C'xêê 10 tước, cóh k'coong ch'ngai đhị "n'groọng hoọng khủng long" p'cắh hân noo lâng đợ tơơm a roọng pô. Bhrợ đoọng cóh đâu liêm chr'nắp lấh mơ. Đoọng choom lêy chô dzoọc tước c'lặ t'nil 1305, pr'zơc nắc lêy lướt zi lấh truíh c'lâng bhrợ lâng bê tông 2.000 bha'nợơc. Truíh c'lâng nâu 2 đắh nắc da ding bha đưn. Vêy đhị c'nắt c'lâng j'đác, vêy đhị ma vịng văng zâp cơnh. Đh'nớc "n'groọng hoọng khủng long" nắc cung tợơp vaíh đhị đâu. Zâp bhr'dzang dzung pr'zợc lướt zi lấh nắc ting xợơng lalay cơnh ooy đắh râu liêm pr'hay cóh k'noong k'tiếc nâu.

Đợ bhr'dzang dzung âng 500m tr'nợơp, pr'zơc lướt zi lấh đợ đhị zr'lụ vaíh bấc tơơm a roọng xoọc vaíh đhí. Lêy cóh ch'ngai nắc bơơn lêy đợ acoon c'lâng vịng văng buôn lướt cha mếêt lêy k'noong k'tiếc cung bhrợ đoọng ha hêê xợơng bil râu ga lếêh k'bao. Đhêy đhị trạm đhêy ặt tr'nợơp, pr'zợc nắc choom lêy chụp, cha mếêt lêy crâng k'coong, ta nghêê xợơng đha hư âng đhí: “Azi buôn moon nâu đoo nắc p'rai khủng long. Vêy bấc bha'nợơc j'đấc lấh. Ting xợơng đhí k'rơ lấh mơ, bhrợ đoọng ha hêê ting xợơng đha hư cha ngaách. Tu vêy đợ đhí nâu nắc đợ râu ga lếêh k'bao zêng bil.”

Râu xay moon âng anoo Tô Đình Hiệu, Phó Gíam đốc trung tâm truyền thông lâng văn hóa chr'hoong Bình Liêu nắc ơy bhrợ pr'zơc ting kiêng lêy năl lấh mơ. Lêy dzoọc ooy đợ đhị bha'nợơc cóh trạm n'mưy, acoon c'lâng j'đấc lấh mơ lâng vêy bấc râu bhơi nhực, n'loong n'cuông laliêm. Ha dang lêy chô bêl hân noo ha pruốt, pr'zợc nắc lêy lưm đợ p'lêê p'coo bhrông liêm. Dzoọc cóh dal lấh mơ nắc lêy pr'hoọm âng đợ trúc crâng, đợ tơơm a roọng t'viêng liêm. Hân noo c'loọt, đợ đhăm ruộng chóh ha roo rợơc liêm, pô a roọng dưr pô bhoọc liêm zêng đhị da ding bha đưn. Lâng tợơ đếêc, tơơm a roọng chô n'léh răng cát tợơp moót hân noo ha ọt cha cếêt. Hân đhơ lướt bêl hân noo n'đoo, ahêê cung lêy đhị đâu nắc mưy đhị liêm pr'hay cơnh ta la tranh. Cóh da ding nắc vêy lêy đợ đhi lục nhưr, ha dưr têy cung lêy choom gợ tước đhi lục. Bấc chu lướt tước đhị n'groọng hoọng khủng long nâu, zâp bêl chô cớ nắc ting xợơng vêy cơnh lalay. Tu zâp bhr'dzang dzung lêy lướt nắc vêy đợ cr'noọ ooy đợ râu bh'rợ zr'nắh zr'dô âng zâp lang apêê k'conh k'căn ahay ơy bhrợ, zư đợc k'noong k'tiếc. Vêy bấc ta mooi tợơ Mũi Cà Mau, cóh miền Nam, lấh mơ nắc vêy đợ ta mooi t'coóh t'ha apêê cung dzợ lêy dzoọc lướt chi ớh cóh đâu, xợơng ta moon nâu đoo nắc c'lặ mốc p'cắh c'léh chủ quyền âng k'tiếc k'ruung Việt Nam nắc zâp ngai xợơng ha ngur loom. Vêy đợ apêê k'ọp đợ c'lặ t'nil. Nâu đoo nắc pr'đợơ đoọng zâp tuần lêy chô đhị đâu.

