Lêy cha mêết ooy bh’lêê bh’la ahay, zâp râu dzợ zư đợc cóh gươl đông Nha Xá, zâp k’cir, c’léh bh’rợ khảo cổ lâng ty chr’nắp đhị vel đông, cr’chăl lêy bhrợ pa dưr vel bhươl bh’rợ tr’nêng taanh bhrợ bhai Nha Xá bơơn ta lêy váih bêl lứch thế kỷ 13, tơợp thế kỷ 14. Đhanuôr cóh đâu nắc g’nưm vêy manứih bha lâng Trần Khánh Dư lêy pa choom đoọng bh’rợ tr’nêng.

Ting cơnh xa nay t’ruíh bh’lêê bh’la, xang g’lúh zêl penh lâng a’rập Nguyên-Mông bơơn thắng lợi, Trần Khánh Dư nắc ơy âng đơơng đhanuôr tơợ Vân Đồn-Quảng Ninh chô bhrợ pa dưr vel bhươl đhị vel Dưỡng Hoà, chr’val Duy Hải, chr’hoong Duy Tiên, xoọc đâu nắc phường Duy Hải, thị xã Duy Tiên, xang nặc t’coóh chô ooy vel Nha Xá đoọng bhrợ pa dưr chùa lâng ặt tớt cóh đâu. Lấh mơ bhiệc tu hành, Trần Khánh Dư dzợ pa choom đhanuôr cóh vel đông bhrợ bhiệc ươm a’xiu bột lâng ươm tơ bhrợ bhai.

Bêl đêếc, zâp c’moo bêl hân noo boo, đác k’ruung Hồng dưr nong, cr’liêng a’xiu, acoon a’xiu đắh ping nắc ting toọm đác chô moót ooy zâp đhị, Trần Khánh Dư k’đươi đhanuôr lêy pay cr’liêng a’xiu, acoon a’xiu đơơng chô đợc ooy zâp a’bóc k’tứi cóh vel. Đoọng pay cr’liêng a’xiu lâng acoon a’xiu liêm choom tơợ k’ruung Hồng nắc lêy vêy a’nậc đoọng lêy pay. Tu cơnh đêếc, đh’rứah lâng bh’rợ ươm a’xiu bột, bh’rợ ươm tơ, bhrợ lịa glúh váih đoọng đươi dua bêl đêếc ahay nắc bhrợ săm, pr’đươi đoọng lêy dzặc bhrợ a’nậc bơơn a’xiu. Xang nặc nắc lêy pa dưr pa xớc váih bh’rợ taanh bhai. T’coóh Phạm Văn Thực, c’la đông Thực Liên moon: C’nắt xa nay “bhai Nha Xá, a’xiu k’ruung Lảnh” bơơn xay moon đui truíh zâp ooy, tu pr’đươi bhai cóh đâu liêm xa xil lâng nhâm mâng. Ha dợ k’ruung Lảnh-c’nắt k’ruung Hồng lướt hooi ooy vel bhươl, bêl ahay vêy bấc a’xiu ga mắc yêm. C’lâng bh’rợ lêy bhrợ taanh bhai Nha Xá bêl ahay nắc zi lấh zâp bh’dzang tơợ chóh dâu, băn tằm, ươm tơ, taanh bhai. Tơợ 6 a’ngoọn k’páih pr’đươi, manứih lêy p’đhiêr bhrợ k’páih váih mưy a’ngoọn taanh bhrợ nhâm mâng. Lâng đoọng taanh liêm choom bhai mơ 90cm nắc lêy puôl bhrợ tước 2.800 a’ngoọn k’páih. Mưy bhiệc nâu nắc ơy lêy zâp bhiệc taanh bhrợ zr’nắh k’đhạp lâng cha mêết lêy ghít pa liêm ha mơ. Tất c’moo c’xêê, hân đhơ p’răng cắh cậ boo, đợ apêê thợ dzợ p’zay lêy taanh bhrợ lụa âng đơơng c’năl ooy Nha Xá ting năl liêm ghít zâp ooy.

Xoọc Nha Xá vêy lấh 90% pr’loọng đông ting pấh lêy taanh bhrợ, lâng k’ha riêng mát taanh dzặc. Bấc pr’loọng đông pa bhrợ, bhrợ têng liêm choom tước 4-5 máy taanh cóh đông ặt taanh bhrợ tất t’ngay hi dưm. Đợ pr’loọng đông nâu ta luôn lêy bhrợ zâp bh’rợ bhrợ têng tợơ tr’nơợp tước mơ liêm xang lưn lơớp. Đợ đhị đông bhrợ ga mắc vêy k’zệt máy taanh bhrợ, buôn taanh đợ pr’đươi liêm chr’nắp âng đơơng đoọng ha zâp thị trường cóh cr’loọng k’tiếc k’ruung cơnh Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, Thành phố HCM lâng nắc âng đơơng pa câl ooy Lào, Thái Lan...

