho nhiều hộ dân vùng miền núi. Ông Nguyễn Út, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Quảng Nam cho biết, Hội đã hỗ trợ vốn vay, cung cấp cây giống, kết nối với các đơn vị, doanh nghiệp quảng bá sản phẩm đến người tiêu dùng. “Đối với các huyện miền núi, bà con sử dụng nguồn vốn vay đầu tư phát triển một số mô hình đem lại hiệu quả kinh tế cao, cải thiện cuộc sống. Từ những mô hình này đã đóng góp cho Quảng Nam rất nhiều sản phẩm OCOP. Chúng tôi hướng dẫn về quy trình, kỹ thuật canh tác theo hướng cầm tay chỉ việc. Đặc biệt đối với huyện miền núi, chúng tôi làm rất hiệu quả, tạo thói quen cho bà con tập trung sản xuất hàng hoá, sản xuất an toàn, sản xuất sạch. Chúng tôi có nhiều hoạt động xúc tiến thương mại, tổ chức nhiều hội chợ quảng bá hàng nông sản cho nông dân ra các tỉnh bạn để đưa sản phẩm của bà con trưng bày ở các nơi, giúp nông dân kết nối cung cầu với thị trường bên ngoài”./.