Chô ooy Bình Liêu, ahêê căh mưy lêy râu liêm pr'hay âng k'noong k'tiếc ga mắc chr'nắp, nắc ooy đâu ahêê dzợ lêy ặt pazưm ooy pr'ắt tr'mung âng đhanuôr acoon cóh cơnh Dao, Tày, Sán Chỉ... Nắc râu ma bhưy chr'nắp âng k'tiếc zr'lụ đâu. Tợơ c'xêê 10 tước 12 âm lịch, đhanuôr zâp acoon cóh cóh đâu hơnh déh cha ha roo t'mêê. Nâu đoo nắc j'niêng cr'bưn lêy bhrợ têng zâp c'moo. Ha roo t'mêê lêy xoót bơơn, puáh pa goóh, đha hưm yêm cắh cơnh. Apêê zệê bhrợ vaíh a'vị đệêp. A'vị đêêp ta bhrợ vaíh pr'hoọm zâp cơnh lâng hi la crâng. Đhanuôr nắc pay hi la crâng dzợ t'viêng, rau pa liêm, đợc pa goóh. Xang nặc t'moót ooy c'lóh clóh pa nhoonh, pị pay đác. Xang bêl a'vị đệêp chệên lêy vắc pa chriết. Bêl đếêc, a'vị đệêp hr'lục lâng đác hi la crâng đoọng vaíh pr'hoọm t'viêng. Đha hưm yêm bhlâng bêl pazưm a'vị đệêp lâng hi la crâng nâu: “Cóh Bình Liêu nắc lêy moon tước zâp râu bánh p'lêê p'coo. Râu bánh nâu buôn bhrợ tôm động hơnh déh ta mooi lâng bhrợ hun pr'hêl . Nâu đoo bánh coóc mò. Bánh coóc mò nắc mưy râu bánh ty chr'nắp âng manứih Dao, manứih Tày lâng Sán chỉ. Tu bánh vêy 3 góc hình tóch cơnh t'gêy k'roóc nắc ta moo bánh coóc mò.”

Bánh coóc mò ta bhrợ lâng cha nếêh đệêp, cóh cr'loọng vaíh lêệ hr'lúc lâng hi la kim lông đoọng bhrợ vaíh pr'hoọm bhrông. G'lúh tết, đông n'đoo cung vaíh bhrợ bánh coóc mò. Hun pr'hêl chr'nắp yêm âng c'la đông đoọng ha ta mooi. Mưy râu bánh cung chr'nắp âng đhanuôr acoon cóh Bình Liêu nâu đoo nắc bánh ngải. Bánh ta bhrợ lâng hi la cắh cậ tơơm ngải cứu nhuum hr'lục lâng bột đêệp. Hi la ngải cứu xang bêl úh pa chêện nắc lêy bhrợ vaíh bánh: “Đoọng bánh đha hưm yêm lấh, apêê buôn bhrợ t'moót chi pọc, clóh pa nhoonh lâng r'zong, đường. bánh ngải ta bhrợ u'vil, cơnh bánh dày âng a'duôn. Đha hưm yêm âng cha nêếh lâng hi la ngải. Đha hưm âng r'zong lâng chi pọc.”

Ha dang pr'zợc nắc manứih chắp kiêng văn hóa âng đhanuôr acoon cóh, Bình Liêu nắc đhị chr'nắp liêm. C'xêê 1 âm, manứih Tày bhui har hát then đàn tính bêl bhiệc bhan Đình Lục Nà. C'xêê 3, manứih Sán chỉ bhrợ bhiệc bhan Soóng cọ, xơợng pân jứih pân đil ma chấc lêy đh'rứah ooy c'nắt pr'hát ba boóch. C'xêê 4, đhanuôr Dao Thanh lướt bhiệc bhan Kiêng gió, t'ngay đoọng zâp ngai tr'lưm prá xay đh'rứah đhị p'ngan buáh.../.