Amoó Mai Lan, c’la đông taanh bhrợ Tú Thị cóh 23 Hàng Thùng, Hà Nội moon: Ta mooi chắp kiêng bhai Nha Xá tu bhai liêm chr’nắp, bêl xập nắc xơợng têêm ngăn lâng doọ vêy boọ ooy a’chặc hân đhơ bêl bấc cr’hộ. Cửa hàng buôn lêy đươi bhai pô đoọng íh bhrợ áo sơ mi cơnh t’mêê, jumpsuit-nắc xa nập áo p’têết lâng quần laliêm bhlâng. Đợ ta la bhai pô Nha Xá lâng pr’hoọm zâp cơnh, pa chăm bhrợ bấc cơnh nắc đoo bhai liêm đoọng ha zâp ngai xập. Lấh mơ, đh’rứah bhrợ tơợ a’ngoọn k’páih váih bhai pô cung xa xil liêm, ki đặ, doọ buôn c’crọt lâng buôn bhrợ pa sạch.

Xoọc đâu, bh’rợ taanh bhai Nha Xá nắc ơy lêy bhrợ pa dưr bấc cơnh nắc bhiệc chóh dâu, băn tằm, ươm tơ cắh dzợ. Đhanuôr lêy pay pr’đươi pr’dua đắh lơơng, mưy lêy taanh bhrợ lụa. Vel bhai tu cơnh đêếc nắc vêy bấc bh’nơơn pr’đươi t’mêê glúh váih cơnh bhai, đũi, tơ xe, bhai pô, lanh... liêm chr’nắp lâng bấc cơnh ta bhrợ bơơn bấc ngai kiêng đươi. Râu chr’nắp âng bhai Nha Xá nắc đhị tr’nơợp lêy đươi đợ chất liệu tự váih đắh k’luung nâu, cánh kiến, hi la bàng, hi la a’bạ... đoọng lêy bhrợ t’váih pr’hoọm tơ tằm. Tu cơnh đêếc, pr’đươi bhai âng Nha Xá vêy đợ râu chr’nắp lalay lâng râu chr’nắp liêm đắh pr’hoọm lâng nhâm mâng bhrợ têng ting cr’chăl t’ngay.

Xoọc đâu, vel bhai Nha Xá nắc ơy dưr váih chr’nắp liêm lâng bấc cơnh ta bhrợ lalay liêm. Bhrợ pa chăm đhị tr’pang têy liêm choom lâng ta bách g’lăng âng manứih nghệ nhân bhai Nha Xá. Lướt zi lấh năl mơ zr’nắh k’đhạp, vel bhai Nha Xá bêl đâu dzợ p’zay zư đợc bh’rợ ty chr’nắp âng a’conh a’bhướp ahay ơy đợc pa choom đoọng./.

Sắc lụa Nha Xá

  (VOV5)

Cách Thủ đô Hà Nội khoảng 50km, làng dệt lụa Nha Xá nằm bên bờ sông Hồng, ngay dưới chân cầu Yên Lệnh, thuộc xã Mộc Nam, thị xã Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Suốt chiều dài lịch sử 700 năm, làng nghề lụa Nha Xá vẫn duy trì làng nghề để các lái buôn và du khách thập phương say đắm sự mềm mại quyến rũ mà ghé chân lại khi đi qua nơi này.

Căn cứ sử sách, các thần tích, sắc phong được lưu giữ tại đình làng Nha Xá, các di tích, dấu tích khảo cổ và truyền thuyết tại địa phương, thời gian hình thành làng nghề dệt lụa Nha Xá được xác định vào cuối thế kỷ 13, đầu thế kỷ 14. Nhân dân nơi đây thờ danh tướng Trần Khánh Dư là ông tổ truyền nghề. 

Theo truyền thuyết, sau cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên – Mông xâm lược thắng lợi, danh tướng Trần Khánh Dư đã đưa dân từ Vân Đồn (Quảng Ninh) về khai hoang lập ấp tại thôn Dưỡng Hòa, xã Duy Hải, huyện Duy Tiên (nay là phường Duy Hải, thị xã Duy Tiên), sau đó ông về thôn Nha Xá cho dựng chùa và tu ở đấy. Ngoài việc tu hành, Trần Khánh Dư còn dạy dân địa phương nghề ươm cá bột và ươm tơ dệt lụa.