Chinh phục "sống lưng khủng long" mùa lau trắng

Lâm Thanh/VOV4-29.10

Bình Liêu nằm cách thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh khoảng 100km. Nơi đây có khá nhiều cột mốc nổi tiếng nằm rải rác trên cung đường tuần tra biên giới, là điểm đến thiêng liêng cho bất cứ ai muốn chinh phục. Đặc biệt, hành trình chinh phục cột mốc 1305 phải băng qua con đường giữa các đỉnh núi được dân phượt gọi là “sống lưng khủng long”.

Tháng 10 về, rẻo đất vùng cao nơi “sống lưng khủng long” gọi mùa bằng bạt ngàn lau trắng. Tạo cho nơi đây vẻ đẹp nên thơ như chốn bồng lai tiên cảnh. Để lên được cột mốc 1305, bạn phải đi qua một quãng đường lát bằng bê tông 2.000 bậc thang. Trên quãng đường ấy hai bên là sườn núi dốc. Đường lên dốc trập trùng. Có những đoạn dốc ngược, có những đoạn thoai thoải. Cái tên sống lưng khủng long có lẽ bắt nguồn từ đấy. Mỗi bước chân qua bạn sẽ có một cảm nhận khác nhau về vẻ đẹp hùng vĩ của đất trời biên cương.

Những bước chân của 500m đầu tiên, bạn xuyên qua dưới những tán thông lâu năm rì rào trong gió. Vươn tầm mắt ra xa, không gian khoáng đạt, uốn lượn của cung đường tuần tra biên giới cũng đã khiến bạn tiêu tan mọi mệt nhọc. Dừng chân ở trạm nghỉ đầu tiên, bạn đã có thể dừng lại check in, hít hà hương rừng, gió núi: "Bọn mình cứ hay trêu đây là khấu đuôi khủng long. Lên tiếp nữa các bậc thang dốc hơn. Độ cao sẽ cảm nhận được gió sẽ rất mạnh, khiến cho các bạn cảm thấy mát và khoan khoái. Có lẽ nhờ cái gió núi đấy mà những mệt nhọc ban đầu sẽ quên đi".

Lời giới thiệu của Anh Tô Đình Hiệu, Phó giám đốc trung tâm truyền thông và văn hóa huyện Bình Liêu có lẽ đã làm bạn tò mò. Bước lên những bậc thang ở trạm tiếp theo, con đường dốc hơn và thảm thực vật ở đây vô cùng tuyệt đẹp. Nếu đi vào mùa xuân, bạn sẽ bắt gặp những bụi mâm xôi chín mọng. Lên cao hơn nữa là màu của những bụi trúc rừng, những thảm cỏ lau xanh mướt vươn lên đầy sức sống. Mùa thu, những cánh đồng lúa chín nhuộm vàng lưng núi, hoa lau bung nở trắng mướt trên những sườn đồi. Và kể từ đó trở đi, cỏ lau sẽ ngả sang màu cỏ cháy để đón một mùa đông lạnh giá. Nhưng dù đi bất kỳ mùa nào, bạn "Nó là một bức tranh biên giới hùng vĩ. Trên nền hùng vĩ ấy sẽ có những nét thơ mộng. Thỉnh thoảng sẽ có những đám mây trôi qua, mình cảm giác, chỉ giơ tay thôi cũng đã chạm đến mây. Đấy là cảm giác rất tuyệt vời. Nhiều lần đặt chân lên sống lưng khủng long, mỗi một lần đi lại có những cảm xúc khác nhau. Bởi vì, mỗi bước chân đi có những suy nghĩ, khi mà bao nhiêu các thế hệ cha anh đã đổ mồ hôi, xương máu để giành và giữ từng tấc đất biên cương. Có nhiều du khách từ tận mũi Cà Mau, rồi trong miền Nam, đặc biệt là có những du khách lớn tuổi, nhưng các bác, các bà vẫn lên được cột mốc này, mới nghe giới thiệu: đây là cột mốc đánh dấu chủ quyền của nước Việt Nam thường các du khách rất xúc động. Có những người ôm hôn cột mốc. Đó là động lực để cho hàng tuần mình vẫn lên được cột mốc". 