Khi đó, hằng năm vào mùa mưa, nước sông Hồng dâng lên, trứng cá, cá con từ trên nguồn theo dòng nước tràn vào các lạch, Trần Khánh Dư đã hướng dẫn mọi người vớt trứng, cá con đem về ươm ở các ao nhỏ trong làng. Để lấy được trứng, cá con từ sông Hồng lên phải có vợt để xúc. Do vậy cùng với nghề ươm cá bột, nghề ươm tơ, dệt lụa ra đời phục vụ nhu cầu lúc đó là dệt săm - nguyên liệu để may vợt xúc cá. Sau đó dần phát triển lên nghề dệt lụa.  Ông Phạm Văn Thực, Chủ cơ sở Thực Liên, chia sẻ:

 Câu “Lụa Nha Xá, cá sông Lảnh” được lưu truyền khắp nơi, bởi sản phẩm lụa ở đây đẹp mịn màng và bền nổi tiếng. Còn sông Lảnh - đoạn sông Hồng chảy qua địa phương, xưa kia vốn rất nhiều cá béo và ngon. Quy trình kỹ thuật của nghề dệt lụa Nha Xá trước đây trải qua các bước từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Từ 6 sợi tơ nguyên liệu, người thợ quay tơ để tạo thành một sợi tơ dệt bền chắc. Và để dệt được một khổ vải 90cm phải luồn tới 2.800 sợi tơ dọc. Chỉ điều đó thôi đã đủ thấy việc dệt lụa cần sự tỉ mỉ và kiên nhẫn đến nhường nào. Quanh năm suốt tháng, dù mưa hay nắng, những người thợ vẫn miệt mài dệt lụa đưa danh tiếng của Nha Xá đến muôn nơi.

Hiện Nha Xá có hơn 90% hộ dân tham gia dệt, vận hành hàng trăm máy dệt. Nhiều gia đình đông lao động, tổ chức sản xuất hợp lý có tới 4 - 5 máy dệt trong nhà chạy suốt ngày đêm. Những gia đình này thường khép kín các công đoạn sản xuất từ nguyên liệu đến thành phẩm. Những xưởng lớn có hàng chục máy dệt, chuyên dệt những sản phẩm có chất lượng cao cung cấp cho các thị trường trong nước, như Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và xuất khẩu sang Lào, Thái Lan...

Chị Mai Lan, chủ cửa hàng thêu tay Tú Thị ở 23 Hàng Thùng, Hà Nội, chia sẻ: "Khách hàng rất ưa chuộng lụa Nha Xá bởi vải lụa tơ tằm tự nhiên, khi mặc vào sẽ cảm thấy thực sự thoải mái và không hề bị bết dính ngay cả khi cơ thể ra nhiều mồ hôi. Cửa hàng thường dùng lụa hoa để may áo sơ mi cách điệu, jumpsuit (áo liền quần) cá tính hay những bộ váy liền, váy rời bay bổng. Những tấm vải lụa hoa Nha Xá với màu sắc đa dạng, hoa văn trang nhã chính là loại vải hoàn hảo cho người mắc. Đặc biệt, cùng làm từ sợi tơ tằm nên lụa hoa cũng sở hữu khả năng co giãn tốt, mềm mịn, mỏng nhẹ và bề mặt vải nhẵn bóng, ít bị nhăn và dễ dàng được làm sạch."

Hiện nay, nghề dệt lụa Nha Xá đã cải tiến kỹ thuật nên công đoạn trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ đã không còn. Người dân nhập nguyên liệu từ nơi khác, chuyên tâm dệt lụa. Làng lụa vì thế có nhiều mặt hàng mới ra đời như: lụa, đũi, tơ xe, lụa hoa, lanh… với chất lượng, mẫu mã sản phẩm được người tiêu dùng ưa chuộng. Điều đặc biệt của lụa Nha Xá là nơi đầu tiên dùng những chất liệu từ thiên nhiên như củ nâu, cánh kiến, lá bàng, lá trầu không... để nhuộm lụa tơ tằm. Chính vì vậy, sản phẩm lụa của Nha Xá có những nét đặc trưng riêng với sự mộc mạc, trang nhã về màu sắc và bền đẹp với thời gian.

Ngày nay, làng lụa Nha Xá đã biến tấu trở nên vô cùng đa dạng với nhiều mẫu mã, chủng loại khác nhau. Hình dạng hoa văn trên lụa được thể hiện dưới đôi tay điêu luyện và óc nhìn tinh tế, sáng tạo của người nghệ nhân lụa Nha Xá. Trải qua biết bao thăng trầm, làng lụa Nha Xá hôm nay vẫn miệt mài giữ nghề truyền thống quý báu mà bao đời ông cha đã truyền dạy./.