Đến Bình Liêu, bạn không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiêng liêng của biên cương hùng vĩ, mà ở đó bạn còn được hòa mình vào cuộc sống của đồng bào thiểu số như Dao, Tày, Sán chỉ… Đó là hồn cốt của mảnh đất phên dậu này. Từ tháng 10 đến tháng 12 âm lịch, bà con các dân tộc nơi đây có lễ mừng cơm mới. Đây là nghi lễ nông nghiệp được tổ chức thường niên. Cơm mới được làm từ lúa nếp mới thu hoạch, phơi khô, còn giữ được mùi thơm giòn của nắng. Người ta đồ lên thành xôi. Xôi trong lễ mừng cơm mới được tạo màu bằng lá rừng. Bà con sẽ hái những lá rừng còn xanh, rửa sạch, để ráo nước. Sau đó, cho vào cối giã nhuyễn, vắt lấy phần nước. Và sau khi xôi chín, vớt ra để nguội. Lúc ấy, xôi sẽ được trộn với nước lá rừng để tạo thành xôi màu xanh. Mùi thơm của nếp nương, mùi thơm của lá rừng quyện vào nhau phả vào trong gió se đua nhau đánh thức vị giác: "Ở Bình Liêu phải kể đến các loại bánh trái. Loại bánh giản dị thôi thường được gói đón khách quý và làm quà cho khách quý mang về. Đó là bánh coóc mò. Bánh coóc mò là một loại truyền thống của người Dao, người Tày và người Sán chỉ. Bởi vì bánh có ba góc hình chóp nhọn giống như cái sừng bò nên gọi là bánh coóc mò".

Bánh coóc mò được làm bằng gạo nếp, nhân thịt, trộn với lá kim lông để tạo thành màu đỏ. Bà con thường gói bánh bằng lá chít cho đượm hương. Dịp Tết, nhà nào cũng dậy mùi bánh coóc mò. Món quà thơm thảo của gia chủ mời khách quý thưởng thức và gói tặng lúc ra về. Một loại bánh cũng rất đặc trưng của bà con dân tộc ở Bình Liêu đó là bánh ngải. Bánh được làm bằng lá hoặc ngồng cây ngải cứu non trộn với bột nếp. Lá ngải cứu sau khi hấp chín mềm với bột gạo nếp họ sẽ nặn thành bánh:"Và để cho bánh thơm, ngon hơn người ta thường cho nhân lạc rang, giã nhỏ trộn với vừng, đường. Bánh ngải có hình tròn, dẹt, giống với bánh dày của người Kinh. Có mùi thơm của gạo nếp và mùi lá ngải. Bánh dẻo, ăn ngon và có vị ngọt của đường, vị đắng nhẹ, thơm nồng của lá ngải. Vị thơm của vừng hoặc của lạc rang".

Nếu bạn là người ưa khám phá văn hóa của đồng bào thiểu số, Bình Liêu sẽ khiến bạn không thất vọng. Tháng Giêng, người Tày vui hội hát then đàn tính trong lễ hội Đình Lục Nà. Tháng 3, người Sán chỉ tưng bừng lễ Soóng cọ, nghe con trai con gái tìm nhau qua câu hát giao duyên. Tháng 4, đồng bào Dao Thanh phán tạm gác mọi công việc để đi hội Kiêng gió – ngày để tất cả mọi người gặp bạn bè tâm sự, cùng say trong men rượu, men tình…